Propriocepcja (czucie głębokie) – co to jest, zaburzenia, jakie ćwiczenia?

Propriocepcja – co oznacza czucie głębokie?

Czucie głębokie (kinestezja) to odczuwanie położenia poszczególnych elementów ciała względem siebie oraz w przestrzeni. Leżąc w łóżku wiemy jak ułożone są ręce czy nogi lub pokonując schody nie musimy na nie patrzeć by nie spaść. W porównaniu do czucia powierzchownego związanego z odbieraniem bodźców poprzez skórę, kinestezja jest niezwykle istotna przy poruszaniu się, bieganiu czy skakaniu.

Czucie kinestetyczne to również reagowanie na rozciąganie, ściskanie i ucisk tkanek miękkich. Dzięki proprioreceptorom przekazywana jest informacja ze stawów o pozycjach i ruchach do mózgu, więc są one zaplanowane oraz wykonane szybko i właściwie. Sprawnie działająca kontrola nerwowo-mięśniowa zapewnia dobrą ogólną sprawność fizyczną oraz poczucie bezpieczeństwa i pewności związane z czuciem ciała.

Czytaj również: Zamrożony bark – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia

Receptory czucia głębokiego

Receptory proprioreceptywne to mikroskopijne elementy zlokalizowane w układzie kostno-mięśniowym. Proprioreceptorami są wrzeciona nerwowo-mięśniowe, wrzeciona nerwowo-ścięgniste, narządy Golgiego, ciałka Paciniego i receptory Ruffiniego. Znajdują się w mięśniach, ścięgnach, więzadłach, powięziach i torebkach stawowych. Reagują one natychmiastowo na zmianę pozycji, kierunek i szybkość ruchu, co wpływa na zmianę napięcia i długości tkanek miękkich. Informacje przekazywana jest do ośrodka nerwowego, a odpowiedzią zwrotną jest właściwe przeprowadzenie ruchu, bez uszkodzenia stawu oraz tkanek miękkich.

Zaburzenia czucia kinestetycznego – przyczyny

Przyczyny zaburzeń propriocepcji są różne. Najczęściej powiązane są z urazami nerwów lub elementów układu kostno-mięśniowego, w wyniku których pogarsza się kontrola nerwowo-mięśniowa. Do podstawowych przyczyn pogorszenia czucia proprioceptywnego zaliczamy:

• uszkodzenia lub uciski nerwów lub splotów nerwowych,
• schorzenia neurologiczne (np. guz mózgu, jamistość rdzenia, stwardnienie rozsiane, zapalenie rdzenia kręgowego, polineuropatia, uszkodzenie móżdżku),
• urazy kości, mięśni, stawów, więzadeł lub torebki stawowej (np. przeciążenia, skręcenie, zwichnięcia, stłuczenia),
• niestabilność stawów (propriocepcja kolana, propriocepcja stawu skokowego),
• zabiegi operacyjne na stawach (np. po urazach, rekonstrukcje, endoprotezy),
• zaburzenia równowagi mięśniowej,
• amputacje,
• złe nawyki ruchowe.

Jakie są przyczyny zaburzeń równowagi?

Jakie są objawy zaburzeń propriocepcji?

U osób, które mają zaburzone czucie proprioceptywne, system nerwowy nie przekazuje właściwie informacji, więc bodźce jakich doświadcza ciało, są zbyt intensywne lub docierają do mózgu za wolno. Przez to kontrola nerwowo-mięśniowa jest osłabiona, a stabilizacja stawów pogorszona. Przekłada się to na codzienne czynności jak m.in.: chodzenie, wchodzenie po schodach lub skakanie podczas których możemy tracić równowagę i przewracać się. A każdy upadek to przeciążenie struktur stawowych, które robią się słabsze i mniej odporne na kontuzje, co powoduje ze one nawracają. Możemy mieć również problem z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała, koordynacją i wykonywaniem złożonych ruchów, osłabieniem siły mięśniowej, a w konsekwencji zaburzenie wzorców ruchowych. U dzieci problemy z czuciem własnego ciała mogą powodować zaburzenia rozwoju motorycznego i jego opóźnienie.

Czytaj również: Stopa wydrążona – co to? Przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Badanie czucia głębokiego i leczenie

Stwierdzeniem zaburzenia czucia proprioceptywnego jest badanie w którym specjalista unosi i układa w pewien sposób kończyny podczas gdy pacjent ma zamknięte oczy i musi powiedzieć jak ułożona jest kończyna. Pacjent podczas testowania powinien odczuć napięcie mięśni, ruch w stawie oraz jego kątowe ustawienie. Podczas badania sprawdza się również utrzymanie równowagi i postawy ciała na różnym podłożu lub na platformie.

