Hipokinezja – jakie są skutki braku aktywności fizycznej?

Katarzyna Plewka lekarz 4 kwietnia 2019

Hipokinezja, czyli bezczynność ruchowa, to jedno z najbardziej niekorzystnych zjawisk społecznych będące głównym czynnikiem ryzyka niepełnosprawności i przedwczesnego zgonu. Konsekwencje hipokinezji obejmują szereg układów – skutki braku ruchu widoczne są w funkcjonowaniu układu krążenia, ruchu, oddechowego czy nerwowego. Groźna jest zarówno hipokinezja u osób starszych, jak i dzieci.

Spis treści

Hipokinezja – definicja – co to jest?
Aktywność fizyczna a zdrowie człowieka
Do czego prowadzi hipokinezja w obrębie układu ruchu?
Hipokinezja a układ krążenia
Skutki hipokinezji dla układu oddechowego
Jak hipokinezja wpływa na układ nerwowy?
Wpływ aktywności fizyczne na zdrowie psychiczne i samopoczucie

Hipokinezja – definicja – co to jest?

Co to jest hipokinezja? Uogólnione obniżenie aktywności fizycznej to najbardziej uproszczona definicja hipokinezji, która w doskonały sposób podkreśla istotę problemu. Hipokinezja jako objaw kliniczny może powstawać na podłożu chorób neurologicznych, np. w chorobie Parkinsona, chorób psychicznych oraz ciężkich chorób ogólnych. Takiej hipokinezji niejednokrotnie towarzyszy postępująca akinezja, czyli całkowity bezruch, paraliż lub bradykinezja, czyli spowolnienie ruchów ciała.

Obecnie pojęcie „hipokinezja” znacznie częściej stosuje się jednak w kontekście braku aktywności fizycznej. Hipokinezja jest traktowana zatem nie jako bezpośredni objaw lecz czynnik ryzyka różnych schorzeń. Nie bez przyczyny bowiem ludzkie ciało zostało zbudowane w sposób umożliwiający wysiłek fizyczny. Różne formy aktywności towarzyszą życiu człowieka od tysięcy lat, a odpowiednia dawka ruchu jest elementem absolutnie niezbędnym do zachowania psychosomatycznej równowagi organizmu.

Hipokinezja to, po niewłaściwej diecie, paleniu tytoniu oraz nadużywaniu alkoholu najistotniejsza pośrednia i bezpośrednia przyczyna skracania się oczekiwanej długości życia w zdrowiu. Skutki braku aktywności fizycznej są dostrzegalne już wśród dzieci w wieku szkolnym, głównie w ich rozwoju motorycznym, lecz także w psychicznym i emocjonalnym. Dane epidemiologiczne donoszą, że im dłuższy okres hipokinezji tym odległe następstwa braku ruchu stają się poważniejsze, a nawet prowadzą do nieodwracalnej niepełnosprawności.

Brak aktywności fizycznej jako problem medyczny oraz społeczny nasilił się wraz z rozwojem technologicznym i ekonomicznym na początku drugiej połowy XX. wieku, zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych. Skutki hipokinezji są zauważalne we wszystkich sferach życia człowieka. Szacuje się, że w związku z hipokinezją i brakiem ruchu w Polsce w 2016 r. zmarło aż 16,4 tys. osób, co odpowiada 4,2 proc. wszystkich zgonów.

Zobacz też: Amantix – co to za lek i kiedy się go stosuje?

Aktywność fizyczna a zdrowie człowieka

Hipokinezję, czyli umyślne ograniczanie ruchu, obserwuje się we wszystkich sferach życia codziennego współczesnego człowieka, pomimo tego, że wpływ ruchu na zdrowie jest wiedzą ogólnodostępną, rozpowszechnianą przez lekarzy, dietetyków oraz fizjoterapeutów. Regularna aktywność fizyczna wywołuje szereg zmian fizjologicznych, które są najskuteczniejszym sposobem prewencji chorób cywilizacyjnych, takich jak choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze czy zespół metaboliczny.

Sport to zdrowie, gdyż sprzyja dobrostanowi fizycznemu, psychicznemu oraz społecznemu każdego człowieka. Skutki braku ruchu to nie tylko niesatysfakcjonujący wygląd, obniżona samoocena i chroniczny brak energii. Hipokinezja coraz częściej prowadzi do rozmaitych chorób, których leczenie jest długotrwałe i kosztowne, a którym można zapobiec w najmniej wymagający sposób – uaktywniając się.

Wpływ aktywności fizycznej na organizm człowieka ocenia się biorąc pod uwagę sprawność poszczególnych narządów lub układów, jednak podstawowymi wskaźnikami pozytywnego wymiaru rekreacji ruchowej są:

wydłużanie życia w zdrowiu i spowolnienie procesów starzenie,
poprawa jakości życia i odporność na zmęczenie,
poprawa funkcji intelektualnych,
redukcja ryzyka onkologicznego,
wzmacnianie sprawności fizycznej poprzez wpływ na układ mięśniowy oraz kostny,
sprzyjanie zdrowiu psychicznemu,
pomoc w utrzymywaniu właściwej masy i składu ciała,
redukcja ryzyka chorób cywilizacyjnych: chorób serca, miażdżycy, chorób nowotworowych, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego.

Do czego prowadzi hipokinezja w obrębie układu ruchu?

Wpływ sportu na zdrowie najczęściej omawiany jest w aspekcie układu ruchu, czyli kości, stawów oraz mięśni. Każda regularna aktywność fizyczna – nie tylko męczące treningi, lecz także zwykłe spacery, jazda rowerem, zabawa z dziećmi – zwiększa gęstość oraz wytrzymałość tkanki kostnej. Udowodniono, że u dorosłych konsekwencją hipokinezji jest częściej osteopenia, osteoporoza, patologiczne złamania oraz choroba zwyrodnieniowa stawów.

