Zespół niezgrabnego dziecka – przyczyny, objawy i skutki dyspraksji

Czym jest zespół niezgrabnego dziecka?

Według klasyfikacji ICD-10 (opracowanej przez WHO), zaburzenie rozwoju koordynacji to „poważne zaburzenie, którego nie można wytłumaczyć wyłącznie upośledzeniem ogólnego rozwoju intelektualnego ani jakimkolwiek specyficznym, wrodzonym lub nabytym zaburzeniem neurologicznym […], a dokładne badanie kliniczne wskazuje na takie przejawy niedojrzałości układu nerwowego, jak ruchy choreoatetyczne niepodtrzymywanych kończyn, ruchy lustrzane i inne towarzyszące zaburzenia neuronu ruchowego, jak też na objawy złej koordynacji w zakresie ruchów rąk” [1].

W bardziej przystępnym ujęciu dyspraksja to problem z planowaniem i wykonywaniem czynności ruchowych, który nie wynika z poważnych stanów chorobowych (takich jak porażenie mózgowie czy dystrofia mięśniowa). Zaburzenie to sprawia, że ruchy dziecka – zarówno te z zakresu motoryki dużej (np. rzucanie piłki), jak i motoryki małej (np. wiązanie sznurowadeł), wydają się niezgrabne, zbyt lekkie lub zbyt intensywne, chaotyczne [5]. Stąd też alternatywna nazwa zaburzenia: zespół niezgrabnego dziecka.

To też może Cię zainteresować: Hipoterapia, czyli terapia z koniem

Zespół niezgrabnego dziecka: objawy

Upośledzenie koordynacji ruchowej objawia się bardzo szybko – jego symptomy można zauważyć już u dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. Są to między innymi:

• łatwa utrata równowagi,
• poruszanie się w nietypowy, nieskoordynowany i niezgrabny sposób,
• wiotkość ciała, jego „oklapnięcie” (np. dziecko sprawia wrażenie wiotkiego podczas ubierania go, nie współpracuje w sposób intuicyjny),
• niezdarność w wykonywaniu ruchów – zarówno w obszarze motoryki dużej, jak i motoryki małej,
• zjeżdżanie z krzesła, opieranie się o stół, a przypadku stania – o ścianę,
• trudności z jednoczesnym uniesieniem głowy, rąk i ramion podczas leżenia na brzuchu,
• mocne ściskanie przedmiotów,
• łatwe męczenie się podczas aktywności,
• niska świadomość własnego ciała (np. dziecko nie czuje, że zsuwają mu się spodnie),
• częste potykanie się,
• trudności z operowaniem sztućcami,
• problemy z korzystaniem z obu nóg – np. podczas skakania,
• brak ustalonej ręczności nawet do piątego roku życia,
• częste podpieranie głowy,
• przyjmowanie niesymetrycznej postawy podczas siedzenia,
• trudności z przytrzymaniem się,
• unikanie aktywności fizycznej, które wynika z różnych negatywnych doświadczeń w tym obszarze (np. dziecko wolniej niż inne uczy się jeździć na rowerze, często się przewraca) [3].

Zespół niezgrabności ruchowej może przejawiać się również:

• trudnościami z planowaniem działań – od pomysłu po wykonanie i powtarzanie,
• trudnościami szkolnymi – dziecko nie radzi sobie przede wszystkim w zakresie pisania i rysowania, ponadto wiele trudności sprawiają mu zadania wyznaczane na zajęciach wychowania fizycznego,
• dezorganizacją zachowania; dezorganizacja przejawia się w wielu dziedzinach życia – dziecko ma kłopoty z ubieraniem się, utrzymaniem porządku na biurku czy w plecaku, ponadto niszczy przedmioty na skutek ich niewłaściwego, zazwyczaj zbyt intensywnego użytkowania [4].

Zaburzenia koordynacji ruchowej mają negatywny wpływ na psychikę dziecka. Do tzw. objawów drugorzędnych, które są efektem opisanych wyżej zaburzeń, należą:

• brak pewności siebie i niska samoocena dziecka,
• problemy w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów z innymi,
• postawa unikająca, wycofanie,
• frustracja,
• smutek,
• irytacja,
• osamotnienie,
• przyjęcie roli klasowego błazna [2].

Doświadczanie licznych trudności i negatywnych emocji sprawia, że dziecko może próbować przerzucić część odpowiedzialności za nie na kogoś innego lub coś innego: „ten rower jest za ciężki”, „ołówek jest głupi”, „za mocno mnie huśtałeś”. Charakterystyczna jest również niestabilność emocjonalna oraz nieadekwatne reagowanie na niepowodzenia (w przypływie frustracji dziecko może np. zacząć kopać rower albo zgnieść kartkę, na której długo ćwiczyło szlaczki) [4].

