Grypa żołądkowa u dzieci – ile trwa, przyczyny, objawy, co podawać dziecku

Grypa żołądkowa u dzieci – charakterystyka

Najczęstszą przyczyną zapaleń żołądkowo–jelitowych u dzieci w Polsce jest wirusowe zakażenie układu pokarmowego, głównie zakażenia rotawirusami, chociaż ich częstość spada z uwagi na wprowadzenie szczepień u małych dzieci (szczepienia doustne są obowiązkowe i prowadzone od kilku lat). Dość często też występuje zakażenie adenowirusem i norowirusem, rzadko innymi wirusami.

Rotawirusy atakują dojrzałe enterocyty (komórki jelita cienkiego). W efekcie przeważają enterocyty funkcjonalnie niedojrzałe, zmniejsza się powierzchnia wchłaniania wody, co skutkuje wzrostem ilości płynów wypełniających jelita i rozluźnieniem konsystencji stolca. Ponadto zaburzone zostaje wchłanianie glukozy i sodu, pojawia się przejściowa nietolerancja laktozy.

Zakażenia mogą powodować również bakterie, np. Salmonella , Shigella , Escherischia coli czy Campylobacter – są one częstsze wśród dzieci wracających z podróży z krajów tropikalnych. Jeszcze rzadziej objawy wywołują grzyby (głównie Candida ) lub pierwotniaki.

Na grypę jelitową zapadają najczęściej małe dzieci.

Przeczytaj również:

Co na odporność u dziecka – leki, suplementy, dieta, ćwiczenia

Przyczyny grypy żołądkowej u dzieci

Okres wylęgania zakażeń wirusowych jest krótki, wynosi zaledwie kilka dni. Choroba szybko szerzy się w skupiskach ludzi, poprzez kontakt z osobą chorą, zwłaszcza wtedy, gdy nie są przestrzegane podstawowe zasady higieny: częste mycie rąk – zwłaszcza po wyjściu z toalety, mycie podłogi i odkażanie innych powierzchni. Przyczyną może być także zjedzenie zakażonej żywności lub wypicie zakażonej wody.

Ryzyko zakażenia jest częste u dzieci z niższą odpornością lub chorobami współistniejącymi i może mieć wtedy cięższy przebieg, zwłaszcza w przypadku niemowląt. Częściej dochodzi do nich także w chłodnych porach roku – od jesieni do wiosny. Raz przebyte zapalenie żołądkowo–jelitowe nie zostawia trwałej odporności, możliwe jest ponowne zakażenie, również tym samym wirusem.

Objawy grypy żołądkowej

Do najczęstszych objawów zapalenia żołądkowo–jelitowego u dzieci zalicza się: wymioty, biegunkę, gorączkę, osłabienie i ból brzucha.

Wymioty zazwyczaj są pierwszym objawem zakażenia żołądkowo–jelitowego, zwłaszcza w przypadku zakażenia rotawirusem. Co więcej, mogą być także jedynym objawem. Wymioty polegają na energicznym wydaleniu treści żołądka i są skoordynowanym procesem odruchowym. Mechanizm jest następujący – obniżenie u dziecka przepony oraz skurcz błony mięśniowej ściany jamy brzusznej, przy współistniejącym rozluźnieniu wpustu żołądka, powoduje przemieszczenie się treści żołądkowej w górę do przełyku (1).

Kolejnym częstym objawem występującym w zapaleniu żołądkowo–jelitowym u dzieci jest biegunka. Zgodnie z definicją WHO, biegunką określa się sytuację, w której dziecko oddaje 3 lub więcej wolnych stolców na dobę, albo w ciągu 24 godzin odda jeden stolec patologiczny, czyli zawierający krew, śluz lub ropę. Zazwyczaj biegunka ma charakter ostry, czyli trwa nie dłużej niż 10 dni, natomiast jeśli utrzymuje się ponad 10-14 dni, nazywana jest przewlekłą i wówczas wymagana jest szczegółowa diagnostyka, zazwyczaj polegająca na badaniu kału (2). Definicji biegunki nie stosuje się u niemowląt karmionych piersią, gdyż oddawanie przez nie więcej niż 3 stolców uznawane jest za fizjologię.

