Makrolidy to antybiotyki o działaniu bakteriostatycznym. Są szczególnie polecane w leczeniu ostrych i przewlekłych zakażeń dróg oddechowych. Erytromycyna to najstarszy i wciąż wykorzystywany antybiotyk makrolidowy. W postaciach doustnych jest lekiem refundowanym w całym zakresie wskazań, podobnie jak: klarytromycyna, roksytromycyna, azytromycyna i spiramycyna.
Makrolidy – jak działają antybiotyki makrolidowe?
Spis treści
Makrolidy - charakterystyka
Makrolidy należą do grupy antybiotyków makrocyklicznych. Wytwarzane są naturalnie przez grzyby z rodzaju Streptomyces oraz niektóre bakterie. Nowsze makrolidy uzyskuje się na drodze modyfikacji półsyntetycznych. Mechanizm działania bakteriostatycznego tych leków polega na odwracalnym wiązaniu się z podjednostkami 50S rybosomów bakteryjnych oraz hamowaniu translokacji peptydylotransferazy, co w efekcie powoduje upośledzenie procesu biosyntezy białek bakteryjnych.
Podobnie działają też inne grupy antybiotyków – linkozamidy i streptograminy, które mogą konkurować z makrolidami o miejsce wiązania na rybosomie. Nowsze, zmodyfikowane półsyntetycznie makrolidy w wyższych stężeniach są częściowo bakteriobójcze wobec paciorkowców.
Ponadto, antybiotyki makrolidowe wykazują właściwości immunomodulacyjne (np. zmniejszenie wydzielania śluzu i reaktywności oskrzeli), które okazują się niezwykle korzystne w leczeniu chorób dróg oddechowych.
Przeczytaj również: Ropa w dziąśle, przyczyny, objawy, postępowanie
Makrolidy - rodzaje
Do najważniejszych przedstawicieli antybiotyków makrolidowych zaliczamy:
- makrolidy naturalne - erytromycyna, spiramycyna, midekamycyna, oleandomycyna, josamycyna, metimycyna, sporeamycyna, kitazamycyna, lankacydyna;
- makrolidy półsyntetyczne – roksytromycyna, klarytromycyna, miokamycyna, rokitamycyna, fluritromycyna, nitromycyna;
- a także ich analogi – azalidy i ketolidy.
Makrolidy – działania niepożądane
Makrolidy należą do grupy bezpiecznych antybiotyków, ponieważ generalnie powodują nieznaczne działania niepożądane, które na ogół ustępują samoistnie przy stosowaniu zalecanych dawek. Są to antybiotyki lipofilne, dobrze penetrujące do narządów wewnętrznych i tkanek. Nie przenikają do płynu mózgowo‑rdzeniowego. Wykazują zróżnicowaną dostępność biologiczną.
Większą kwasoodpornością oraz lepszą wchłanialnością charakteryzują się jednak nowsze antybiotyki makrolidowe (klarytro-, roksytro-, azytro- i telitromycyna) i to one powinny być stosowane w pierwszej kolejności. Są, ponadto, wolniej eliminowane z organizmu, dlatego mogą być przyjmowane w mniejszych dawkach. Uzyskuje się również ich wyższe stężenia w tkankach niż w wypadku erytromycyny. Do objawów przedawkowania antybiotyków makrolidowych zalicza się:
- bóle i zawroty głowy,
- utratę słuchu,
- wyraźnie nasilone nudności i wymioty,
- biegunkę.
Antybiotyki makrolidowe (takie jak erytromycyna, klarytromycyna, azytromycyna czy josamycyna) hamują metabolizm wątrobowy wielu leków. Wchodzą w interakcje z niektórymi nowszymi lekami przeciwhistaminowymi oraz doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi (z grupy kumaryny), ale również z pochodnymi ergotaminy, karbamazepiny, cyklosporyny czy teofiliny. Na ogół zwiększają biodostępność oraz nasilają ich działanie, przez co sprzyjają występowaniu objawów niepożądanych i zatruć po przyjęciu tych substancji.