Zobacz też: Depresja u dzieci

Jakie są przyczyny dyspraksji rozwojowej?

Zespół niezgrabnego dziecka to minimalna dysfunkcja mózgu, która polega na upośledzeniu komunikacji pomiędzy poszczególnymi częściami układu nerwowego. Brak efektywnych połączeń utrudnia integrację bodźców dotykowych z bodźcami wzrokowymi, co prowadzi do wytworzenia nieprawidłowego schematu ciała [4].

Przyczyny takich izolowanych zaburzeń nie są do końca znane. Przypuszcza się, że mogą mieć one związek z nieprawidłowościami w przebiegu ciąży, okołoporodowymi deficytami tlenowymi czy np. urazem mechanicznym głowy.

Przeczytaj: Brązowe plamy na skórze – jakie mogą być przyczyny?

Diagnoza syndromu niezdarnego dziecka

Diagnoza dyspraksji zawsze powinna rozpoczynać się od wykluczenia rzadkich chorób, które objawiają się między innymi zaburzeniami motorycznymi. Są to:

• Neuforibromatoza typu I

Neurofibromatoza jest nieuleczalną chorobą obejmującą skórę oraz nerwy. Jej oznakami są brązowe plamy na ciele (zmiany koloru kawy z mlekiem), liczne piegi, zgrubienia na skórze, a także obniżone napięcie mięśniowe, którego efektem są zaburzenia motoryczne.

• Dziedziczna choroba tkanki łącznej

Choroba ta obejmuje skórę, więzadła, ścięgna i stawy. W jej przebiegu diagnozuje się hipermobilność stawów, tj. ich zwiększoną elastyczność. Dzieci chorujące na dziedziczną chorobę tkanki łącznej również mogą sprawiać wrażenie „niezgrabnych”.

• Zespół Ehlersa-Danlosa (zespół nadmiernej wiotkości). Choroba objawia się nadmiernie ruchomymi stawami, delikatnością skóry, może występować również „strzykanie” stawów.

Jeśli choroby te zostaną wykluczone, a pediatra nie widzi potrzeby przeprowadzenia dodatkowych badań, można już się udać do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu zdiagnozowania bądź wykluczenia dysfunkcji percepcyjno-motorycznej. Zespół specjalistów powinien składać się z co najmniej psychologa, pedagoga i logopedy. Dodatkowo warto udać się do fizjoterapeuty dziecięcego.

Warto wiedzieć, że proces diagnozy będzie obejmował potwierdzenie/wykluczenie zaburzeń, które często współwystępują z dyspraksją, tj. ADHD, zespołu Aspergera czy autyzmu.

To też może Cię zainteresować: Jak pomóc autystycznemu dziecku?

W jaki sposób leczy się zespół niezgrabności ruchowej?

Zespół niezgrabnego dziecka jest zaburzeniem nieuleczalnym. Nasilenie nieprawidłowości można jednak znacząco zmniejszyć, co przełoży się na polepszenie funkcjonowania dziecka – zarówno w kontekście fizycznym, jak i psychicznym.

Zespół niezgrabności ruchowej leczy się poprzez terapie, które mają na celu usprawnienie ruchów dziecka, poprawę jego koordynacji oraz przekazanie pewnych umiejętności. Terapie te mają różnorodny charakter – są to zarówno liczne zabawy ruchowe (masaże, gry, tory przeszkód), jak i zajęcia plastyczne, muzyczne i techniczne.

Przeczytaj też: Czy posyłać 6-latka do szkoły?

Dyspraksja ruchowa u dorosłych

Jako że dyspraksja jest nieuleczalna, jej symptomy mogą występować również w dorosłości. Niezdarność ruchowa u dorosłych objawia się np. problemami z koordynacją ruchową oraz utrzymaniem równowagi, trudnościami w zakresie koncentracji uwagi, unikaniem pisania ręcznego, labilnością emocjonalną, częstym potykaniem się/uderzaniem, unikaniem aktywności fizycznej z powodu braku zgrabności ruchów, a także niską samooceną, będącą wynikiem doświadczeń z dzieciństwa.

Niezdarność ruchowa u dorosłych również wymaga leczenia. Na początek warto udać się do internisty z uwagi na konieczność wykluczenia ataksji – zaburzenia, które objawia się podobnie jak dyspraksja, a które może prowadzić do ciężkiego inwalidztwa.