Ból ucha, uczucie zatkania, swędzenie, wydzielina
Częstą przyczyną bólu za uchem i bólu ucha są choroby narządu słuchu. Jedną z nich jest zapalenie ucha środkowego. Jest to jedna z częstszych przyczyn bólu ucha u dziecka. W jej przebiegu proces zapalny obejmuje struktury, takie jak m.in. kosteczki słuchowe i jama bębenkowa. Ból może promieniować za ucho, dodatkowo dołącza gorączka, upośledzenie słuchu, uczucie pełności w uchu. Jeżeli dojdzie do pęknięcia błony bębenkowej, pojawia się wyciek z ucha. Najczęstszą przyczyną zapalenia ucha środkowego są bakterie – S.pneumoniae, H.infuenzae. Rzadziej chorobę wywołują wirusy grypy lub andenowirusy.
Ból wokół ucha, może być także spowodowany zapaleniem ucha zewnętrznego. Choroba często nazywana jest uchem pływaka. Rozwojowi zapalenia sprzyja narażenie przewodu słuchowego na wilgoć, stąd nazwa schorzenia. Wypłukanie naturalnej ochronnej warstwy woskowiny i wilgotne warunki panujące w przewodzie słuchowym to doskonałe środowisko dla rozwoju bakterii. Zapalenie ucha zewnętrznego objawia się uczuciem zatkanych uszu, swędzeniem uszu, bólem ucha i okolicznych struktur.
Przeczytaj również:
Opuchlizna od zęba – jakie są przyczyny i jak się jej pozbyć?
Zapalenie wyrostka sutkowatego – przyczyna bólu za uchem
Zapalenie wyrostka sutkowatego, to jedno z najczęstszych powikłań zapalenia ucha środkowego. Choroba dotyczy głownie dzieci poniżej 10. roku życia. Wyrostek sutkowaty, to struktura kostna czaszki, znajdująca się zaraz za uchem. Do stanu zapalnego dochodzi w wyniku przejścia zakażenia przez ciągłość tkanek z ucha środkowego na znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie tkanki kostne. Początkowo zapalenie rozwija się skrycie. Po pewnym czasie pojawia się obrzęk i zaczerwienie skóry za uchem.
Choroba manifestuje się silnym bólem ucha po jednej stronie, objętej zakażeniem. Dodatkowo może powstać ropień, który jest wyczuwalny jako guzek za uchem. Najczęściej choroba rozpoczyna się kilka tygodni po przebyciu zapalenia ucha środkowego lub w trakcie zaostrzenia przewlekłego zapalenia ucha. Zapaleniu wyrostka sutkowatego mogą towarzyszyć objawy ogólne, jak gorączka, uczucie ogólnego osłabienia. Drobnoustroje odpowiedzialne za rozwój choroby to najczęściej S.pyogenes, S.pneumoniae.
Przeczytaj również:
Guzek na szyi – co oznacza zgrubienie na szyi? Czy guzek szyi to rak?
Ból pod uchem przy mówieniu, ból za uszami na szyi
Ból za uchem na szyi może być wywołany chorobami stawu skroniowo-żuchwowego. Znajduje się on w bezpośrednim sąsiedztwie narządu słuchu. Łączy żuchwę z czaszką i odpowiedzialny jest za jej prawidłową ruchomość. Wśród przyczyn dysfunkcji tego stawu wymienia się wady zgryzu, choroby zwyrodnieniowe stawów, urazy, zapalenie stawu. Schorzenia dają silny ból szczęki i żuchwy promieniujący do ucha i szyi.
Ból za uchem przy mówieniu, a także podczas żucia pokarmów czy ziewania, ulega nasileniu. Z czasem pojawiają się utrudnienia w ruchomości żuchwy, odgłosy klikania, zgrzytania przy otwieraniu ust.
Ból wokół ucha, to także objaw problemów stomatologicznych. Rozwijająca się próchnica zębów trzonowych i inne choroby zębów mogą dawać bóle ucha. Ponadto wyrzynające się zęby stałe są częstą przyczyną rzutowania bólu w okolice uszu. Ból w okolicy ucha, wywołany jest także przez inne choroby jamy ustnej jak afty, czy zapalenie błony śluzowej jamy ustnej.
