Chondromalacja rzepki (kolana) – przyczyny, objawy, badania, leczenie, operacja, rehabilitacja, ćwiczenia

Chondromalacja kolana (rzepki) – co to jest?

Chondromalacja (rozmiękanie) może wystąpić w każdym stawie. Rzepka jest niezwykle ważnym elementem stawu kolanowego, w połączeniu z kością udową tworzy staw rzepkowo-udowy, który kontroluje i ukierunkowuje działanie całego mechanizmu wyprostnego kolana. Powierzchnie stawowe kości udowej oraz rzepki pokryte są grubą warstwą chrząstki szklistej, ze względu na znaczne, dynamiczne obciążenia tego stawu.

Chrząstka stawowa powinna być odpowiednio twarda i sprężysta, aby ochraniać warstwy głębiej leżące, takie jak tkankę podchrzęstną i kość. W przypadku chondromalacji, kiedy jest ona zbyt miękka i popękana, jest przyczyną przenoszenia obciążeń głębiej, na struktury bardziej unerwione, co powoduje ból i nawracający stan zapalny kolana. Choroba występuje najczęściej u młodych osób, między 17. a 25. rokiem życia.

Leczenie rozmiękania rzepki jest niezwykle ważne, gdyż zmiany nieleczone i utrwalone mogą doprowadzić do trwałego upośledzenia funkcji stawu kolanowego.

Przeczytaj też: Ból pod lewą łopatką – przyczyny, jak leczyć?

Chondromalacja rzepki – przyczyny rozmiękania

Przyczyny rozmiękczenia chrząstki w kolanie (zmian zwyrodnieniowych tkanki chrzęstnej stawu kolanowego) zostały opisane poniżej.

Pierwotna chondropatia kolana (rzepki)

Rozwija się samoistnie i może być konsekwencją niewielkich urazów i przeciążeń oraz przebytych stanów zapalnych.

Chondromalacja kolana wtórna

Ma ona jasno określoną przyczynę, może nią być np. jałowa martwica kości, nieprawidłowe położenie rzepki, wadliwe ukształtowanie powierzchni stawowych stawu rzepkowo-udowego, słabe mięśnie stawu kolanowego, nieprawidłowa i nadmierna aktywność fizyczna (bieganie, skakanie, jazda na nartach), płaskostopie oraz koślawość kolan.

Chondromalacja rzepki idiopatyczna

Tu nie można określić przyczyny powstania choroby. Osoby, które doznały zwichnięcia, złamania lub innego uszkodzenia rzepki są bardziej narażone na rozwój chondromalacji.

Chondromalacja kolana – stopnie wg skali Outerbridge’a

Jeżeli mamy do czynienia z chrząstką rzepki o prawidłowej budowie, jest ona twarda, o perłowym kolorze, połyskuje (0º). Z kolei żółta i miękka, ale bez ubytków oraz z zachowaną ciągłością powierzchni to Iº w czterostopniowej skali.

W stopniu drugim (IIº) widoczny jest nierówny zarys chrząstki oraz pojawiają się płytkie owrzodzenia. Głębokie ubytki i szczeliny (bez uwidocznienia kości), a także wzrost echogeniczności wskazuje na stopień trzeci (IIIº).

Ostatni stopień skali (IVº) charakteryzuje się ubytkami głębokimi, które odsłaniają kość podchrzęstną.

U pacjentów najpowszechniejszym objawem jest ból kolana (podczas chodzenia, kucania, wchodzenia po schodach czy dłuższego siedzenia ze zgiętymi nogami, tzw. kolano kinomana). Należy pamiętać, że pierwszy stopień chondromalacji rzepki może nie dawać żadnych symptomów.

Chondromalacji rzepki – objawy

Najczęstsze objawy chondromalacji rzepki obejmują okresowo ból z przodu kolana lub ból rozlany, promieniujący do różnych okolic stawu kolanowego. Występują wspomniane już wcześniej dolegliwości bólowe po dłuższym siedzeniu ze zgiętymi kolanami, podczas chodzenia, wchodzenia i schodzenia po schodach, kucania, klęczenia oraz rzadkie bóle nocne.