W przypadku wysokiej gorączki, intensywnych wymiotów i biegunki może dojść do odwodnienia dziecka, a ponadto z uwagi na to, że dziecko mało je i pije oraz wymiotuje i oddaje luźne stolce, będzie bardzo osłabione. Objawy odwodnienia dziecka w stopniu znacznym wyglądają następująco: dziecko cierpiące i apatyczne, podsypiające, traci ponad 10% masy ciała, pije słabo lub wcale, skóra traci elastyczność, pojawiają się suche śluzówki jamy ustnej, czynność serca jest znacznie przyspieszona, dziecko oddaje mało moczu (3).

W przypadku łagodniejszych zapaleń żołądkowo–jelitowych, w których nie jest wymagana hospitalizacja, objawy trwają zazwyczaj 3-5 dni, są najbardziej nasilone w pierwszych dniach.

Przeczytaj również:

Ból brzucha u dziecka – czym może być spowodowany?

Jak rozpoznać odwodnienie i co robić?

Jak nawadniać dziecko chore na jelitówkę?

W leczeniu jelitówki u dzieci należy przede wszystkim zapobiec groźnemu odwodnieniu organizmu. W towarzyszącym grypie żołądkowej odwodnieniu lekkim i umiarkowanym możliwe jest leczenie w warunkach domowych, polegające na podawaniu płynów doustnie.

Wyróżnia się następujące etapy terapii:

• faza rehydratacji, obejmująca pierwsze cztery godziny – polega na podawaniu doustnych płynów nawadniających o zmniejszonej osmolalności (stężenie sodu wynoszące 50–60 mmol/l) w objętości około 75 ml/kg masy ciała dziecka. Dodatkowo po każdym luźnym stolcu lub wymiotach podawać należy 5–10 ml/ kg płynu;
• faza leczenia podtrzymującego, trwająca do ustąpienia biegunki – doustny płyn nawadniający stosuje się według następującego zapotrzebowania:
• do 10 kg masy ciała jest to 100 ml/kg;
• 10–20 kg to litr płynów plus 50 ml na każdy kilogram powyżej 10;
• w przypadku dziecka o masie powyżej 20 kg podaje się 1,5 litra płynu nawadniającego plus 20 ml/kg na każdy kg powyżej 20 kg masy ciała.

Podobnie jak w fazie rehydratacji, po każdym luźnym stolcu lub wymiotach obowiązuje dodatkowe napojenie 5–10 ml płynu/kg.

Odwodnienie ciężkie wymaga nawodnienia dożylnego i hospitalizacji. Przyjęcia do szpitala wymagają też takie sytuacje, jak: wstrząs, zaburzenia neurologiczne towarzyszące odwodnieniu, wymioty treścią żółciową, brak poprawy po nawadnianiu doustnym oraz długo utrzymujące się, uporczywe wymioty. Również trudna sytuacja socjalna i brak właściwej opieki w domu jest takim wskazaniem.

Przeczytaj również:

Grypa u dziecka – przyczyny, objawy, powikłania i leczenie

Leczenie grypy żołądkowej

Podstawą leczenia grypy żołądkowej u dzieci jest łagodzenie objawów ze strony układu pokarmowego i zapobieganie zaburzeniom gospodarki wodno-elektrolitowej. U większości dzieci bez niedoborów odporności w przypadku zapalenia żołądkowo–jelitowego nie jest wymagana diagnostyka, nie ma także wskazań do wykonania badań z krwi i moczu.

Wskazaniami do wykonania badań są: krwista biegunka, ciężki stan ogólny dziecka lub utrzymywanie się biegunki ponad 14 dni, a także przesłanki epidemiologiczne (4).

W przypadku zapalenia żołądkowo–jelitowego u dziecka bez cech znacznego odwodnienia należy stosować doustne płyny nawadniające, jako nawadnianie dziecka.

Jelitówka u dzieci – co podawać dziecku choremu na grypę żołądkową?

