Zwyrodnienie stawu kolanowego – przyczyny, objawy, leczenie zwyrodnienia stawów kolanowych

Zwyrodnienie stawu kolanowego – co to znaczy?

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych, gonartroza jest przewlekłym i postępującym schorzeniem spowodowanym degeneracją chrząstki stawowej. Zazwyczaj pojawia się u osób po 50. roku życia. Wśród chorych przeważają kobiety, a otyłość i brak aktywności fizycznej to znaczące czynniki ryzyka.

Inną przyczyną zmian zwyrodnieniowych kolan są urazy, w tym uszkodzenia strukturalne (łąkotek, więzadeł krzyżowych i pobocznych), złamania śródstawowe i urazy chrząstki stawowej.

Zwyrodnienie kolana pojawia się także jako następstwo zaburzeń zjawisk biochemicznych zachodzących w naszym organizmie. Gonartroza jest niewdzięczną dolegliwością, gdyż jej postępu nie da się całkowicie zatrzymać.

Początki zmian zwyrodnieniowych w kolanie spowodowane są zaburzeniami w strukturze chrząstki stawowej. Dochodzi do jej rozmiękania, wycierania i pękania, jednym słowem do tzw. chondromalacji. Ponieważ uszkodzona chrząstka stawowa nie ma zdolności regeneracyjnych, jej degeneracja jest procesem przewlekłym i nieodwracalnym.

W związku z tym, że chrząstka stawowa nie jest unerwiona ani ukrwiona, pacjent często nie odczuwa bólu w kolanie w początkowej fazie choroby. Objawy bólowe pojawiają się dopiero w momencie, gdy uszkodzenie chrząstki dochodzi do warstwy podchrzęstnej (znajdującej się najbliżej kości).

To też może Cię zainteresować: Trzaskające kolano – przyczyny, objawy, leczenie

Zwyrodnienie stawów kolanowych – jakie są przyczyny?

Zmiany zwyrodnieniowe kolana dzielimy na dwie grupy: pierwotną (idiopatyczną), czyli o nieznanej genezie, i wtórną, wywołaną pośrednim lub bezpośrednim czynnikiem sprawczym, tu np. wiek (w miarę upływu lat ryzyko choroby jest większe) lub nadwaga – nadmierne obciążenie stawów kolanowych istotnie wpływa na przyspieszony proces ich degeneracji.

Inne czynniki ryzyka i przyczyny zwyrodnienia stawów kolanowych to:

• czynniki genetyczne – u krewnych osób z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawów występuje trzykrotnie wyższe ryzyko wystąpienia zmian zwyrodnieniowych;
• zmiany zwyrodnieniowe w innych stawach – udowodniono, że toczący się proces zwyrodnieniowy w innych częściach ciała (np. stawach międzypaliczkowych rąk, tzw. guzki Heberdena i Boucharda) jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby zwyrodnieniowej w większych stawach organizmu;
• urazy – wszelkie upadki, skręcenia, złamania śródstawowe i uszkodzenia łąkotek czy więzadeł wpływają na stabilność kolana i zaburzenie zwartości stawu;
• bezpośrednie uszkodzenie chrząstki – spowodowane uderzeniem może rozpocząć proces jej niszczenia;
• przewlekłe obciążanie – spowodowane pracą fizyczną czy wyczynowym uprawianiem sportu;
• wrodzona hipermobilność stawów – wiotkość więzadeł powoduje nadruchomość i większe ryzyko niestabilności stawu;
• wady wrodzone – nierówna długość kończyn, nadmierna koślawość lub szpotawość kolan powoduje wzmożone i nieprawidłowe obciążenie stawów kolanowych i przyspiesza proces uszkodzenia;
• płeć żeńska – szczególnie w wieku pomenopauzalnym;
• zaburzenia hormonalne – niedobór estrogenów istotnie zaburza gospodarkę wapniową, zmniejszając odkładanie się wapnia w kościach.