Inne objawy chorej rzepki to:

• odczuwanie nieznacznej sztywności,
• lekka opuchlizna,
• wyczuwalne lub słyszalne chrupanie, trzeszczenie czy trzaskanie w kolanie, wywołane tarciem nierównej powierzchni stawowej rzepki podczas ruchów stawu kolanowego,
• niestabilność stawu kolanowego,
• uczucie blokowania kolana podczas ruchów,
• pourazowy krwiak w izolowanych uszkodzeniach chrząstki, z towarzyszącym wysiękiem do stawu.

Chrząstka stawowa ulega rozwłóknieniu, powstają w niej szczeliny, co doprowadza w konsekwencji do zmian zwyrodnieniowych stawu rzepkowo–udowego. Zaawansowane postacie chondromalacji objawiają się ponadto wyroślami kostnymi na brzegach rzepki oraz wysiękami ze stawu kolanowego.

Chondromalacja rzepki – badania – jak rozpoznać?

W leczeniu chondromalacji rzepki istotna jest przyczyna uszkodzenia chrząstki – jeśli do jej uszkodzenia doszło z powodu uszkodzenia innych elementów stawu kolanowego czy niestabilności kolana, a lekarz zajmie się jedynie leczeniem chrząstki, nie lecząc przy tym przyczyny jej uszkodzenia, to problem z pewnością powróci.

Na pewno należy udać się do lekarza ortopedy, który powinien zebrać dokładny wywiad, badanie kliniczne oraz zlecić badania dodatkowe. Lekarz oceniając ogólny stan zdrowia pacjenta, zwraca uwagę na:

• sposób chodu,
• ewentualne zaburzenia osi kończyn,
• blizny po przebytych zabiegach operacyjnych, urazach lub infekcjach.

Badanie dotykiem określa rodzaj i lokalizację bólu oraz sprawdza obecność płynu w stawie i jego ocieplenie. Warto porównać oba stawy kolanowe ze sobą, aby wychwycić czasem bardzo nieznaczne, a przy tym istotne różnice pomiędzy nimi.

Podczas badania określamy zakres ruchu w stawie kolanowym oraz wykonujemy testy kliniczne dla oceny struktur wewnątrzstawowych. Warto zlecić wykonanie rezonansu magnetycznego, aby w pełni ocenić uszkodzenia w stawie.

Ostatecznym potwierdzeniem chondromalacji jest artroskopia stawu kolanowego, czyli wprowadzenie do wnętrza stawu specjalnej metalowej rury z układem optycznym w celu obejrzenia struktur wewnątrzstawowych.

Chondromalacja rzepki – leczenie – zastrzyki, leki, dieta

Na początku stosuje się leczenie zachowawcze, które obejmuje rehabilitację oraz farmakoterapię. W 85 proc. przypadków leczenie zachowawcze jest efektywne i chorzy odczuwają poprawę stanu zdrowia. Głębokie uszkodzenia chrząstki nie mają już zdolności do wygojenia, przechodzą w zmiany chroniczne i prowadzą do postępującej degradacji stawu, więc kwalifikują się do operacji.

Leczenie farmakologiczne uwzględnia stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, leków sterydowych oraz poprawiających metabolizm chrząstki. Leki poprawiające metabolizm chrząstki stawowej dostarczają składników wchodzących w jej skład. Można je podawać doustnie lub do jamy stawu.

Leki sterydowe stosowane są czasem miejscowo do jamy stawu, ale ze względu na ich silne działanie oraz liczne skutki uboczne, powinny być stosowane jedynie w wybranych przypadkach. Wskazane jest zabezpieczenie kolana przez 2–3 tygodnie odpowiednim stabilizatorem lub ortezą, która odciąża staw rzepkowo-udowy i zapewnia jego regenerację. Wykonuje się też zastrzyki w kolano z kwasu hialuronowego.

W diecie na rozmiękanie rzepki należy uwzględnić odpowiednią podaż białka. Trzeba z kolei zrezygnować z białego cukru, potraw smażonych i produktów wysoko przetworzonych. Należy utrzymać prawidłową wagę ciała, ponieważ chondromalacji stawów sprzyja nadwaga i otyłość.