Makrolidy - działanie i zastosowanie
Makrolidy wykazują podobny zakres działania do penicylin naturalnych (bakterie Gram‑dodatnie - paciorkowce, promieniowce, gronkowce, pneumokoki i laseczki beztlenowe, a także niektóre bakterie Gram-ujemne, np. krętki), ale są aktywne również wobec kampylobakterii, pałeczek krztuśca oraz atypowych bakterii Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae iLegionella pneumoniae,czy też Gram-dodatnich listerii i korynebakterii(szczególnie wrażliwy jest maczugowiec błonnicy). Na gronkowce (głównie S. aureus i S. epidermidis) działają na ogół tylko w bardzo wysokich stężeniach, jednakże wśród tej grupy bakterii często występują szczepy oporne (zwłaszcza S. pneumoniae ). Antybiotyki makrolidowe są nieaktywne w stosunku do enterobakterii (z wyjątkiem azalidów), pałeczek ropy błękitnej, a także wirusów i grzybów.
Antybiotyki makrolidowe osiągają bardzo wysokie stężenia w miąższu płuca oraz w śluzówce i wydzielinie drzewa oskrzelowego, dlatego są wysoce skuteczne w leczeniu ostrych i przewlekłych zakażeń dróg oddechowych o różnej etiologii. Stanowią leki z wyboru:
- w zaostrzeniach przewlekłego zapalenia oskrzeli,
- w antybiotykoterapii:
- zapalenia płuc,
- mukowiscydozy,
- ostrego lub przewlekłego zapalenia zatok,
- ciężkich przypadków ostrego zapalenia ucha środkowego.
Stosowane są szczególnie w sytuacji, gdy występuje oporność i uczulenia na penicyliny. Wykorzystuje się je, chociażby, w leczeniu ostrej gorączki reumatycznej o etiologii paciorkowcowej, kiedy pacjent nie toleruje penicylin.
Niektóre makrolidy są też zalecane w antybiotykoterapii chorób przenoszonych drogą płciową (np. rzeżączki i kiły). Uważa się również, iż powinny być stosowane w profilaktyce i leczeniu zakażeń pałeczką krztuśca oraz w farmakoterapii błonnicy.
Makrolidy wykorzystywane w lecznictwie
Erytromycyna (Erythromycinum)
Erytromycyna to naturalny antybiotyk makrolidowy, który wytwarzany jest przez bakterie Streptomyces erythreus.W umiarkowanym stopniu wchłania się po podaniu doustnym (powinna być przyjmowana godzinę przed posiłkiem) oraz podlega inaktywacji w środowisku kwaśnym żołądka. W formie zasady stosowana jest w postaci tabletek i kapsułek dojelitowych (rozpuszczają się dopiero w dwunastnicy), zaś laktobionian i glukoheptonian erytromycyny używane są do podawania dożylnego (wlew ciągły). Jednakże zarówno sole, jak i estry erytromycyny uwalniają do krwi wolną erytromycynę. Antybiotyk ten łatwo przenika do tkanek (również przez łożysko i do pokarmu kobiecego), gromadzi się głównie w płucach i wątrobie. Tabletki z erytromycyną podlegają refundacji w naszym kraju.
Postać farmaceutyczna preparatów prostych: Rp – tabletki powlekane (200 i 250 mg), maść (2 %), płyn do stosowania na skórę (2 %), maść oczna (0,5 %), proszek do przygotowania roztworu do infuzji (300 mg).
Erytromycyna podawana jest szczególnie w zakażeniach górnych dróg oddechowych (krztusiec oraz atypowe zapalenie płuc wywołane przez M. pneumoniae), legionelozie, a także w chlamydiazie dróg rodnychkobiet i w nieswoistym zapaleniu cewki moczowej o etiologiiChlamydia trachomatis. Bywa stosowana miejscowo w leczeniu trądziku powikłanego ropnym zakażeniem bakteryjnym oraz innych ropnych chorób skóry (w postaci płynu w skojarzeniu z tretinoiną albo żelu w połączeniu z izotretinoiną), a wspomagająco również w trądziku głębokim. W okulistyce podawana jest w zakażeniach przedniego odcinka gałki ocznej (u niemowląt również profilaktycznie).
Najczęściej wywołuje, typowe dla wszystkich makrolidów, działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle w górnej części brzucha, biegunki) oraz reakcje alergiczne. Może działać hepatotoksycznie (zwłaszcza przy długotrwałym przyjmowaniu), dlatego powinna być szczególnie ostrożnie stosowana u pacjentów z uszkodzeniami wątroby. Po przekroczeniu maksymalnej dawki dobowej wynoszącej 4 g, niekiedy obserwuje się odwracalną ototoksyczność.
