Ból gardła – jak go złagodzić i co może być przyczyną?

Ból gardła – najczęstsze przyczyny

Najczęstszą przyczyną bólu gardła jest zakażenie wirusowe. Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi są wirusy odpowiedzialne za szeroko pojęte przeziębienie, czyli:  adenowirusy, rynowirusy lub wirusy Coxsackie. Ból gardła jako jeden z objawów często towarzyszy chorobom wirusowym, takim jak: grypa, paragrypa, mononukleoza, ospa wietrzna czy COVID-19.

Znacznie rzadziej ból gardła może mieć etiologię bakteryjną. Najpowszechniejszym patogenem wywołującym anginę jest paciorkowiec β-hemolizujący grupy A, czyli Streptococcus pyogenes, ale mogą to być także paciorkowce z grupy C lub grupy G, a także bakterie atypowe, takie jak Mycoplasma i Chlamydia pneumoniae.

Inne, niezakaźne przyczyny przewlekającego się, czyli trwającego powyżej 14 dni bólu gardła, to:

• Alergie. Będąc silnie uczulonym na alergeny, takie jak: sierść zwierząt, pleśń, kurz i pyłki, można odczuwać ból gardła w wyniku zetknięcia się już z nawet niewielką ilością alergenu. Ponadto ból może być spotęgowany przez podrażniającą śluzówkę spływającą po tylnej ścianie gardła wydzielinę wyciekającą z nozdrzy tylnych.

• Suche powietrze. Powietrze, które wdychane jest przez nos, ulega w nim nawilżaniu i ogrzaniu. Jeśli na przykład z powodu kataru oddychanie nosem jest niemożliwe i oddychamy przez usta, a dodatkowo samo powietrze w pomieszczeniu jest mało wilgotne, to może być to przyczyną odczuwania szorstkości i drapania w gardle.

• Podrażnienie gardła mechaniczne. Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem, na przykład dymem tytoniowym, smogiem lub oparami chemikaliów, a także częste spożywanie alkoholu i jedzenie pikantnych potraw lub cofanie się treści soku żołądkowego w przebiegu refluksu żołądkowo-przełykowego podrażnia gardło i jest przyczyną jego przewlekłego bólu.

• Nowotwory. Łagodne, jak i złośliwe guzy gardła, języka lub krtani są rzadką przyczyną ból gardła, niemniej warto mieć je na uwadze w diagnostyce różnicowej. Pozostałe symptomy ewentualnego guza to: chrypka, trudności w połykaniu, głośny oddech lub wyczuwalny palpacyjnie guzek na szyi.

Przeczytaj również:

Przeziębienie – przyczyny, objawy, ile trwa, leczenie i domowe sposoby

Przewlekły ból gardła

Przewlekłe zapalenie gardła, czyli przewlekły nieżyt gardła (błony śluzowej gardła) najczęściej wywołany jest częstym narażaniem go na czynniki drażniące. Silnie podrażnione gardło to zwykle efekt nałogowego palenia tytoniu bądź nadużywania alkoholu.

Dolegliwościom może towarzyszyć nieprzyjemna suchość w gardle, zwłaszcza jeżeli przebywamy w pomieszczeniach o niewystarczającym nawilżeniu powietrza (np. klimatyzowanych) lub oddychamy przez usta. Przyczyną nawracającego bólu gardła jest także tendencja do używania ostrych przypraw, a także spożywanie zbyt gorącego jedzenia.

Przewlekłe zapalenie gardła może mieć także związek z chorobami wewnętrznymi, takimi jak:

• zaburzenia hormonalne (np. niedoczynność tarczycy, której towarzyszy chrypka i obniżenie głosu);

• refluks żołądkowo-przełykowy (częsty ból gardła współwystępuje m.in. ze spływaniem wydzieliny, suchością w ustach, pieczeniem w gardle);

• cukrzyca (podobnie jak antybiotykoterapia predysponuje do grzybicy gardła);

• choroby nerek (paciorkowcowe zapalenie gardła może być powodem kłębuszkowego zapalenia nerek).

Czasami bolące gardło i dyskomfort to wynik oddziaływania czynników innych niż zapalenie, na przykład zatrzymania ciała obcego w gardle lub przełyku. Następuje wówczas nasilenie bólu gardła przy przełykaniu śliny i pokarmów.

Z kolei nawracający ból gardła może wiązać się z przewlekłym zapaleniem migdałków podniebiennych. Leczeniem typowym dla tego rodzaju schorzenia jest tonsillektomia, czyli usunięcie migdałków.