Dodatkowo można sprawdzić napięcie mięśni. W przypadku pogorszenia czucia głębokiego, należy udać się do fizjoterapeuty, który pokaże właściwe ćwiczenia. Aby przyniosły odpowiedni efekt warto je wykonywać regularnie przez parę miesięcy. Warto wziąć pod uwagę, że z wiekiem zachodzą pewne niekorzystne zmiany w układzie czucia głębokiego, więc propriocepcja ulega pogorszeniu. Ma to związek z zanikiem receptorów, atrofią mięśni, rozciąganiem struktur łącznotkankowych, chorobami degeneracyjnymi stawów oraz pogorszeniem sprawności układu nerwowego. Dlatego trening proprioceptywny powinien być uzupełnieniem codziennej aktywności fizycznej, abyśmy w każdym wieku byli sprawni fizycznie, a kości i stawy odporne na urazy.

Czym jest atrofia mięśni i jakie daje objawy?

Ćwiczenia na czucie proprioceptywne

Ćwiczenia na czucie głębokie są ważnym elementem fizjoterapii podczas rekonwalescencji po urazie stawu bądź mięśnia. Terapia poprawy propriocepcji jest tak naprawdę trudnym i intensywnym treningiem, zwłaszcza jeśli chodzi o sportowców, którzy po kontuzji wracają do aktywności fizycznej. Prócz ćwiczeń wzmacniających siłę mięśni, rozciągających, które poprawiają elastyczność tkanek miękkich, trening propriocepcji dopełnia powrót funkcji związanych z prawidłowym obciążaniem kończyn, lepszym czuciem własnego ciała, szukaniem stabilności oraz odpornością stawów na urazy lub przeciążenia.

Wszystkie ćwiczenia proprioceptywne mają na celu pobudzenie układu nerwowego, a realizuje się je poprzez trening równowagi w różnych pozycjach, na różnym podłożu, z dodatkowym ruchem kończyn bądź tułowia, z dawkowanym oporem, ze zmniejszaniem płaszczyzny podparcia lub z wyłączeniem kontroli wzrokowej. Ostatnim etapem są intensywne ćwiczenia dynamiczne takie jak: skoki, przeskoki, bieg z nagłą i szybką zmianą kierunku bądź prędkości.

Do ćwiczeń kinestetycznych można używać pomocnicze sprzęty np. taśmy elastyczne, ciężarki, laski, berety, dyski, piłki, nierówne platformy czy trampoliny. Z każdym treningiem staramy się stopniować trudność, aby pobudzać układ nerwowy i stymulować proprioreceptory, by pracowały adekwatnie do zaistniałej sytuacji. Dobrym uzupełnieniem ćwiczeń może być metoda PNF lub kinesiotaping.

Co to jest metoda PNF i kiedy się ją wykorzystuje?

Ćwiczenia kinestetyczne w domu

Ćwiczenia poprawiające czucie głębokie są nie tylko zalecane podczas fizjoterapii pourazowej, ale mogą być elementem codziennego treningu ogólnousprawniającego, gdyż poprawiają koordynację ruchową, zwinność oraz zręczność. Oto jedne z prostszych ćwiczeń, które możemy z powodzeniem wykonywać w domu.

Dla kończyny dolnej – np. wspinanie na palce, wciskanie stóp w podłogę, stanie na jednej nodze z dodatkowym utrudnieniem przez zamknięcie oczu lub wykonaniem ruchu ręką czy skrętem tułowia, na jednej nodze można również wykonać przysiady.

Dla kończyny górnej – np. w klęku podpartym podnoszenie na zmianę rąk do góry lub wykonywanie jedną ręką krążeń w różnych kierunkach, w staniu przodem do ściany przetaczanie piłki jedną ręką po ścianie z góry na dół lub z boku do boku z zamkniętymi oczami.

Dla kręgosłupa – np. przysiady przy ścianie z piłką pomiędzy plecami, a ścianą, w leżeniu tyłem z ugiętym kolanami unoszenie miednicy, w siadzie na piłce fitness podnoszenie na zmianę nóg do góry, w podporze przodem na dłoniach z wyprostowanymi nogami naprzemiennie zakładamy prawą rękę na lewy bark, a następnie lewą na prawy.

Czytaj również: Artroskopia kolana – wskazania, przebieg zabiegu, rekonwalescencja, powikłania