Domowe sposoby w przypadku grypy żołądkowej nie sprawdzają się – nie należy podawać coca-coli, rosołu, soków czy napojów gazowanych. Ważne, żeby były podawane pokarmy lekkostrawne (kleiki, marchwianka, ryżanka). W przypadku biegunki u dzieci można także zastosować smektyn dwuoktanościenny (dostępny bez recepty) oraz probiotyki – szczególnie szczep Lactobacillus rhamnosus GG, gdzie korzystne wyniki uzyskano w przypadku biegunki rotawirusowej (5).

U dzieci w leczeniu biegunki nie zaleca się loperamidu. W przypadku wymiotów można zastosować preparaty imbiru, a w cięższych przypadkach – prometazynę i ondasentron (leki dostępne na receptę). W leczeniu gorączki zaleca się w pierwszej kolejności paracetamol, ibuprofen, a w razie braku poprawy pyralginę – leki są dostępne bez recepty, mogą być zastosowane w postaci syropu, tabletek lub czopków. W cięższych przypadkach i w przypadku wysokich parametrów stanu zapalnego stosuje się antybiotyki (dotyczy głównie biegunki bakteryjnej). W razie ciężkiego odwodnienia leki podawane są w warunkach szpitalnych dożylnie.

Przeczytaj również:

Badanie krwi u dziecka. Kiedy zrobić, jak się przygotować?

Grypa żołądkowa u dziecka – o co pytają rodzice?

1. Co podawać dziecku do picia przy grypie żołądkowej?

Najlepiej ORS (doustny płyn nawadniający) dostępny w aptece. Podawaj małymi łyczkami co kilka minut, nawet jeśli dziecko wymiotuje. Nie dawaj soków, napojów gazowanych ani coli – mogą nasilać biegunkę.

2. Co to jest ORS i jak działa?

ORS (ang. Oral Rehydration Solution) to specjalny roztwór wody, soli i glukozy, który pomaga uzupełnić płyny i elektrolity. Glukoza wspomaga wchłanianie sodu w jelicie, co przyspiesza nawadnianie. Dzięki temu można uniknąć kroplówki i hospitalizacji.

3. Czy można podawać elektrolity dla dorosłych dziecku?

Nie. Dzieci potrzebują innego stężenia elektrolitów. Zawsze wybieraj preparaty dla dzieci. Zbyt wysokie stężenie sodu lub cukru może pogorszyć odwodnienie.

4. Czy można podawać mleko lub jeść w czasie biegunki?

Tak! Karmienie piersią należy kontynuować. Mleko modyfikowane – bez rozcieńczania. Po nawodnieniu dziecko może jeść lekkostrawne posiłki: ryż, marchew, ziemniaki, banany, sucharki, zupki. Nie ma potrzeby wprowadzania głodówki.

5. Jak długo trwa grypa żołądkowa u dziecka?

Zwykle 1–3 dni, ale biegunka może potrwać do tygodnia, rzadziej do 10–14 dni. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 7 dni lub dziecko się nie nawadnia — skonsultuj się z lekarzem.

6. Jak odróżnić grypę żołądkową od zatrucia pokarmowego?

• Zatrucie pokarmowe – objawy po zjedzeniu konkretnego produktu, krótkotrwałe (1–2 dni).

• Grypa żołądkowa (wirusowa) – zakaźna, często w rodzinie lub przedszkolu, może mieć gorączkę i trwać nieco dłużej.

Oba stany leczymy podobnie – ORS i odpoczynek.

7. Czy można dać dziecku elektrolity domowej roboty (np. woda + sól + cukier)?

Nie jest to zalecane. Trudno dobrać bezpieczne proporcje, a zbyt dużo soli może zaszkodzić. Lepiej użyć gotowych preparatów z apteki – mają skład zgodny z WHO.

8. Czy można podawać probiotyki przy grypie żołądkowej?

Niektóre probiotyki mogą lekko skrócić czas biegunki, ale nie wszystkie działają. Zgodnie z aktualnym stanowiskiem ESPGHAN (2023) probiotyki nie są obowiązkowe w leczeniu biegunki. Jeśli chcesz, zapytaj lekarza, który szczep ma udowodnione działanie (np. Saccharomyces boulardii CNCM I-745).