Chondromalacja rzepki – operacja

Leczenie operacyjne wykonuje się metodą otwartą lub artroskopową. Artroskopowe leczenie chondromalacji rzepki wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym. Zabieg trwa około 30 minut i polega na punktowym wejściu do stawu kolanowego pod kontrolą artroskopu i usunięciu powierzchniowej, uszkodzonej warstwy chrząstki rzepki lub jej odtworzeniu.

Jeśli doszło do podwichnięcia rzepki, wykonuje się dodatkowo przecięcie troczków rzepki, które pozwala na uzyskanie prawidłowego, centralnego jej ustawienia oraz mniejsze przyparcie do kości udowej. Zaraz po zabiegu pacjent wraca do domu. Często stosuje się stabilizator na kolano (staw kolanowy) po zabiegu. Kontrole i usunięcie 2 szwów po około 2 tygodniach. Po zabiegu wskazana jest rehabilitacja. Zwykle po 6 tygodniach pacjent wraca do pracy.

Istnieją jeszcze inne operacyjne metody naprawy uszkodzonej chrząstki – za pomocą własnych przeszczepów powierzchni chrzęstno-kostnych, ochrzęstnej, okostnej lub obcych komórek namnażanych w hodowlach, wypełniania ubytków w powierzchni stawowej biomateriałami z czynnikami wzrostu lub wszczepiania endoprotezy zastępującej uszkodzony staw rzepkowo-udowy.

Chondromalacja rzepki – rehabilitacja

W początkowej fazie, kiedy uszkodzenia chrząstki rzepki są nieznaczne, jest duża szansa, że rehabilitacja, mająca na celu działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz skorygowanie nieprawidłowej biomechaniki w stawie rzepkowo-udowym wystarczy, aby problem się nie pogłębiał i dolegliwości ustąpiły. Rehabilitacja powinna obejmować kilka poniższych elementów.

• Fizykoterapia – ważne są zabiegi działające przeciwbólowo oraz regeneracyjnie. W celu złagodzenia bólu i zmniejszenia obrzęku oraz ciepłoty stawu stosuje się krioterapię, czyli leczenie zimnem. Z zabiegów o działaniu regeneracyjnym, które przyspieszają gojenie, zaleca się: pole magnetyczne, laseroterapię i ultradźwięki. Aby wzmocnić osłabione mięśnie stawu kolanowego można zastosować elektrostymulację prądami małej częstotliwości.
• Masaż tkanek głębokich oraz blizny pooperacyjnej.
• Mobilizacja rzepki.

W leczeniu chorej rzepki stosuje się także kinesiotaping, czyli plastrowanie, które polega na oklejeniu stawu kolanowego specjalnymi elastycznymi plastrami. Plastry mają działanie sensoryczne, co poprawia lokalne funkcjonowanie stawu. Kinesiotaping ponadto zapewnia lepszą stabilizację, usprawnia procesy gojenia oraz zmniejsza ryzyko kontuzji podczas aktywności fizycznej.

Chondromalacja – ćwiczenia

W leczeniu stosuje się także kinezyterapię, która obejmuje odpowiednio dobrane ćwiczenia na rzepkę. Ruch w stawie zapobiega powstawaniu zrostów oraz zanikom mięśni kończyny. W początkowym etapie rehabilitacji najlepiej wykonywać z terapeutą delikatne ćwiczenia bez obciążania: w odciążeniu na podwieszkach, izometryczne, rozciągające oraz pobudzające stymulację nerwowo-mięśniową.

Powoli wprowadzamy ćwiczenia oporowe na rozmiękanie chrząstki rzepki, które wzmacniają siłę, poprawiają stabilizację, elastyczność tkanek miękkich oraz propriocepcję, czyli czucie stawu w przestrzeni.

Pod koniec stosujemy ćwiczenia całej kończyny dolnej, zwiększające siłę, kontrolujące ruch i pracę na nierównym podłożu – najlepiej metodą PNF. Końcowym elementem jest trening funkcjonalny, który obejmuje ćwiczenia dynamiczne w pełnym obciążeniu (biegi, skoki). Odpowiednia kinezyterapia poprawia funkcję aparatu wyprostnego kolana i pracę stawu rzepkowo-udowego.