Przeciążenie stawu kolanowego – co to jest?
Prawdą jest, że staw kolanowy to jeden z najbardziej przeciążanych stawów. Wykorzystujemy go nie tylko do poruszania się (chodzenia, biegania), ale również w trakcie skakania, wstawania, siadania, klękania i wszelkich innych ruchów kończyn dolnych. Wydawać by się mogło, że kolano jest prostym w budowie stawem z zakresem ruchomości ograniczającym się do zgięcia i wyprostu. Nic bardziej mylnego.
Staw kolanowy to największy i uznawany za najbardziej skomplikowany staw ludzkiego ciała. Tworzą go pokryte chrząstką stawową powierzchnie stawowe kości udowej, piszczelowej i rzepki. Ponadto na kłykciach kości piszczelowej mieszczą się włókniste łąkotki (przyśrodkowa i boczna). Wewnątrz i w okolicy stawu kolanowego przyczepiają się więzadła, które biernie stabilizują kolano oraz wiele ścięgien mięśni kończyny dolnej, które stabilizują je czynnie. Poza ruchem zgięcia i wyprostu, które są kombinacją toczenia i ślizgu, w stawie kolanowym dochodzi do ruchów rotacyjnych.
Częstym problemem, z którym pacjenci zgłaszają się do ortopedy, są trzaski w kolanie w trakcie jego ruchu. Która struktura stawu kolanowego może je wywoływać? Istnieje kilka teorii wyjaśniających to zjawisko.
Przeczytaj również:
Zwyrodnienie stawu kolanowego – przyczyny, objawy, leczenie zwyrodnienia stawów kolanowych
Trzeszczące kolano – skąd się biorą trzaski w kolanie?
Jedną z przyczyn trzeszczenia w kolanie są zmiany zwyrodnieniowe, czyli degeneracja chrząstki stawowej. Proces chondromalacji chrząstki rozpocząć się może na skutek:
- urazu kolana,
- zbyt dużego obciążenia (sport, nadwaga),
- podeszłego wieku,
- choroby ogólnoustrojowej (RZS – reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca),
- zmian hormonalnych (głównie przez niedobór estrogenów).
Niszczejąca chrząstka powoli zaczyna się wycierać i pękać. Chrząstka stawowa wyścieła zakończenia kości, pełni funkcję amortyzującą, przenosi obciążania, tłumi wibracje. Ponadto, dzięki ruchowi w stawie, błona maziowa chrząstki wytwarza maź stawową (płyn stawowy), która „naoliwia” i smaruje stawy. Na skutek procesu zwyrodnieniowego chrząstki, urazu kolana, przeciążenia lub braku ruchu, ilość wytwarzanej mazi stawowej się zmniejsza. Wówczas w stawie kolanowym zaczyna brakować poślizgu, ruch jest mniej płynny. Często zmniejszona ilość mazi stawowej objawia się odczuwalnym trzaskaniem w kolanie w trakcie ruchu. Często jest to objaw niebolesny, jednak dla pacjentów nieprzyjemny.
Jedną z metod leczenia trzasków w kolanie jest tzw. wiskosuplementacja, czyli zaaplikowanie w formie zastrzyku do wnętrza kolana stężonego kwasu hialuronowego, który odżywia i nawilża chrząstkę. Zabieg wykonuje lekarz ortopeda. Zalecane jest kilkukrotne podanie kwasu. Ponadto lekarze często polecają pacjentom przyjmowanie suplementów diety zawierających siarczan chondroityny lub glukozaminy, kwas hialuronowy i kolagen, które mogą wspomóc odżywienie stawu.