Spiramycyna (Spiramycinum)
Spiramycyna wytwarzana jest przez grzyby z gatunku Streptomyces ambofaciens. Dobrze i szybko, ale niecałkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego (niezależnie od posiłku), dlatego zwykle stosuje się większe dawki doustne tego antybiotyku. Wykazuje działanie bakteriostatyczne w stężeniach osiąganych w surowicy, natomiast bakteriobójcze – w tkankach. Jest aktywna także w stosunku do drobnoustrojów wewnątrzkomórkowych. Spiramycyna dostępna jest na receptę i podlega 50 % refundacji.
Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (1,5 i 3 mln j.m).
Spiramycyna, z uwagi na szerokie spektrum działania, stanowi lek przeciwbakteryjny do stosowania ogólnego. Jest antybiotykiem podawanym najczęściej w zakażeniach Toxoplasma gonidii, także w leczeniu toksoplazmozy ciężarnych oraz zapobiegawczo w toksoplazmozie wrodzonej. Wskazaniem do jej zastosowania są np. ostre stany w stomatologii, kiedy pojawiają się ropnie oraz ciężkie, powikłane zapalenie dziąseł.
Klarytromycyna (Clarithromycinum)
Klarytromycyna jest trwała w środowisku kwaśnym żołądka i najlepiej ze wszystkich makrolidów wchłania się z przewodu pokarmowego. Ponadto, obecność pokarmu nie wpływa na jej wchłanianie. Dlatego też klarytromycyna stosowana jest w postaciach doustnych, w maksymalnej dawce dobowej 1 g dla osoby dorosłej. Posiada aktywny antybakteryjnie metabolit – hydroksyklarytromycynę. Wykazuje zbliżone działanie do erytromycyny (ale powoduje mniejsze interakcje z digoksyną, warfaryna i pochodnymi teofiliny) i ma szerokie spektrum aktywności przeciwbakteryjnej, które obejmuje drobnoustroje typowe oraz atypowe.
Klarytromycyna może być stosowana dożylnie w postaci wlewu kroplowego, ale raczej nie zaleca się takiej drogi podania. Jest bardziej niebezpieczna dla płodu niż inne makrolidy. W Polsce refundacji podlegają tylko preparaty klarytromycyny do podawania doustnego.
Postać farmaceutyczna preparatów prostych:Rp – tabletki powlekane (250 i 500 mg), tabletki o zmodyfikowanym/przedłużonym uwalnianiu (500 mg), granulat do przygotowywania zawiesiny (125 i 250 mg/5 ml), proszek do sporządzania roztworu do infuzji (500 mg).
Jest to antybiotyk makrolidowy wyjątkowo aktywny w stosunku do gronkowców, paciorkowców, listerii i korynebakterii. Wykorzystywany jest głównie w leczeniu zakażeń układu oddechowego (rozwijających się w środowisku pozaszpitalnym), także zatok przynosowych, migdałków i gardła. Wskazany bywa też w zwalczaniu zakażeń skóry i tkanki podskórnej o nasileniu lekkim do umiarkowanego. W skojarzeniu z lekami hamującymi wydzielanie kwasu solnego (omeprazol, lansoprazol lub amoksycylina), klarytromycyna stosowana jest w potwierdzonym zakażeniu Helicobacter pylori u osób chorujących na wrzody żołądka lub dwunastnicy (tabletki o modyfikowanym działaniu przyjmowane podczas posiłku).
Roksytromycyna (Roxithromycinum)
Makrolid nowej generacji - roksytromycyna wchłania się dobrze i szybko po podaniu doustnym, ale powinna być przyjmowana niezależnie od posiłków (najlepiej przed jedzeniem). Maksymalna dawka dobowa tego antybiotyku wynosi 300 mg dla osoby dorosłej. Roksytromycyna niemal całkowicie wiąże się z albuminami surowicy, osiąga stabilne stężenia w surowicy i tkankach, ale nie kumuluje się w organizmie. Antybiotyk ten jest szczególnie skuteczny w zakażeniach wywołanych przez H. influenzae i Chlamydia spp. Roksytromycyna znajduje się na liście leków refundowanych.
Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (50, 100 i 150 mg), tabletki do sporządzania zawiesiny doustnej (50 mg).