Hipokinezja u ludzi po 70. roku życia zwykle prowadzi ponadto do trwałego unieruchomienia spowodowanego zanikiem mięśni oraz brakiem koordynacji ruchowej. Hipokinezja u dzieci skutkuje natomiast wadami postawy, które są konsekwencją postępującej atrofii mięśni posturalnych stabilizujących wzrastający kręgosłup.

Sport, oprócz poprawy zewnętrznego wyglądu, zapewnia odpowiednią ruchomość w stawach także poprzez wpływ na kształtowanie się powierzchni stawowych oraz utrzymywanie elastyczności ścięgien i więzadeł. Wysiłek fizyczny poprawia siłę oraz wytrzymałość tkanki mięśniowej, a w połączeniu z odpowiednią dietą pozwala na dowolną przebudowę sylwetki.

Hipokinezja a układ krążenia

Aktywność fizyczna ma kluczowe znaczenie dla układu krążenia, a szczególnie dla optymalizacji pracy serca i wartości ciśnienia tętniczego krwi. Udowodniono, że 150 minut umiarkowanie intensywnego, aerobowego wysiłku fizycznego tygodniowo zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych (zawału serca, udaru mózgu). Hipokinezja w połączeniu w niewłaściwą dietą działa niekorzystnie na profil lipidowy, czyli na poziom cholesterolu oraz trójglicerydów działających bezpośrednio kardiotoksycznie i odpowiedzialnych za rozwój miażdżycy.

Systematyczna aktywność fizyczna obniża ciśnienie tętnicze krwi (w pewnych sytuacjach może zastąpić leki hipotensyjne), redukuje częstość skurczów serca oraz zwiększa jego objętość wyrzutową, czyli objętość krwi wypompowywaną z komory serca podczas pojedynczego skurczu.

Skutki hipokinezji dla układu oddechowego

Aby móc wykonywać dowolny wysiłek ruchowy, układ oddechowy musi przejść okres niezbędnej adaptacji. Pierwszym etapem odpowiedzi na wysiłek fizycznej jest wzrost wentylacji płuc, czyli procesu polegającego na wdychaniu tlenu i wydychaniu dwutlenku węgla z płuc. Pobudzony ruchem ośrodek oddechowy, oprócz wzmożenia ruchów oddechowych, warunkuje także wzrost pułapu tlenowego organizmu, co wynika z faktu, że pracujące mięśnie do wewnątrzkomórkowych przemian energetycznych potrzebują stałego dopływu tlenu. Pułap tlenowy to parametr określający zdolność do pochłaniania tlenu.

Skutkiem hipokinezji jest obniżenie maksymalnej ilości tlenu, jaka może zostać pobierana podczas 1 minuty wysiłku fizycznego. Zmniejszeniu ulega także całkowita pojemność płuc. Brak ruchu predysponuje ponadto do ataków duszności nawet podczas najmniej wymagających czynności domowych.

Jak hipokinezja wpływa na układ nerwowy?

Długotrwająca hipokinezja prowadzi do spadku siły mięśniowej oraz do upośledzenia koordynacji ruchowej. Poziom wytrenowania warunkuje aktywacje włókien mięśniowych, a brak ruchu obniża ergonomię ruchu sterowaną przez ośrodkowy układ nerwowy.

Regularna aktywność fizyczna działa ochronnie na mózg, a dzięki stymulacji produkcji insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1) wyzwala proces neurogenezy, czyli proces powstawania nowych połączeń między komórkami nerwowymi.

Wpływ aktywności fizyczne na zdrowie psychiczne i samopoczucie

Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie człowieka jest wielopłaszczyznowy. Pomaga zachować smukłą sylwetkę, wzmacnia odporność i kondycję, pozwala zmniejszyć napięcie mięśniowe. Osoby zaangażowane w sport mają zdecydowanie lepsze samopoczucie, większe poczucie szczęścia oraz podwyższoną samoocenę. Sport to zdrowie fizyczne, które jednocześnie pomaga zachować równowagę psychiczną. „Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu”. Zdanie wypowiedzenie przez Wojciecha Oczko, nadwornego lekarza polskich królów podkreśla wartość cywilizacyjnego problemu, jakim jest hipokinezja.

W związku z licznymi zagrożeniami wynikającymi z hipokinezji organizacje międzynarodowe zajmujące się promocją zdrowia zachęcają do popularyzowania aktywności fizycznej we wszystkich grupach wiekowych. Analiza długoterminowych konsekwencji braku ruchu uznała aktywność fizyczną za priorytetowy element pozwalający zachować i poprawić zdrowie całej populacji.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego, Jan Górski, PZWL, Warszawa 2011
Medycyna stylu życia, Daniel Śliż, Artur Mamcarz, PZWL, Warszawa 2018
Następstwa hipokinezji, praca poglądowa, J. Kostka, J. Krukowska, T. Kostka, J. Czernicki, Physiotheraphy 2006, 14;4

Opublikowano: 04.04.2019;

Oceń:

4.7

Katarzyna Plewka

Lekarz

Absolwentka I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a obecnie lekarz w trakcie stażu podyplomowego. W trakcie studiów aktywnie zaangażowana w pracę Koła Naukowego przy Klinice Pediatrii, współautorka publikacji naukowych w tej dziedzinie. Jej głównym zainteresowaniem medycznym, oprócz pediatrii, jest anestezjologia i intensywna terapia oraz fizjologia wysiłku fizycznego. Hobbystycznie zajmuje się matematyką i prowadzeniem warsztatów medycznych dla dzieci.