Przeczytaj również:
Uraz stawu kolanowego – przyczyny, objawy, rehabilitacja, leczenie
Trzeszczące kolana a napięcie mięśni
Wokół stawu kolanowego przyczepia się wiele ścięgnistych zakończeń mięśni, odpowiadających za ruch i stabilizację czynną kolana. Mięśnie te od strony skóry przykryte są powięzią, czyli włóknistą tkanką łączną, która otacza mięśnie od zewnątrz, dzięki czemu synchronizuje ich pracę, a w formie przegrody międzymięśniowej odgradza je od siebie.
Wskutek urazu, nadmiernej aktywności fizycznej lub zbyt dużych obciążeń, dochodzi do wzmożonego napięcia mięśni i powięzi oraz włóknistych troczków rzepki, które są przedłużeniem głowy bocznej i przyśrodkowej mięśnia czworogłowego i odpowiadają za kontrolę ruchów rzepki. To nadmierne napięcie wpływa na ustawienie rzepki oraz jej tor ruchu w trakcie zginania i prostowania kolana. Rzepka ściągana przez zbyt napiętą powięź nie porusza się płynnie w rynience stawu rzepkowo-udowego, co może być odczuwalne dla pacjenta jako chrupanie w kolanie, a nawet bolesny trzask w kolanie. Może pojawić się także ból w kolanie.
W takiej sytuacji najlepiej zgłosić się do fizjoterapeuty, który oceni napięcie tkanek, ustawienie i tor ruchu rzepki. Dobierze odpowiednie ćwiczenia rozciągające i wzmacniające oraz technikę pracy na tkankach, która rozluźni napięte struktury.
Przeczytaj również:
Uszkodzenie łąkotki – przyczyny, objawy, badania, leczenie, operacja, rehabilitacja, ćwiczenia, powikłania
Zjawisko kawitacji a trzaski w kolanie
Trzecią teorią opisującą przyczyny trzasków w kolanie jest tzw. zjawisko kawitacji. Kawitacja jest zjawiskiem fizycznym, w którym dochodzi do nagłej zmiany ciśnienia cieczy z wytworzeniem pęcherzyków wypełnionych gazem (tzw. kawern).
W stawie kolanowym, jak już zostało wspomniane wcześniej, znajduje się lepki płyn maziowy. W trakcie ruchu dochodzi do przemieszczania się względem siebie powierzchni stawowych, co wywołuje różnicę ciśnienia w przedziałach stawu kolanowego. Okolica stawu o niższym ciśnieniu zasysa płyn maziowy. Zanim dojdzie do jego przemieszczenia, powstaje pęcherzyk wypełniony parą lub gazem. W trakcie ruchu pęcherzyk pęka, czemu towarzyszy słyszalny dla otoczenia dźwięk trzasku. Zjawisko to często występuje po dłuższym bezruchu i dotyczyć może każdego stawu. Objaw ten nie jest nieprawidłowy i nie wymaga leczenia.
Porównanie możliwych przyczyn trzasków w kolanie
Poniższa tabelka prezentuje zestawienie głównych przyczyn, typowe objawy, diagnostykę i opcje leczenia trzasków w kolanie.