Przeczytaj również:

Jak leczyć przewlekłe zapalenie gardła?

Ból gardła w przebiegu COVID-19

Jeśli osoba chora ma potwierdzone zakażenie koronawirusem wywołującym COVID-19, to najprawdopodobniej została zakażona wariantem omikron tegoż wirusa. Wariant ten charakteryzuje się innym profilem objawów i wiąże się z wysoką częstością występowania bólu gardła oraz niską częstością występowania zaburzeń węchu i smaku w porównaniu do przypadków obserwowanych w zakażeniach wywołanych przez deltę i pozostałe – poprzednie – warianty.

Nie u każdej osoby chorej objawy będą tak samo intensywnie nasilone. Do wystąpienia silnego bólu gardła predysponowane są osoby młodsze, szczupłe – z prawidłowym wskaźnikiem BMI. Istotnym faktem jest to, że ból gardła jednakowo często występował u osób zaszczepionych i niezaszczepionych, podczas gdy u osób zaszczepionych znacznie rzadziej występowało cięższe powikłanie zakażenia w postaci zapalenia płuc.

Angina wirusowa a paciorkowcowa – jak można je odróżnić?

Aby na podstawie badania podmiotowego i przedmiotowego w przybliżeniu ocenić, czy angina wywołana jest przez wirusy, czy przez S. pyogenes (co będzie miało swoje konsekwencje we wdrożonym leczeniu), lekarz najpewniej skorzysta ze skali prawdopodobieństwa zakażenia paciorkowcowego zwaną skalą Centora w modyfikacji McIsaaca. Po jednym punkcie pacjent dostanie za:

• gorączkę tj. temperaturę > 38 stopni Celsjusza;

• brak kaszlu;

• powiększone migdałki pokryte nalotem;

• powiększone węzły chłonne szyjne przednie;

• wiek 3–14 lat.

Z kolei wiek pacjenta 15–44 lata i towarzyszący kaszel oceniane są na 0 punktów, a wiek powyżej 45. roku życia punktowany jest ujemnie na -1 punkt. Jest to podyktowane tym, że anginy bakteryjne najczęściej spotykane są u dzieci i przebiegają bez kaszlu. U osób dorosłych ból gardła w 90% przypadków ma pochodzenie wirusowe.

U pacjentów, którzy zostali ocenieni na 0 punktów lub 1 punkt, należy wdrożyć jedynie leczenie objawowe – tak jak przy infekcji wirusowej.

Chorzy ocenieni na między 2 a 3 punkty powinni mieć wykonany szybki test wymazowy z gardła lub pobrany posiew bakteriologiczny z takiego wymazu. Z kolei u osób ocenionych na co najmniej 4 punkty lekarz prawdopodobnie włączy do leczenia antybiotyk.

Należy pamiętać także o tym, że można być bezobjawowym nosicielem paciorkowca. Wówczas wynik szybkiego testu lub wyhodowanego wymazu może być fałszywie dodatni. Z tego powodu nie powinno się zażywać antybiotyku na własną rękę, a jedynie według zalecenia lekarza, który – oceniając stan zdrowia – bierze pod uwagę całokształt obrazu klinicznego pacjenta.

Przeczytaj również:

Ropień okołomigdałkowy (ropień w gardle) – przyczyny, objawy, leczenie

Leczenie bólu gardła – kiedy udać się do lekarza?

Należy bezzwłocznie zwrócić się po pomoc lekarską, jeśli występuje ostry ból gardła i towarzyszą mu objawy alarmowe, takie jak trudności z oddychaniem, mową lub przyjmowaniem pokarmów.

Z lekarzem należy się skontaktować także, jeżeli ból gardła utrzymuje się dłużej niż tydzień lub towarzyszą mu:

• gorączka 39,5 stopni Celsjusza lub wyższa;

• chrypka trwająca ponad tydzień;

• ropny lub biały nalot z włóknika na migdałkach;

• krew w odpluwanej ślinie lub flegmie;

• wysypka skórna;

• objawy odwodnienia, np.: niskie ciśnienie tętnicze krwi (hipotonia) czy mała ilość oddawanego moczu (oliguria).