9. Czy przy grypie żołądkowej dawać dziecku leki na zatrzymanie biegunki (np. Laremid)?

Nie! Leki przeciwbiegunkowe nie są zalecane u dzieci, bo mogą powodować powikłania. Najważniejsze jest nawodnienie ORS, niezatrzymywanie biegunki.

10. Co zrobić, jeśli dziecko wymiotuje po każdym łyku ORS?

Odczekaj 5–10 minut, a potem spróbuj znowu bardzo małą porcją (np. łyżeczka co 5 minut). Jeśli wymioty są nieustające, lekarz może przepisać ondansetron, lek przeciwwymiotny, który pomaga utrzymać płyny.

Przeczytaj również:

Jak dbać o dziecko w okresie przeziębiania i grypy? Czy posyłać je do szkoły lub przedszkola?

11. Czy można podać dziecku elektrolity w formie lodów lub żelków?

Tak, to dobry sposób u starszych dzieci, które nie chcą pić. Na rynku są elektrolity w formie „ice popów” lub żelków nawadniających – działają podobnie jak ORS, ale podawaj je po konsultacji z farmaceutą.

12. Kiedy dziecko może wrócić do przedszkola lub szkoły?

Najbezpieczniej po 48 godzinach od ustąpienia objawów (brak biegunki i wymiotów). Norowirus potrafi przetrwać na powierzchniach, więc ważne jest dokładne mycie rąk i dezynfekcja zabawek.

13. Czy po grypie żołądkowej można pójść na basen?

Nie wcześniej niż po 2 tygodniach, nawet jeśli dziecko czuje się dobrze. Wirusy jelitowe (szczególnie norowirusy) mogą się nadal wydalać z kałem.

14. Czy dziecko może się zarazić od dorosłego?

Tak. Grypa żołądkowa jest bardzo zaraźliwa. Zakażenie szerzy się drogą „brudnych rąk”, przez kontakt z powierzchniami, zabawkami czy jedzeniem. Dlatego w domu wszyscy powinni myć ręce i używać osobnych ręczników.

15. Jak czyścić dom po jelitówce?

• Używaj roztworu z wybielaczem (chlor) – norowirus jest odporny na zwykłe środki.

• Pierz pościel i ubrania w 60°C.

• Myj zabawki, klamki, deski sedesowe i piloty.

• Używaj jednorazowych rękawiczek do sprzątania.

16. Czy można zapobiec grypie żołądkowej?

Całkowicie – nie. Ale można zmniejszyć ryzyko:

• Szczepić dziecko przeciw rotawirusom (obowiązkowe w Polsce).

• Myć ręce przed posiłkami i po toalecie.

• Dbać o czystość butelek, smoczków i zabawek.

• Nie dzielić się jedzeniem ani napojami z chorymi.

17. Czy dorosły może dostać grypę żołądkową od dziecka?

Tak, bardzo łatwo. Norowirus potrafi przetrwać na klamkach, blatach i ubraniach nawet kilka dni.
Najlepszą ochroną jest mycie rąk mydłem i unikanie wspólnego jedzenia.

18. Czy są jakieś domowe sposoby na grypę żołądkową?

Oprócz nawadniania możesz:

• Podawać lekkie jedzenie (ryż, marchew, banany, sucharki).

• Zadbać o odpoczynek i sen.

• U starszych dzieci można stosować napary z mięty lub rumianku, ale tylko jako uzupełnienie.

• Jeśli dziecko ma gorączkę – paracetamol lub ibuprofen w dawce zaleconej przez lekarza.

19. Kiedy iść do lekarza?

Jeśli dziecko:

• nie siusia od wielu godzin,

• jest senne lub apatyczne,

• ma krew w stolcu,

• ma silny ból brzucha,

• nie przyjmuje płynów,

• ma gorączkę > 39°C.

Nie czekaj – odwodnienie u dzieci może rozwijać się bardzo szybko.

20. Czy grypa żołądkowa wraca?

Tak, można zachorować kilka razy w roku, bo istnieje wiele wirusów jelitowych (norowirus, sapowirus, adenowirus, rotawirus). Szczepienie chroni tylko przed rotawirusem, ale nie przed wszystkimi.

współpraca: lek. Agnieszka Dziubosz, redakcja Wylecz.to