| Przyczyna | Typowe objawy & sygnały | Diagnostyka | Przykładowe leczenie |
|---|---|---|---|
| Zmiany zwyrodnieniowe chrząstki | Trzeszczenie, szorstkość ruchu, czasem ból przy ruchu lub po obciążeniu | RTG + USG + czasem MRI | Fizjoterapia, wiskosuplementacja, modyfikacja obciążeń |
| Nadmierne napięcie mięśni i powięzi, złe ustawienie rzepki | „Czuję trzask przy zgięciu”, czasem przesuwanie rzepki, uczucie „łaskotania” | Badanie kliniczne + USG dynamiczne | Rozciąganie, terapia manualna, ćwiczenia stabilizacji, czasem taping |
| Zjawisko kawitacji (gazy w stawie) | Głośny trzask, brak bólu, zwykle po okresie bezruchu | Badanie kliniczne, może USG | Zwykle nie wymaga leczenia – edukacja pacjenta |
| Uraz mechaniczny / łąkotka / więzadło | Trzask + ból + obrzęk + ograniczenie ruchu | Klinika + USG/MRI | Leczenie urazowe – ortopedia, fizjoterapia, czasem zabieg |
| Zapalenie stawów / choroby ogólnoustrojowe | Trzeszczenie + ból + obrzęk + objawy systemowe (np. RZS) | Badania laboratoryjne + obrazowe | Leczenie choroby podstawowej + fizjoterapia |
Przeczytaj również:
Wiskosuplementacja – zastrzyki w kolano na odbudowę chrząstki
Trzaski w kolanie – nowe badania i kierunki rozwoju
Trzaski nie zawsze są zwiastunem choroby zwyrodnieniowej
Nowe badanie obejmujące młodych dorosłych po urazie więzadła krzyżowego przedniego (ACL) pokazało, że choć osoby z trzaskami częściej miały wczesne uszkodzenia chrząstki, to w ciągu kolejnych lat ich stan nie pogorszył się znacząco w porównaniu z osobami bez trzasków. W praktyce oznacza to, że sam odgłos pękania lub trzeszczenia kolana nie musi być czerwonym alarmem, ale nie zwalnia to z uwagi na inne objawy.
Trzaski są bardzo powszechne
Systematyczny przegląd badań wskazał, że trzaski w kolanie występują u bardzo dużej grupy osób, także takich bez bólu czy urazu: u około 41% ogólnej populacji, a nawet do 81% osób z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego. Wniosek: jeśli słyszysz trzaski w kolanie, to wcale nie znaczy automatycznie, że masz poważną chorobą, ale warto obserwować to i reagować, jeśli pojawiają się inne objawy.
Terapie biologiczne (np. osocze bogatopłytkowe – PRP) w centrum uwagi
Badania nad wykorzystaniem osocza bogatopłytkowego (PRP) w kolanie pokazują obiecujące efekty –pacjenci zgłaszają mniejsze dolegliwości bólowe i lepszą funkcję stawu po zabiegach PRP. Jednak zastrzeżeniem jest, że metody przygotowania PRP, specyfika pacjenta i protokoły leczenia są wciąż różnorodne, co utrudnia jednoznaczne zalecenia. Dla pacjenta oznacza to: jeśli jesteś zainteresowany taką terapią, warto zapytać lekarza/ortopedę o konkretny typ PRP, schemat leczenia, możliwe efekty i ryzyka.
Nowoczesna diagnostyka — więcej niż tylko RTG
Badania wskazują, że sama obecność trzasków może być związana z uszkodzeniem strukturalnym (np. chrząstki, łąkotek), ale nie zawsze oznacza pogorszenie w czasie. Ponadto pojawiają się techniki obrazowania dynamicznego (np. ultrasonografia podczas ruchu) oraz zainteresowanie analizą dźwięków stawu („akustyczna diagnostyka kolana”). To otwiera perspektywę wcześniejszej i mniej inwazyjnej oceny stawu. W praktyce: jeśli odczuwasz trzaski i np. ból lub niestabilność, warto poprosić o badanie, które uwzględnia ruch (np. USG dynamiczne), nie tylko statyczne zdjęcia.
Trzaski w kolanie – najczęściej zadawane pytania
Q1: Czy każda trzaska w kolanie oznacza poważną chorobę?
A1: Nie. Wiele trzasków to naturalne zjawisko (np. kawitacja) i nie powodują bólu ani ograniczenia ruchu –w takich przypadkach leczenie nie jest konieczne.
Q2: Kiedy trzaski w kolanie wymagają wizyty u lekarza?
A2: Zaleca się konsultację, jeśli trzaskom towarzyszy: ból, obrzęk, ograniczenie ruchomości, uczucie niestabilności kolana lub jeśli wystąpił uraz. Te objawy mogą wskazywać na uszkodzenie strukturalne.