Przeczytaj również:
Grudki i krosty na języku – czy to objaw choroby?
Inne przyczyny bólu za uchem
Istnieje wiele innych przyczyn bólu za uszami. Nie zawsze jest on związany z chorobą narządu słuchu.
- Uraz. Może być on wywołanym silnym uderzeniem w głowę albo urazem termicznym (odmrożenie, oparzenie). W wyniku stłuczenia okolicy ucha pojawia się ból głowy za uchem, a kiedy uderzenie było mocniejsze, nawet zawroty głowy. Po pewnym czasie w miejscu urazu zaczyna tworzyć się siniak. Urazy głowy to bardzo niebezpieczne zdarzenia i często wymagają konsultacji lekarskiej.
- Zapalenie struktur sąsiadujących z narządem słuchu. Ból wokół ucha mogą wywoływać stany zapalne ślinianek przyusznych, zatok przynosowych, nosa, gardła.
- Zmiany odcinka szyjnego kręgosłupa. Ból za uchem niekiedy jest wywołany zmianami zwyrodnieniowymi lub zapalnymi odcinka szyjnego kręgosłupa. Przyczyną może być dyskopatia szyjna, w wyniku której dochodzi do przemieszczenia krążka międzykręgowego i ucisku struktur nerwowych. Powstający ból często promieniuje do szyi, podstawy czaszki, barków, łopatek lub w okolice ucha.
- Powiększone węzły chłonne za uszami. Są wyczuwalne jako guzki za uchem. Często węzły chłonne są bolesne, a skóra nad nimi zaczerwieniona. Powiększone węzły chłonne to objaw stanu zapalnego wywołanego infekcją bakteryjną lub wirusową. W niektórych przypadkach powiększenie węzłów chłonnych wymaga głębszej diagnostyki i wykluczenia poważnych schorzeń. Niekiedy to objaw chorób nowotworowych.
- Zawał serca. Ból lewego ucha lub okolicy uszu to niecharakterystyczny objaw zawału. Często towarzyszy mu gniotący ból w klatce piersiowej promieniujący do lewej kończyny górnej, lewego barku, lewej części żuchwy, rzadziej do lewego ucha.
Ból za uchem mogą wywoływać również nowotwory uszu, jamy ustnej, mózgu i innych struktur sąsiadujących z narządem słuchu. Do innych przyczyn dolegliwości należy zaliczyć: kręcz szyi, półpasiec uszny, czyrak, wyprysk alergiczny na uchem.
Przeczytaj również:
Laryngolog – czym się zajmuje?
Nowe badania 2023–2025: co wiemy o bólu za uchem
W ostatnich latach lepiej opisano dwie przyczyny bólu promieniującego za ucho: schorzenia stawu skroniowo-żuchwowego oraz neuralgię potyliczną. W 2023–2025 r. pojawiły się prace i wytyczne, które podkreślają, że w bólach związanych ze stawem skroniowo-żuchwowym najwięcej korzyści przynosi leczenie niefarmakologiczne (fizjo- i terapia manualna, szyny relaksacyjne, edukacja) oraz krótkie, celowane farmakoterapie, a leczenie inwazyjne powinno być zarezerwowane dla wybranych przypadków. To podejście znalazło odzwierciedlenie w nowych, dowodowych opracowaniach klinicznych publikowanych w British Medical Journal i podsumowaniach akademickich w 2024/2025 r.
W neuralgii potylicznej – częstym, ale rzadko rozpoznawanym źródle bólu za uchem – aktualizacje przeglądów i zaleceń wskazują na skuteczność blokad nerwów potylicznych i, w opornych przypadkach, neuromodulacji. Jednocześnie podkreśla się konieczność dokładnego różnicowania z migreną i bólami szyjnymi.
W zakresie infekcji ucha zewnętrznego po 2024 r. potwierdzono, że podstawą leczenia są preparaty miejscowe, a antybiotyki doustne stosuje się rzadko i z konkretnych wskazań.
W ostrym zapaleniu ucha środkowego aktualizacja przeglądu Cochrane z 2023 r. potwierdziła, że u znacznej części dzieci wystarcza obserwacja i leczenie przeciwbólowe, a antybiotyki dają niewielką, czasową poprawę bólu – co ma znaczenie dla racjonalnego przepisywania leków i ograniczania powikłań. Dane europejskie z badań sondażowych pokazują też duże różnice w praktyce między krajami.