Farmakologiczne sposoby na ból gardła

Ból gardła wywołany infekcją wirusową trwa zwykle od 5 do 7 dni i można go leczyć jedynie objawowo, co będzie miało na celu złagodzenie natężenia bólu, ale nie wyeliminuje czynnika sprawczego, czyli samego wirusa bytującego w organizmie człowieka. Aby poradzić sobie z bólem gardła, najpewniejszym i najprostszym sposobem będzie sięgnięcie po leki (np. paracetamol lub leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych), które zawierają substancje takie, jak np.: ibuprofen, flurbiprofen czy diklofenak.  Cenne w zwalczaniu bólu będą także farmaceutyki z substancjami znieczulającymi gardło miejscowo, takie jak: lidokaina, salicylan choliny czy benzydamina. Środki te dostępne są pod wieloma postaciami: tabletek, pastylek do ssania, płynów do płukania gardła lub sprayów do psikania bezpośrednio na zapalnie zmienioną śluzówkę.

Z drugiej strony, jeśli ból gardła jest spowodowany infekcją bakteryjną, lekarz przepisze antybiotyk. Należy pamiętać, aby antybiotyki brać zgodnie z zaleceniami lekarskimi, czyli w pełnych przepisanych dawkach przez dokładnie tyle dni, na ile dni zostaną przepisane. Niezastosowanie się do rygorystycznych zaleceń oraz nieukończenie pełnej kuracji antybiotykowej może być przyczyną pogorszenia się istniejącej infekcji, a także zwiększyć ryzyko wystąpienia poważnego powikłania, jakim jest gorączka reumatyczna.

Przeczytaj również:

Test Combo – jak działa potrójny test na grypę, koronawirusa i wirusa RSV?

Na ból gardła – co na zapalenie gardła bez recepty?

Co jest dobre na ból gardła? W leczeniu objawów stanu zapalnego błon śluzowych górnych dróg oddechowych, takich jak ból, obrzęk i zaczerwienienie gardła, stosowane są tabletki i pastylki do ssania (3 mg), czy też płyny do rozpylania lub płukania jamy ustnej i gardła (1,5 i 3 mg/ml) zawierające chlorowodorek benzydaminystosowane (Benzidamini hydrochloridum).

Pomaga w leczeniu bólu, zaczerwienienia i obrzęku w przebiegu bakteryjnego lub wirusowego zapalenia gardła bądź jamy ustnej. Stanowi substancję czynną wielu preparatów dostępnych w aptece bez recepty. Co istotne, może wchodzić w skład tabletek na gardło w ciąży lub w czasie karmienia piersią. Długotrwałe stosowanie preparatów z benzydaminą może powodować reakcje uczuleniowe. Czasami w miejscu zastosowania odczuwane jest wrażenie odrętwienia, rzadziej kłucia i mrowienia.

W skład przeznaczonych do ssania dobrych tabletek na gardło wchodzi także salicylan choliny (Cholini salicylas) (150 mg), ponieważ ma działanie przeciwbólowe. Wskazany jest w leczeniu stanów zapalnych błony śluzowej gardła i jamy ustnej oraz bólu i obrzęku gardła, które towarzyszą stanom zapalnym. Stosowanie tego leku na gardło rzadko wywołuje działania niepożądane w postaci reakcji alergicznych, takich jak: zaczerwienienie skóry, wysypka czy obrzęki twarzy, języka lub warg, czy uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego. Przeciwwskazany jest przy nadwrażliwości na salicylany i inne NLPZ, a także w żylakach przełyku, ponieważ stwarza zagrożenie wystąpienia krwotoku. Jak wszystkich pochodnych kwasu salicylowego, nie zaleca się jego stosowania w czasie ciąży.

Kolejnym popularnym składnikiem tabletek na ból gardła do ssania (8,75 mg), stosowanych krótkotrwale w objawowym leczeniu bólu gardła, jest flurbiprofen, czyli fluorowa pochodna ibuprofenu (Flurbiprofenum). W tej samej dawce dostępny jest również bez recepty w postaci granulatu. Flurbiprofen stosunkowo często może powodować bóle brzucha, biegunkę, nudności, owrzodzenia i dyskomfort w jamie ustnej, zaburzenia smaku oraz stany grypopodobne. Nie należy go stosować przy nadwrażliwości na ten lub inne NLPZ, w chorobie wrzodowej lub ciężkiej niewydolności serca, a także w III trymestrze ciąży, w okresie karmienia piersią oraz u dzieci poniżej 12. roku życia.

Przeczytaj również:

Wymaz z gardła – jak wygląda i kiedy wykonać badanie na paciorkowce i gronkowce?

Co na gardło – jakie tabletki do ssania na gardło?

