Grypa żołądkowa u dzieci – ile trwa, przyczyny, objawy, co podawać dziecku

Grypa żołądkowa u dzieci – charakterystyka

Najczęstszą przyczyną zapaleń żołądkowo–jelitowych u dzieci w Polsce jest wirusowe zakażenie układu pokarmowego, głównie zakażenia rotawirusami, chociaż ich częstość spada z uwagi na wprowadzenie szczepień u małych dzieci (szczepienia doustne są obowiązkowe i prowadzone od kilku lat). Dość często też występuje zakażenie adenowirusem i norowirusem, rzadko innymi wirusami.

Rotawirus u dziecka bardzo łatwo przenosi się przez brudne ręce, drogą kropelkową lub przez skażoną żywność i wodę, zwłaszcza w takich miejscach, jak żłobki i przedszkola, gdzie wirus często znajduje się na zabawkach dzieci. Rotawirusy atakują dojrzałe enterocyty (komórki jelita cienkiego). W efekcie przeważają enterocyty funkcjonalnie niedojrzałe, zmniejsza się powierzchnia wchłaniania wody, co skutkuje wzrostem ilości płynów wypełniających jelita i rozluźnieniem konsystencji stolca. Ponadto zaburzone zostaje wchłanianie glukozy i sodu, pojawia się przejściowa nietolerancja laktozy.

Zakażenia mogą powodować również bakterie, np. Salmonella , Shigella , Escherischia coli czy Campylobacter – są one częstsze wśród dzieci wracających z podróży z krajów tropikalnych. Jeszcze rzadziej objawy wywołują grzyby (głównie Candida ) lub pierwotniaki.

Na grypę jelitową zapadają najczęściej małe dzieci.

Przyczyny grypy żołądkowej u dzieci

Okres wylęgania zakażeń wirusowych jest krótki, wynosi zaledwie kilka dni. Choroba szybko szerzy się w skupiskach ludzi, poprzez kontakt z osobą chorą, zwłaszcza wtedy, gdy nie są przestrzegane podstawowe zasady higieny: częste mycie rąk – zwłaszcza po wyjściu z toalety, mycie podłogi i odkażanie innych powierzchni. Przyczyną może być także zjedzenie zakażonej żywności lub wypicie zakażonej wody.

Ryzyko zakażenia jest częste u dzieci z niższą odpornością lub chorobami współistniejącymi i może mieć wtedy cięższy przebieg, zwłaszcza w przypadku niemowląt. Częściej dochodzi do nich także w chłodnych porach roku – od jesieni do wiosny. Raz przebyte zapalenie żołądkowo–jelitowe nie zostawia trwałej odporności, możliwe jest ponowne zakażenie, również tym samym wirusem.

Objawy grypy żołądkowej

Do najczęstszych objawów zapalenia żołądkowo–jelitowego u dzieci zalicza się: wymioty, biegunkę, gorączkę, osłabienie i ból brzucha.

Wymioty zazwyczaj są pierwszym objawem zakażenia żołądkowo–jelitowego, zwłaszcza w przypadku zakażenia rotawirusem. Co więcej, mogą być także jedynym objawem. Wymioty polegają na energicznym wydaleniu treści żołądka i są skoordynowanym procesem odruchowym. Mechanizm jest następujący – obniżenie u dziecka przepony oraz skurcz błony mięśniowej ściany jamy brzusznej, przy współistniejącym rozluźnieniu wpustu żołądka, powoduje przemieszczenie się treści żołądkowej w górę do przełyku (1).

Kolejnym częstym objawem występującym w zapaleniu żołądkowo–jelitowym u dzieci jest biegunka. Zgodnie z definicją WHO, biegunką określa się sytuację, w której dziecko oddaje 3 lub więcej wolnych stolców na dobę, albo w ciągu 24 godzin odda jeden stolec patologiczny, czyli zawierający krew, śluz lub ropę. Zazwyczaj biegunka ma charakter ostry, czyli trwa nie dłużej niż 10 dni, natomiast jeśli utrzymuje się ponad 10-14 dni, nazywana jest przewlekłą i wówczas wymagana jest szczegółowa diagnostyka, zazwyczaj polegająca na badaniu kału (2). Definicji biegunki nie stosuje się u niemowląt karmionych piersią, gdyż oddawanie przez nie więcej niż 3 stolców uznawane jest za fizjologię.

Objawy jelitówki to również gorączka. Może ona wystąpić zarówno w przypadku zakażenia wirusowego, jak i bakteryjnego. Może być zarówno wysoka, jak i nieznacznie przekraczać 38 stopni Celsjusza. Silne bóle brzucha zwykle wynikają z przyspieszonej perystaltyki jelit. U części dzieci ponadto występują objawy ze strony układu oddechowego: kaszel, katar, bóle gardła.