Do wystąpienia opisywanych problemów z kolanami przyczyniają się również choroby ogólnoustrojowe (reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, dna moczanowa), a także zaburzenia odżywiania (dieta uboga w białko, kolagen i składniki mineralne może pośrednio wpływać na stan chrząstki stawowej).

Zwyrodnienie kolana – objawy

Zazwyczaj zaczyna się od uczucia sztywności kolana po dłuższym staniu, siedzeniu lub po przebudzeniu. Następnie pojawia się ból zlokalizowany w przedniej lub przyśrodkowej części kolana. Dolegliwości nasilają się w trakcie ruchu, szczególnie przy wstawaniu z przysiadu lub wchodzeniu po schodach.

Bardzo nieprzyjemne może stać się klęczenie i maksymalne zgięcie kolana. Kolejnym objawem jest odczuwalne dla pacjenta, a niekiedy i słyszalne dla osób trzecich chrupanie i trzeszczenie w kolanie w trakcie zginania i prostowania kolana. Objaw ten czasem związany jest ze współistniejącym bólem kolana.

Wraz z rozwojem zmian zwyrodnieniowych dochodzi do ograniczenia ruchomości w stawie i pojawienia się przykurczu zgięciowego. W tym przypadku nie można wyprostować do końca kolana i pacjent zaczyna powoli funkcjonować na lekko zgiętej nodze, bezwiednie kulejąc.

Przykurcz wiąże się z widocznym dla pacjenta zwiększeniem obrysu stawu, wyglądającym jak obrzęk. Ciągły ból kolana powoduje zwiększenie napięcia mięśni, a to ma wpływ na ograniczenie ruchu w stawie kolanowym. Powstaje zamknięte koło bólowe: ból w kolanie powoduje napięcie mięśni, napięcie mięśni ogranicza ruch, ograniczenie ruchu powoduje ból i tak dalej.

Gdy chrząstka stawowa ulegnie znacznemu zniszczeniu, dochodzi do jej ścieńczenia i uszkodzenia kości, a odkryte i ocierające się powierzchnie stawowe będą powodować: ból, obrzęk i zwiększenie ciepłoty stawu kolanowego. Pojawią się objawy sugerujące zaostrzenie stanu zapalnego w kolanie. W zaawansowanych przypadkach może dojść do niestabilności stawu i powstania torbieli podkolanowej.

Umiejscowienie zmian zwyrodnieniowych w kolanie, w stawie rzepkowo-udowym (w przedniej części kolana) charakteryzuje się ograniczoną ruchomością rzepki, bólem w trakcie próby docisku rzepki do stawu oraz słyszalnym chrupaniem w trakcie zginania i prostowania kolana.

Natomiast jeśli zwyrodnieniu ulega przyśrodkowa strona stawu kolanowego, po dłuższym czasie dochodzi do zagięcia osi kończyny w kierunku szpotawości kolana. Dużo rzadziej zajęty jest boczny przedział stawu, co w przyszłości skutkować może koślawością kolana.

Zwyrodnienie stawu kolanowego – leczenie

Aby stwierdzić chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego, należy wykonać zdjęcie rentgenowskie (RTG), najlepiej w pozycji stojącej z obciążeniem obu kolan. Badanie to umożliwi zdiagnozowanie zwężenia szpary stawowej, zaburzenia osiowości kończyn, obecności ciała wolnego w stawie lub nadbudowy kostnej, zwanej osteofitami.

Leczenie zwyrodnienia stawu kolanowego zazwyczaj jest zachowawcze. Ortopeda może podać do stawu zastrzyk ze stężonym kwasem hialuronowym, a w stanach ostrych nawet blokadę sterydową.

Następnie zalecić może przyjmowanie suplementów diety z kolagenem i kwasem hialuronowym na zwyrodnienie stawu kolanowego. Leki zalecane w dolegliwości to środki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Sprawdzi się również smarowanie stawu maściami o tym samym działaniu.