Roksytromycyna wskazana jest w leczeniu (wywoływanych gł. przez szczepy Streptococcus lub Staphylococcus) zakażeń dolnych i górnych dróg oddechowych, zapalenia zatok przynosowych lub ucha środkowego, a także w zakażeniach skóry i tkanek miękkich. Podaje się ją również w nierzeżączkowym zapaleniu cewki moczowej oraz pochwy i szyjki macicy o etiologii Ch. Trachomatis lub Ureaplasma urealyticum.
Azytromycyna (Azithromycinum)
Azytromycyna to antybiotyk azalidowy, który jest zaliczany do makrolidów nowej generacji. Dobrze się wchłania po podaniu doustnym, ale proces ten przebiega słabiej w obecności pokarmu. Osiąga wyjątkowo wysokie stężenie w tkankach, co pozwala skrócić czas terapii nawet do 3-5 dni. Zwykle stosowana jest w dobowej dawce jednorazowej wynoszącej 500 mg. Dzieciom zaleca się podawanie syropu. Wykazuje stosunkowo niskie ryzyko interakcji z innymi lekami. Stałe postacie farmaceutyczne do stosowania doustnego są w Polsce refundowane we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach oraz w mukowiscydozie.
Postać farmaceutyczna: tabletki powlekane (125, 250, 500 i 600 mg), kapsułki twarde (250 mg), proszek/granulat do przygotowywania zawiesiny doustnej (100 i 200 mg/5 ml), granulat o przedłużonym uwalnianiu do sporządzania zawiesiny doustnej (2 g), granulat do sporządzania syropu (20 i 40 mg/ml), krople do oczu (15 mg/g), proszek do sporządzania roztworu do infuzji (500 mg).
Antybiotyk ten działa szczególnie na Chlamydia spp., Fusobacterium spp., Legionella pneumophila, M. pneumoniae oraz N. gonorrhoeae. Wykazuje dość dużą aktywność wobec Haemophilus influenzae i Campylobacter spp., a także w stosunku do niektórych pierwotniaków (np. wywołujących toksoplazmozę).
Stosowana jest między innymi w niepowikłanym, niegonokokowym zapaleniu cewki moczowej oraz zapaleniu szyjki macicy wywołanej przez chlamydie (w pojedynczej dawce). Bywa również podawana miejscowo do worka spojówkowego w leczeniu ropnego i jagliczego zapalenia spojówek o podobnej etiologii (bardzo często pojawiają się wówczas działania niepożądane, takie jak: świąd, pieczenie i kłucie w obrębie oczu).
Telitromycyna (Telithromycinum)
To antybiotyk ketolidowy (półsyntetyczna pochodna erytromycyny A), również będący analogiem makrolitów. Zalecana dawka dobowa tego leku wynosi 800 mg i powinna być przyjmowana raz dziennie przez 5‑10 dni, najlepiej przed snem. Dość dobrze się wchłania po podaniu doustnym. Telitromycyna bardzo często wywołuje działania niepożądane w postaci biegunki, zdecydowanie rzadziej przyczynia się do rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego czy zaburzeń widzenia. Nie powinna być jednak podawana zwłaszcza pacjentom z miastenią. Warto podkreślić, że rifampicyna znaczne obniża stężenie telitromycyny w osoczu, a itrakonazol wpływa na jego podwyższenie.
Postać farmaceutyczna: tabletki powlekane (400 mg).
Telitromycyna stosowana jest w leczeniu dorosłych pacjentów z łagodną lub umiarkowaną postacią pozaszpitalnego zapalenia płuc, a także w stanach zaostrzenia przewlekłego zapalenia oskrzeli i ostrego zapalenia zatok, gdy β-laktamy lub inne makrolidy okażą się nieskuteczne. U dzieci, które ukończyły 12 rok życia wykorzystywany jest przy zapaleniu migdałków i/lub gardła wywołanych przez bakterię S. pyogenes.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Postępy mikrobiologii, Państwowe Wydawn. Naukowe., 1980;
- Profiles of Drug Substances, Excipients and Related Methodology, Elsevier Science, 2014;
- Advances in Erythromycin Research and Application: 2011 Edition: ScholarlyBrief, ScholarlyEditions, 2012.
Opublikowano: 08.07.2014;
aktualizacja: 28.07.2017
Oceń:
4.7
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Monika Pyzio
Farmaceuta
Absolwentka Wydziału Farmacji Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy.
1
Komentarze i opinie (0)