W zespole Ramsaya Hunta (półpasiec uszny) nowsze przeglądy i opracowania kliniczne podkreślają, że najważniejsze jest jak najwcześniejsze włączenie leczenia przeciwwirusowego, najlepiej w ciągu 72 godzin od pierwszych objawów, zwykle łącznie z krótko trwającymi steroidami – to zwiększa szanse na pełny powrót funkcji nerwu twarzowego.
Przeczytaj również:
Płukanie uszu – wodą utlenioną, samemu w domu czy u laryngologa?
Kiedy ból za uchem wymaga pilnej konsultacji?
Jeśli ból pojawia się nagle z gorączką, obrzękiem i zaczerwienieniem skóry za uchem, odstawaniem małżowiny lub wyciekiem z ucha po niedawnym zapaleniu ucha środkowego, trzeba pilnie skontaktować się z laryngologiem z uwagi na ryzyko zapalenia wyrostka sutkowatego.
Jeżeli oprócz bólu pojawiła się wysypka pęcherzykowa w przewodzie słuchowym, nagłe osłabienie mięśni twarzy lub silne zawroty głowy, należy pilnie rozpocząć leczenie przeciwwirusowe z uwagi na podejrzenie zespołu Ramsaya Hunta. Wczesne leczenie poprawia rokowanie.
Jak lekarz różnicuje ból za uchem?
Na wizycie lekarz zaczyna od oceny, czy ból wynika z choroby ucha, czy jest bólem rzutowanym. W badaniu otoskopowym szuka cech zapalenia ucha zewnętrznego i środkowego, a przy ich braku myśli o problemach stawowych, zębach, zatokach, szyjnym odcinku kręgosłupa lub neuralgii.
W przypadku zapalenia ucha zewnętrznego pierwszym wyborem są krople z antybiotykiem lub antyseptykiem, czasem ze sterydem; antybiotyki doustne są potrzebne rzadko. W ostrym zapaleniu ucha środkowego – zwłaszcza u dzieci – często wystarcza obserwacja i leczenie bólu, a antybiotyk włącza się przy ciężkim przebiegu, małym wieku, obustronności lub braku poprawy. Taki sposób postępowania jest zgodny z europejskimi podsumowaniami i zaleceniami.
Gdy objawy i badanie wskazują na neuralgię potyliczną, rozważa się blokady nerwowe, fizjoterapię i – w opornych przypadkach – metody neuromodulacyjne. Przy podejrzeniu zespołu bólowego stawu skroniowo-żuchwowego leczenie zaczyna się od niefarmakologii i krótkich kursów leków, zgodnie z nowszymi wytycznymi.
Dodatkowe przyczyny, które warto uwzględnić w diagnostyce
Nie każdy ból za uchem wynika z chorób ucha. Czasem przyczyną jest neuralgia potyliczna – ból z tyłu głowy promieniujący do ucha, często związany z przeciążeniem szyi. Innym razem są to napady migreny, choroby kręgosłupa szyjnego albo rzadziej – trigeminalgia. Dla tej ostatniej istnieją europejskie wytyczne dotyczące rozpoznania i leczenia, które pomagają uniknąć niepotrzebnych antybiotyków i szybciej kierować pacjentów do specjalistów.
Co można zrobić w domu, zani trafi się do lekarza?
Jeżeli ból jest łagodny, bez gorączki i wycieku, warto zacząć od leczenia przeciwbólowego i ograniczenia manipulacji w przewodzie słuchowym (bez patyczków). W swędzącym, wilgotnym uchu nie pomaga dmuchanie, a kąpiel bez zatyczek może nasilać dolegliwości – to wynika z aktualnych podsumowań dotyczących zapalenia ucha. Przy bólach związanych ze stawem skroniowo-żuchwowym krótkie okresy miękkiej diety, unikanie zaciskania zębów i ćwiczenia relaksujące żuchwę często przynoszą ulgę. Jeśli w ciągu 48–72 godzin nie widać poprawy, potrzebna jest konsultacja.
Ból za uchem – o co pytają pacjenci?