Skutecznym i wygodnym sposobem na dolegliwości związane z infekcją gardła w wielu przypadkach okazują się tabletki do ssania. Na jakie składniki warto zwracać uwagę, by mieć pewność, że będą dobre na ból gardła?

• Chlorek benzalkonium (Benzalkonium chloride) – to składnik dostępnych bez recepty pastylek na gardło do ssania (1,2 mg) stosowanych objawowo w bólu i zapaleniu gardła. Działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo w obrębie błon śluzowych jamy ustnej i gardła.

• Chlorek cetylopirydyniowy (Cetylpyridinii chloridum) – w miejscowym leczeniu antyseptycznym lekkich i średnio ciężkich stanów zapalnych jamy ustnej oraz gardła pomocny jest chlorek cetylopirydyniowy, który wchodzi w skład tabletek do ssania (1,5 mg). Wykazuje łagodne, miejscowe działanie bakteriobójcze (odkażające). Chlorek cetylopirydyniowy rzadko powoduje skórne reakcje alergiczne, nudności i wymioty, pieczenie w jamie ustnej czy przemijające zaburzenia smaku.

• Chlorowodorek chlorheksydyny (Chlorhexidini hydrochloricum) – dichlorowodorek chlorheksydyny jest składnikiem tabletek na ostry ból gardła (5 mg) stosowanych pomocniczo w różnych stanach zapalnych, podrażnieniach, zakażeniach oraz nieżytach jamy ustnej i gardła. Działa odkażająco. Rzadko pojawiają się reakcje alergiczne na skórze lub błonach śluzowych jamy ustnej. Możliwe są też pieczenie w jamie ustnej i przemijające zaburzenia smaku. Przy długim stosowaniu może powodować odwracalne przebarwienie zębów.

• Amylometakrezol (Amylmetacresolum) – działa powierzchniowo antybakteryjnie. Wraz z alkoholem dichlorobenzylowym (1,2 mg), amylometakrezol (0,6 mg) wchodzi w skład pastylek do ssania łagodzących stany zapalne jamy ustnej i gardła, wywołane przez bakterie i niektóre grzyby.

Ostry ból gardła – pastylki i spray na bolące gardło

W leczeniu gardła warto wykorzystać środki o działaniu miejscowo znieczulającym. Warto sięgnąć po nie zwłaszcza przy ostrym bólu gardła, utrudniającym choćby spożywanie pokarmów i połykanie napojów.

Substancją o miejscowym działaniu znieczulającym i przeciwbólowym, która łagodzi dolegliwości bólowe towarzyszące stanom zapalnym górnych dróg oddechowych, jest chlorowodorek lidokainy (Lidocainum hydrochloricum). To składnik tabletek do ssania (1 mg), jednak znajdziemy go także w leku, jakim jest spray na gardło, przeznaczony do stosowania w jamie ustnej (5mg/10 ml).

Miejscowo znieczulająco oraz antybakteryjnie w bólu gardła działa Heksylorezorcynol (Hexylresorcinolum). W tabletkach do ssania (2,5 mg) kojarzony jest z chlorkiem benzalkoniowym. W składzie leków na bolące gardło warto szukać także mentolu (Mentholum), który wykazuje właściwości znieczulające, ponieważ obniża wrażliwość włókien czuciowych przewodzących ból. Wskutek podrażnienia zakończeń czuciowych receptorów zimna wywołuje również uczucie chłodu na błonach śluzowych. Ma też działanie przeciwbakteryjne i odświeżające, dlatego jest częstym składnikiem pastylek i tabletek na bolące gardło (5,7-5,9 mg) oraz roztworów stosowanych na błonę śluzową gardła.

Przeczytaj również:

Angina Plauta-Vincenta – przyczyny, objawy, leczenie

Domowe sposoby na ból gardła

Niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu gardła to:

• Przede wszystkim odpoczynek. Powinno dać się organizmowi zregenerować, aby mógł poświęcić swoje zasoby na jak najszybsze zwalczenie czynnika chorobotwórczego. Należy się wysypiać i ograniczyć rozmowy, by nie nadwyrężać gardła.

• Zadbaj o odpowiednie nawodnienie. Napoje zapewniają gardłu pożądaną wilgoć i zapobiegają odwodnieniu. Unikaj kofeiny i alkoholu, które mogą nasilać diurezę, a tym samym być przyczyną zbędnego w chorobie odwodniania się. Ciepłe płyny takie jak rosół lub ciepłe mleko z miodem –  choć nie mają potwierdzonej skuteczności klinicznej – na pewno nie zaszkodzą, a mogą podnieść Twój osobisty komfort. Należy pamiętać, aby nie podawać miodu dzieciom < 1 r.ż., gdyż może to skutkować botulizmem niemowlęcym. Zimne przekąski, takie jak lody, nieco nawodnią, ale – co najważniejsze – mogą zmniejszyć obrzęk śluzówki gardła i tym samym złagodzić ból gardła.

