Sztywność mięśni – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest sztywność mięśni i kiedy się pojawia?

Sztywność mięśniowa jest pojęciem bardzo ogólnym. Dla pacjenta oznacza najczęściej uczucie drętwienia i bólu w mięśniach oraz wzmożone napięcie mięśniowe ograniczające lub uniemożliwiające wykonanie ruchu. Często zamiennie z określeniem „sztywność mięśniowa”, stosowane są nazwy: hipertonia, spastyczność lub porażenie. Według medycznych definicji nie oznaczają one tego samego, jednak uczucie sztywności w mięśniach jest ich wspólnym objawem.

Wg niektórych autorów mechanizm wywołujący sztywność mięśniową polega na ciągłym pobudzaniu motoneuronów alfa, które unerwiają komórki mięśniowe. Inni zaś twierdzą, że sztywność mięśniowa spowodowana jest nadczynnością motoneuronów gamma, które unerwiają miocyty (komórki mięśniowe) obecne we wrzecionkach nerwowo-mięśniowych. Objawami charakterystycznymi dla sztywności mięśni są:

• objaw koła zębatego – w trakcie ruchu biernego, wyczuwalny opór pojawia się skokowo,
• objaw rury ołowiowej – w trakcie ruchu biernego, wyczuwalny opór jest ciągły.

Przyczyn sztywności mięśniowej może być wiele. Aby ją leczyć należy skupić się na zaburzeniach w funkcjonowaniu wszystkich układów organizmu, które mogą skutkować sztywnością mięśniową.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Napięcie mięśni po urazie

Uczucie sztywności mięśniowej jest bardzo częstym objawem pourazowym, np. w sytuacji gdy dochodzi do uszkodzenia stawu. Po doznaniu kontuzji, mięśnie otaczające staw napinają się, co znacznie ogranicza wykonywanie ruchów, a dzięki temu chronią staw przed pogorszeniem skutków urazu lub doznaniem kolejnej kontuzji. Jest to reakcja obrony mięśniowej przed bólem, który może zostać wywołany w trakcie ruchu.

Początkowo terapia polega na zmniejszeniu stanu zapalnego i stosowaniu zabiegów przeciwobrzękowych (zimne okłady, plastrowanie dynamiczne Kinesiology Tape, stawianie pijawek leczniczych tzw. hirudoterapia, masaż limfatyczny). Następnie leczenie uzależnione jest od rodzaju i okolicy urazu.

Podobnie reagują mięśnie brzucha w stanach zapalnych narządów wewnętrznych oraz chorobach tychże narządów. Mięśnie brzucha mimowolnie napinają się, broniąc się przed dotykiem i bólem. W przypadku jamy brzusznej objaw ten nazywany jest odruchem osłaniania. Taka reakcja organizmu najczęściej oznacza poważny stan chorobowy, który nawet może zagrażać życiu pacjenta, dlatego wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Choroby kręgosłupa a sztywność mięśni

Jedną z funkcji kręgosłupa jest ochrona rdzenia kręgowego, który jest łącznikiem między układem obwodowym a mózgowiem. Stanowi część ośrodkowego układu nerwowego (OUN) oraz przewodzi bodźce obwodu ciała do mózgu i z powrotem. Wszystkie zaburzenia w budowie i funkcjonowaniu kręgosłupa mają bezpośredni wpływ na stan rdzenia kręgowego oraz korzenie i nerwy rdzeniowe, które z niego odchodzą.

Choroby kręgosłupa takie jak:

• dyskopatia krążka międzykręgowego,
• stenoza kanału kręgowego,
• zmiany zwyrodnieniowe kręgów,

mogą powodować ucisk na rdzeń kręgowy lub nerwy rdzeniowe, które unerwiają m.in. mięśnie. Uczucie sztywności mięśniowej wywołane jest najczęściej przewlekłym, długotrwającym uciskiem na nerw rdzeniowy. Objaw również powiązany jest z bólem i osłabieniem mięśniowym, uczuciem drętwienia i mrowienia.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Uraz kręgosłupa, z uszkodzeniem lub całkowitym przerwaniem rdzenia kręgowego, zaburza funkcjonowanie wszystkich czynności organizmu. Do objawów dotyczących mięśni należą zaburzenia ruchowe objawiające się niedowładem lub spastycznością. Spastyka charakteryzuje się nieprawidłowym i nadmiernym napięciem mięśniowym, które nasila się w trakcie próby biernego rozciągania mięśni.