W przypadku wysokiej gorączki, intensywnych wymiotów i biegunki może dojść do odwodnienia dziecka, a ponadto z uwagi na to, że dziecko mało je i pije oraz wymiotuje i oddaje luźne stolce, będzie bardzo osłabione. Objawy odwodnienia dziecka w stopniu znacznym wyglądają następująco: dziecko cierpiące i apatyczne, podsypiające, traci ponad 10% masy ciała, pije słabo lub wcale, skóra traci elastyczność, pojawiają się suche śluzówki jamy ustnej, czynność serca jest znacznie przyspieszona, dziecko oddaje mało moczu (3). W przypadku stwierdzenie któregoś z wyżej wymienionych objawów, konieczna jest pilna konsultacja lekarza pediatry, który najpewniej skieruje dziecko na dalsze leczenie w warunkach szpitalnych. Na odwodnienie narażone są głównie małe dzieci, do 12. miesiąca życia.

W przypadku łagodniejszych zapaleń żołądkowo–jelitowych, w których nie jest wymagana hospitalizacja, objawy trwają zazwyczaj 3-5 dni, są najbardziej nasilone w pierwszych dniach.

Jak nawadniać dziecko chore na jelitówkę?

W leczeniu jelitówki u dzieci należy przede wszystkim zapobiec groźnemu odwodnieniu organizmu. W towarzyszącym grypie żołądkowej odwodnieniu lekkim i umiarkowanym możliwe jest leczenie w warunkach domowych, polegające na podawaniu płynów doustnie.

Wyróżnia się następujące etapy terapii:

• faza rehydratacji, obejmująca pierwsze cztery godziny – polega na podawaniu doustnych płynów nawadniających o zmniejszonej osmolalności (stężenie sodu wynoszące 50–60 mmol/l) w objętości około 75 ml/kg masy ciała dziecka. Dodatkowo po każdym luźnym stolcu lub wymiotach podawać należy 5–10 ml/ kg płynu;
• faza leczenia podtrzymującego, trwająca do ustąpienia biegunki – doustny płyn nawadniający stosuje się według następującego zapotrzebowania:
• do 10 kg masy ciała jest to 100 ml/kg;
• 10–20 kg to litr płynów plus 50 ml na każdy kilogram powyżej 10;
• w przypadku dziecka o masie powyżej 20 kg podaje się 1,5 litra płynu nawadniającego plus 20 ml/kg na każdy kg powyżej 20 kg masy ciała.

Podobnie jak w fazie rehydratacji, po każdym luźnym stolcu lub wymiotach obowiązuje dodatkowe napojenie 5–10 ml płynu/kg.

Odwodnienie ciężkie wymaga nawodnienia dożylnego i hospitalizacji. Przyjęcia do szpitala wymagają też takie sytuacje, jak: wstrząs, zaburzenia neurologiczne towarzyszące odwodnieniu, wymioty treścią żółciową, brak poprawy po nawadnianiu doustnym oraz długo utrzymujące się, uporczywe wymioty. Również trudna sytuacja socjalna i brak właściwej opieki w domu jest takim wskazaniem.

Leczenie grypy żołądkowej

Podstawą leczenia grypy żołądkowej u dzieci jest łagodzenie objawów ze strony układu pokarmowego i zapobieganie zaburzeniom gospodarki wodno-elektrolitowej. U większości dzieci bez niedoborów odporności w przypadku zapalenia żołądkowo–jelitowego nie jest wymagana diagnostyka, nie ma także wskazań do wykonania badań z krwi i moczu.

Wskazaniami do wykonania badań są: krwista biegunka, ciężki stan ogólny dziecka lub utrzymywanie się biegunki ponad 14 dni, a także przesłanki epidemiologiczne (4).

W przypadku zapalenia żołądkowo–jelitowego u dziecka bez cech znacznego odwodnienia należy stosować doustne płyny nawadniające, jako nawadnianie dziecka.

Jelitówka u dzieci – co podawać dziecku choremu na grypę żołądkową?

Domowe sposoby w przypadku grypy żołądkowej nie sprawdzają się – nie należy podawać coca-coli, rosołu, soków czy napojów gazowanych. Ważne, żeby były podawane pokarmy lekkostrawne (kleiki, marchwianka, ryżanka). W przypadku biegunki u dzieci można także zastosować smektyn dwuoktanościenny (dostępny bez recepty) oraz probiotyki – szczególnie szczep Lactobacillus rhamnosus GG, gdzie korzystne wyniki uzyskano w przypadku biegunki rotawirusowej (5).

U dzieci w leczeniu biegunki nie zaleca się loperamidu. W przypadku wymiotów można zastosować preparaty imbiru, a w cięższych przypadkach – prometazynę i ondasentron (leki dostępne na receptę). W leczeniu gorączki zaleca się w pierwszej kolejności paracetamol, ibuprofen, a w razie braku poprawy pyralginę – leki są dostępne bez recepty, mogą być zastosowane w postaci syropu, tabletek lub czopków. W cięższych przypadkach i w przypadku wysokich parametrów stanu zapalnego stosuje się antybiotyki (dotyczy głównie biegunki bakteryjnej). W razie ciężkiego odwodnienia leki podawane są w warunkach szpitalnych dożylnie.

współpraca: lek. Agnieszka Dziubosz