Jeśli długotrwałe leczenie zwyrodnienia stawów kolanowych nie przynosi skutku, pacjent może mieć wykonany zabieg operacyjny, najczęściej jest nim artroskopia stawu kolanowego. Lekarz w trakcie zabiegu oczyszcza poszarpaną chrząstkę stawową i nawierca ją techniką mikrozłamań. Taki zabieg ma na celu wytworzenie się chrząstki włóknistej w miejscu nawierconym i „zalepienie” ubytku w chrząstce stawowej.

Inną metodą operacyjną jest pobranie przeszczepu chrząstki stawowej z nieobciążanej powierzchni stawu i wszczepienie go w miejsce uszkodzone. Ten zabieg należy jednak do bardziej wymagających.

Ostateczną metodą jest endoprotezoplastyka stawu kolanowego, czyli jego całkowita wymiana. Wskazana jest tylko u pacjentów ze znaczną degeneracją powierzchni stawowych i nieprzemijającym, przewlekłym bólem.

Czytaj również: Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne

Zwyrodnienie stawu kolanowego – rehabilitacja

Rehabilitacja zwyrodnienia stawów kolanowych jest niezbędna, gdyż może zatrzymać lub wyhamować postęp choroby i ulżyć pacjentowi w codziennym życiu. Stosowanym zabiegiem jest przykładowo fizykoterapia (krioterapia, ciepłolecznictwo, magnetoterapia i ultradźwięki).

Wykorzystuje się również terapię tkanek miękkich – masaż tkanek głębokich, techniki uwalniania punktów spustowych i rozluźnienia mięśniowo-powięziowego na napięte struktury (zazwyczaj na mięśniach biodra i kończyny dolnej), a także poizometryczną relaksację. Zwiększa to elastyczność tkanek i zapobiega powstawaniu przykurczów czy zrostów.

Inne metody rehabilitacji chorych kolan to:

• kinezyterapia – odpowiedni dobór ćwiczeń pomoże we wzmocnieniu osłabionych grup mięśniowych i zmniejszeniu napięcia tych przeciążonych; fizjoterapeuta będzie korygował wzorce ruchowe i, jeśli stan pacjenta zacznie na to pozwalać, wprowadzi elementy treningu funkcjonalnego; istotny także jest stretching mięśniowy, który zwiększy elastyczność napiętych tkanek;
• rolowanie – automasaż przy użyciu tzw. foam rollera; pacjent całym ciężarem ciała leży na specjalnym, wykonanym z twardej pianki wałku i powoli się na nim przesuwając, masuje poszczególne części biodra i kończyny dolnej, unikając ucisku na rzepkę i wystające fragmenty kości; ta forma masażu może być dla pacjenta bolesna; niestety miejsce gdzie masowane mięśnie bolą najbardziej, świadczy o ich wzmożonym napięciu; długotrwałe uciśnięcie bolesnego punktu spowoduje powolne odpuszczanie i odpływanie bólu;
• kinesiologytaping – nalepienie plastrów wpływa korygująco na powięź, co jest w stanie zmniejszyć, a nawet znieść dolegliwości bólowe; przy zwyrodnieniu stawu kolanowego ma to jednak działanie krótkotrwałe i tylko wspomaga leczenie przez uśmierzenie bólu;
• wkładki ortopedyczne – jeśli istnieje zaburzenie w obciążeniu kończyn (np. jedna z nich jest dłuższa) bądź pacjent ma nieprawidłowo wysklepioną stopę, przez co w trakcie chodu przeciąża stawy kolanowe, powinien zgłosić się do fizjoterapeuty w celu dobrania odpowiednich wkładek ortopedycznych do butów.

Przy profilaktyce choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych należy zwrócić uwagę na codzienną i bezpieczną dla kolan aktywność fizyczną, zbilansowanie diety i redukcję wagi. W okresach zaostrzeń można korzystać ze sprzętu wspomagającego, takiego jak odciążająca orteza stawu kolanowego czy kule.

Należy unikać przeciążeń, przebywania zbyt długo w jednej pozycji, klękania na twardej powierzchni i ekstremalnych zgięć kolan.

Przyczyny i objawy zwyrodnieniowej choroby stawów