Wszelkie zaburzenia i schorzenia występujące w okolicy kręgosłupa wymagają konsultacji z lekarzem ortopedą lub neurologiem, lecz także z fizjoterapeutą, który w zależności od dysfunkcji dobierze odpowiednią terapię.

Czytaj również: Drenaż limfatyczny – co to jest? Wskazania, przeciwwskazania, przebieg, efekty

Choroby neurologiczne

Z uwagi na fakt, iż sztywność mięśniowa wynika m.in. z zaburzenia pracy między układem nerwowym a mięśniowym, wszelkie choroby neurologiczne mogą objawiać się różnymi formami sztywności mięśniowej. Do najpowszechniejszych należą:

• Udar mózgu – jest to zespół objawów trwających dłużej niż 24 godziny wywołany nagłym wystąpieniem ogniskowych lub globalnych zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu, skutkiem uszkodzenia naczyniowego. Jednym z najczęstszych objawów po wystąpieniu udaru mózgu jest niesprawność ruchowa charakteryzująca się niedowładem lub paraliżem części ciała. Duża część pacjentów cierpi na spastyczność poudarową, objawiającą się bolesnym napięciem mięśniowym, uniemożliwiającym normalne funkcjnowanie i wykonywanie ćwiczeń. Leczenie po udarze wymaga ciągłej rehabilitacji i ćwiczeń prowadzonych przez fizjoterapeutę z wykorzystaniem metod takich jak: ćwiczenia usprawniające, terapia ręki, reedukacja chodu i nauka funkcjonowania w życiu codziennym, fizykoterapia (w tym: krioterapia, ciepłoterapia, hydroterapia, magnetoterapia), metoda PNF, metoda Brunnstrom, metoda Bobath.
• Choroba Parkinsona – jest to powoli postępująca choroba zwyrodnieniowa komórek nerwowych istoty czarnej w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Jednym z podstawowych jej objawów jest sztywność mięśni objawiająca się zwiększonym napięciem mięśniowym, drżeniem spoczynkowym, wygładzeniem rysów twarzy (tzw. twarz maskowata) oraz spowolnieniem ruchowym i trudnością w wykonywaniu ruchów precyzyjnych (tzw. bradykinezja). Pacjent cierpiący na chorobę Parkinsona chodzi stawiając małe kroki i szura nogami po podłożu, nie porusza rękoma w trakcie chodu, ma problem z rozpoczęciem ruchu. Polecaną rehabilitacją dla pacjentów Parkinsonowskich jest gimnastyka ogólnousprawniająca, pływanie, masaż tkanek, muzykoterapia, ćwiczenia Tai Chi, reedukacja chodu i siadu, ćwiczenia oporowe / wzmacniające, ćwiczenia równoważne, terapia metodą PNF i Bobath.
• Stwardnienie rozsiane – jest to choroba, w której dochodzi do uszkodzenia osłonek mielinowych nerwów, tzw. demielinizacji. Następuje zaburzenie, a następnie niemożność przekazywania impulsów nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym. Objawy w układzie ruchu to: osłabienie mięśniowe i sztywność mięśni powodujące niesprawność ruchową. Przebieg tej choroby można spowalniać codzienną aktywnością fizyczną, ćwiczeniami rozciągającymi i wzmacniającymi, ćwiczeniami oddechowymi oraz ćwiczeniami koordynacji i równowagi.

Fibromialgia i sztywność mięśni

Trudną do rozpoznania i zdiagnozowania jest choroba reumatologiczna tkanek miękkich, zwana fibromialgią lub reumatyzmem mięśniowym. Pacjenci skarżą się na ciągły, rozległy ból stawów i ból mięśni, przewlekłe zmęczenie oraz zaburzenia snu.

Choroba ta może wywoływać stany depresyjne. Uczucie sztywności mięśniowej potęguje przebywanie w chłodnych i wilgotnych pomieszczeniach oraz budzenie się po nocy. Natomiast ból w mięśniach pogarsza się po uciśnięciu bolesnych punktów na przebiegu włókien mięśniowych.

Leczenie pacjenta z fibriomialgią wymaga spojrzenia holistycznego (całościowego), czyli zarówno lekarskiego jak i psychologicznego. Często poprawa stanu psychicznego pacjenta spowodowana np. zmianą pracy lub otoczenia, zdecydowanie zmniejsza występowanie objawów chorobowych.