1. Dlaczego boli mnie za uchem, choć ucho wydaje się zdrowe?
Ból za uchem może pochodzić nie tylko z ucha jako takiego, lecz być „rzutowany” z sąsiednich struktur – na przykład ze stawu skroniowo-żuchwowego (żuchwa), odcinka szyjnego kręgosłupa, mięśni okolicy potylicznej, albo nerwów (np. w przypadku neuralgii potylicznej). Warto więc, jeśli badanie otoskopowe jest prawidłowe, rozważyć te inne źródła.
2. Kiedy ból za uchem wymaga natychmiastowej konsultacji medycznej?
Jeśli wraz z bólem występują następujące objawy: wysoka gorączka, szybkie narastanie bólu, obrzęk lub zaczerwienienie za małżowiną uszną, wyciek z ucha, nagłe osłabienie mięśni twarzy (np. opadanie kącika ust), silne zawroty głowy lub szumy uszne – wtedy należy pilnie zgłosić się do laryngologa lub szpitala.
3. Czy antybiotyk zawsze jest potrzebny przy bólu za uchem związanym z zapaleniem ucha?
Nie zawsze. W przypadku zapalenia ucha zewnętrznego (czyli zmiany w przewodzie słuchowym) zgodne z najnowszymi wytycznymi leczenie miejscowe (krople do ucha) i odpowiednia higiena ucha przynoszą skutki, a doustne antybiotyki w prostych przypadkach nie są rutynowo zalecane. Podobnie w zapaleniu ucha środkowego u wielu dzieci możliwa jest metoda „obserwacja + leczenie bólu” zamiast natychmiastowego podawania antybiotyków, jeśli objawy są łagodne.
4. Co mogę zrobić samodzielnie w domu, jeśli zaczyna mnie lekko boleć za uchem?
Jeśli ból jest łagodny, bez gorączki i innych alarmujących objawów – można: przyjmować dostępne leki przeciwbólowe (np. paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, jeśli nie ma przeciwwskazań), unikać moczenia ucha (np. podczas kąpieli używać zatyczki lub nakładać watkę zmoczoną wazeliną), nie manipulować patyczkami w przewodzie słuchowym, ograniczyć zagryzanie czy zaciskanie zębów, zastosować dietę miękką, jeśli ruch żuchwy nasila ból, a jeśli ból utrzymuje się dłużej niż 48–72 h lub się pogłębia – zgłosić się do lekarza.
5. Czy ból za uchem może świadczyć o poważnej chorobie, np. nowotworze?
Choć rzadko, to tak – ból za uchem może być objawem także poważnych chorób, jak: postępujące zapalenie wyrostka sutkowatego, agresywne zapalenie ucha zewnętrznego u osób z cukrzycą lub immunosupresją, a także rzadko – guzów w okolicy przewodu słuchowego lub małżowiny. Dlatego jeśli ból nie ustępuje pomimo leczenia lub pojawiają się alarmujące objawy – konieczna jest diagnostyka.
6. Jakie są nowoczesne metody leczenia bólu promieniującego za uchem (np. ze stawu skroniowo-żuchwowego lub neuralgii)?
Obecnie coraz częściej stosuje się podejście wielodyscyplinarne: fizjoterapię, terapię manualną, ćwiczenia mięśniowe, szyny relaksacyjne żuchwy, korygowanie parafunkcji (zaciskanie, zgrzytanie zębami), w razie potrzeby leki przeciwzapalne, a w przypadku opornych przypadków – minimalnie inwazyjne zabiegi (np. artroskopia stawu skroniowo-żuchwowego) lub blokady nerwowe (np. w neuralgii potylicznej). Wyniki przeglądów wskazują, że leczenie zachowawcze – nieinwazyjne – powinno być pierwszym wyborem.
7. Czy ból za uchem od razu oznacza, że to problem ucha?
Nie. Ważne jest rozróżnienie, czy ból pochodzi bezpośrednio z ucha (ucho zewnętrzne, środkowe) czy jest to ból rzutowany z innych struktur (żuchwa, mięśnie szyi, staw, nerwy). Lekarz podczas badania szuka cech zapalenia ucha (zaczerwienienie przewodu, otoskopia, wysięk) i jeśli ich brak – kieruje uwagę na inne źródła.
współpraca: redakcja Wylecz.to