• Płucz gardło słoną wodą. Płukanie gardła roztworem słonej wodą z 1/2 łyżeczki soli kuchennej i szklanki ciepłej wody może pomóc złagodzić ból gardła. Takim roztworem można płukać chore gardło 3–4 razy dziennie. Każde płukanie powinno trwać ok. 30 sekund, po czym płyn trzeba wypluć. Czynność należy powtarzać, aż do skończenia się płynu w szklance. Ulgę przyniesie też płukanie gardła naparem z szałwii lub rumianku (kilka razy dziennie).

• Nawilżaj powietrze w pomieszczeniu. Użyj nawilżacza powietrza, aby wyeliminować suche powietrze, które może nasilać ból gardła i powodować wysuszenie błony śluzowej gardła. Pamiętaj o regularnym czyszczeniu nawilżacza, aby nie rozwijały się w nim pleśń ani bakterie.

• Unikaj wdychania substancji drażniących. Utrzymuj otoczenie, w którym przebywasz, wolnym od dymu papierosowego, alergenów i innych drażniących zanieczyszczeń powietrza, takich na przykład jak opary z silnych środków do sprzątania. One też mają negatywny wpływ na bolące gardło.

Domowe sposoby na ból gardła – czym płukać gardło?

Płukanki i syropy na ból gardła zawierające wyciągi roślinne, z uwagi na zawartość alkoholu, nie powinny być podawane dzieciom poniżej 12. roku życia, kobietom będącym w ciąży i karmiącym piersią. Nie należy stosować ich również w sytuacji występowania uczulenia na jakikolwiek składnik preparatu. Pastylki można podawać dzieciom dopiero od 6. roku życia, z uwagi na ryzyko zakrztuszenia. Do ziół, które można wykorzystać do nawilżenia gardła i uśmierzenia dolegliwości bólowych, należą:

• korzeń prawoślazu lekarskiego (Althaea officinalis) – macerat z tego surowca wchodzi w skład wielu syropów na gardło i pastylek (a nawet lizaków dla dzieci) stosowanych tradycyjnie pomocniczo w miejscowych stanach zapalnych i objawach podrażnienia błony śluzowej górnych dróg oddechowych; działa osłaniająco i łagodząco, wspomaga funkcjonowanie gardła;

• koszyczek rumianku (Chamomilla recutita) – płyn zawierający wyciąg z rumianku stosowany jest do płukania gardła w stanach zapalnych; ma działanie przeciwzapalne i słabo antybakteryjne;

• liść babki lancetowatej (Plantago lanceolata) – płynny ekstrakt z tego surowca jest składnikiem syropów stosowanych w stanach zapalnych śluzówki jamy ustnej i gardła oraz w nieżytach górnych dróg oddechowych. Surowiec ten dzięki obecności śluzów ma właściwości mukoadhezyjne – działa osłaniająco i łagodząco. Wykazuje też aktywność przeciwzapalną i przeciwbakteryjną;

• liść i olejek z szałwii lekarskiej (Salvia officinalis) – surowiec stosowany w stanach zapalnych i nieżytach gardła oraz krtani; wyciąg z ziela szałwii jest składnikiem pastylek i cukierków polecanych w leczeniu podrażnienia gardła o różnym pochodzeniu, ponieważ działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, a także łagodząco i odświeżająco w górnych drogach oddechowych; można również płukać gardło letnim naparem z szałwii;

• porost islandzki (Cetraria islandica) – jego wyciąg znajdziemy w pastylkach do ssania, ponieważ zawiera substancje śluzowe tworzące ochronną powłokę na powierzchni błony śluzowej gardła; dzięki temu uzyskujemy efekt kojący i łagodzący podrażnienia górnych dróg oddechowych; dodatkowo kwasy porostowe hamują rozwój drobnoustrojów;

• ziele bazylii świętej (Ocimum sanctum) – nawilża, koi i wzmacnia podrażnioną śluzówkę gardła; jest składnikiem tabletek do ssania, zawiera olejki eteryczne m.in. o działaniu przeciwzapalnym.

Wypowiedź laryngologa na temat bólu gardła

współpraca: farm. Monika Pyzio