Q3: Czy zmiana stylu życia może zmniejszyć trzaski w kolanie?
A3: Tak, utrzymanie prawidłowej masy ciała, unikanie nagłych przeciążeń, regularna aktywność fizyczna (szczególnie ćwiczenia wzmacniające i stabilizujące kolano) mogą pomóc zmniejszyć objawy.
Q4: Czy suplementy diety są skuteczne w leczeniu trzeszczącego kolana?
A4: Suplementy mogą mieć wsparcie (np. chondroityna, glukozamina), ale ich skuteczność u osób zdrowych nie jest jednoznacznie potwierdzona. Zawsze warto skonsultować ich stosowanie z lekarzem.
Q5: Czy operacja kolana może być konieczna tylko z powodu trzasków?
A5: Zwykle nie. Operacja jest rozważana w przypadku zmian strukturalnych (np. uszkodzenie łąkotki, niestabilność rzepki, zaawansowana choroba zwyrodnieniowa) i towarzyszących objawów. „Sam trzask” bez bólu i ograniczenia zazwyczaj nie wymaga zabiegu.
Przeczytaj również:
Zwichnięcie rzepki – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania
Ciekawostki o trzaskach w kolanach
Choć trzaski w kolanach potrafią zaniepokoić, w większości przypadków nie oznaczają nic groźnego. Warto jednak wiedzieć kilka ciekawostek o tym zjawisku:
To nie zawsze choroba!
U wielu osób, zwłaszcza młodych i aktywnych, trzeszczenie lub „strzelanie” w kolanie jest po prostu wynikiem tzw. kawitacji, czyli pękania maleńkich pęcherzyków gazu w płynie stawowym. To ten sam mechanizm, który słychać, gdy ktoś „strzela palcami”.
Pogoda ma znaczenie
Niektórzy zauważają, że ich kolana trzaskają częściej przy zmianach pogody. Winne są wahania ciśnienia atmosferycznego, wpływają one na objętość gazów w stawie i napięcie tkanek. To dlatego bóle i trzaski potrafią się nasilać przed deszczem lub ochłodzeniem.
Sportowcy słyszą więcej
Osoby trenujące intensywnie – zwłaszcza skoki, przysiady czy biegi – często słyszą różne dźwięki w kolanach. Mięśnie i ścięgna, które pracują pod dużym napięciem, mogą „przeskakiwać” po strukturach stawu. Dobra wiadomość? Jeśli nie ma bólu ani obrzęku, to normalne.
U dzieci i nastolatków to częsty objaw wzrostu
U młodych osób stawy rosną i dopasowują się do rozwijających się kości. Trzaski i trzeszczenia bywają w tym wieku przejściowe i zwykle same ustępują. Ważne jednak, by nie ignorować bólu – ten zawsze warto skonsultować.
Technologia wkracza do diagnostyki
Nowoczesne badania ultrasonograficzne (tzw. USG dynamiczne) pozwalają „zobaczyć” w czasie rzeczywistym, co dzieje się w kolanie, gdy wydaje dźwięk. Dzięki temu lekarz może dokładnie określić, czy przyczyną jest rzepka, łąkotka, czy po prostu gaz w stawie.
Nowe terapie biologiczne
Coraz więcej ośrodków stosuje iniekcje z osocza bogatopłytkowego (PRP) lub komórek macierzystych, które mają wspierać regenerację chrząstki i mazi stawowej. Pierwsze badania pokazują, że mogą one też zmniejszać odczuwanie trzasków w kolanach.
Mikrobiom stawu – nowy trop naukowców
To nowy, fascynujący kierunek badań. Okazuje się, że skład mikroorganizmów w mazi stawowej może wpływać na „śliskość” powierzchni chrząstki. Choć to dopiero początki badań, naukowcy są zgodni – zdrowy staw to także zdrowe środowisko mikrobiologiczne.
współpraca: redakcja Wylecz.to
