Badanie kału (ogólne) – wskazania, jak pobrać, cena, wyniki

Badanie kału – na czym polega?

Diagnostyczne badanie ogólne kału opiera się na analizie pobranej próbki stolca od pacjenta. Sprawdza się ją pod kątem: wyglądu makroskopowego i mikroskopowego, a także składu chemicznego oraz bakteriologicznego.

Z pobranego kału sporządza się preparaty, które następnie zostają poddane analizie pod mikroskopem świetlnym. W stolcu poszukuje się pasożytów lub ich jaj oraz niestrawionych resztek pokarmowych (np. ziaren skrobi, włókien mięsnych, włókien tkanki łącznej). W kale można określić ilość tłuszczu oraz przeprowadzić analizę aktywność niektórych enzymów trawiennych. Podczas badania sprawdza się obecności krwi w stolcu.

Aby zbadać próbkę kału z perspektywy mikrobiologicznej, wysiewa się go na specjalne pożywki, aby ułatwiać wzrost bakterii. Należy pamiętać, że obecność niepokojących objawów, jak: krew, ropa czy śluz w stolcu, należy skonsultować z lekarzem, ponieważ mogą świadczyć o poważnych chorobach układu pokarmowego.

Badanie ogólne kału należy wykonać w celu zdiagnozowania chorób przewodu pokarmowego:

• zaburzeń trawienia i wchłaniana pokarmów,
• schorzeń zakaźnych przewodu pokarmowego,
• chorób pasożytniczych.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Badanie kału – jakie są wskazania, co wykrywa?

Kał do badania dostarczany jest do laboratorium w celu diagnozowania licznych schorzeń, a także monitorowania ich leczenia. Jest to najważniejszy materiał biologiczny służący zdiagnozowaniu parazytoz pokarmowych, czyli chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. Podejrzenie zakażeń pasożytniczych przewodu pokarmowego może nasunąć wystąpienie takich objawów jak: osłabienie, spadek masy ciała i brak łaknienia, gorączka, kaszel, bóle głowy czy bóle brzucha. Ponadto badanie kału w kierunku pasożytów warto wykonać po pobycie w egzotycznych krajach. Wówczas najczęściej wykonywane jest badanie kału w kierunku zakażeń pierwotniakami Giardia intestinalis, Cryptosporidium oraz Entamoeba histolytica.

Badanie kału u dzieci w kierunku pasożytów wykonywane jest rutynowo podczas przyjęcia do żłobka czy przedszkola (przesiewowe). Badanie kału ma na celu wykrycie owsicy.

Próbka kału badana jest ponadto przy podejrzeniu zakażeń bakteryjnych czy wirusowych przewodu pokarmowego. Najczęściej wykonywana jest diagnostyka w kierunku rotawirusów i adenowirusów, salmonelli, Escherichia coli O157:H7, Shigella, Campylobacter oraz Clostridium difficile . W celu diagnostyki infekcji przewodu pokarmowego wykonywane jest także badanie kału na grzyby. Wskazaniem do wykonania posiewu kału jest występowanie biegunki, bólów brzucha, wymiotów.

Z próbki kału mogą być ponadto wykonywane badania biochemiczne, umożliwiające diagnozowanie chorób wątroby i trzustki, które mogą prowadzić m. in. do zaburzeń wchłaniania i trawienia.

Badanie kału jest ponadto pomocne w diagnozie niektórych nowotworów jelita grubego. Kał jest materiałem do badań wstępnych w kierunku raka jelita grubego, gdyż można w nim wykryć m. in. obecność markerów nowotworowych.

Badanie kału do książeczki sanepidowskiej (do pracy)

Badanie kału na nosicielstwo pałeczek Salmonella i Shigella wymagane jest u każdej osoby, która planuje podjąć pracę, przy wykonywaniu której istnieje ryzyko przekazania zakażenia. Mowa zwłaszcza o branży spożywczej, medycznej, pracownikach szkolnictwa. Okresowe wykonywanie takich badań sanepidowskich wykonywane jest w każdej stacji sanitarno-epidemiologicznej i nie wymaga skierowania od lekarza. Na podstawie wyniku badania sanitarno-epidemiologicznego lekarz wydaje orzeczenie o zdolności do pracy lub czasowych bądź trwałych przeciwwskazaniach do jej wykonywania (tzw. książeczka sanepidowska). W tym przypadku szczególne przygotowanie do badania stolca nie jest wymagane, należy prowadzić swój dotychczasowy tryb życia i nie modyfikować go.

Jakie badania wykonywane są w próbce kału?

Najczęściej wykonywanymi badaniami próbki kału są te dotyczące infekcji bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych. W przypadku posiewu kału bakteriologicznego i mikologicznego poszukiwane są bakterie oraz grzyby chorobotwórcze, które bytują w przewodzie pokarmowym i wydalane są wraz z kałem. Najczęściej wykonywane są badania kału w kierunku następujących drobnoustrojów:

• Escherichia coli szczepy enterokrwotoczne VTEC i enteropatogenne EPEC,
• Salmonella,
• Shigella,
• Campylobacter,
• Yersinia,
• Clostridium difficile,

Z kolei badania wirusologiczne kału sprowadzają się do detekcji antygenów wirusów: adenowirusów, rotawirusów czy norowirusów metodą ELISA.

Często wykonywanym badaniem kału jest badanie na pasożyty. Wówczas w kale wykryć można jaja lub człony pasożyta, a niekiedy całe pasożyty. Badanie makroskopowe i mikroskopowe kału umożliwia wykrycie:

• członów tasiemca uzbrojonego i tasiemca nieuzbrojonego,
• jaj owsików,
• cyst lamblii (także enzymatyczna metoda ELISA) oraz cyst pełzaka ameby,
• jaj włosogłówki ludzkiej,
• jaj glisty ludzkiej,
• jaj Schistosoma.

Ponadto z próbki kału mogą być założone hodowle w kierunku nicieni czy pierwotniaków.

Badanie kału na krew i na wykrycie nowotworu

Badanie na krew utajoną w kale służy ocenie wydalania krwi z przewodu pokarmowego. Jest to zjawisko niefizjologiczne, które towarzyszyć może chorobom zapalnym jelit, polipom, wrzodom oraz nowotworowi jelita grubego.

Z próbki kału można wykonać także inne badanie w kierunku raka jelita grubego – M2 – PK (test tumor M2-PK), czyli dimerowy izoenzym kinazy pirogronianowej. Obecność tego izoenzymu w kale jest charakterystyczna dla nowotworu jelita grubego. Z kolei w celu detekcji chorób zapalnych jelit, w próbce kału wykonać można oznaczenie poziomu laktoferyny oraz kalprotektyny i elastazy trzustkowej 1. Laktoferyna i kalprotektyna to markery stanu zapalnego jelit, zaś elastaza wskazuje na zaburzenie funkcji trzustki.

Czym jest kalprotektyna?

Badanie kału – jak i ile pobrać?

Aby wynik badania kału był wiarygodny, konieczne jest właściwe pobranie próbki kału do badania. Przede wszystkim – potrzebny jest odpowiedni pojemnik na kał (tzw. kałówka). Powinien być to pojemniczek zakupiony w aptece, można także odebrać nieodpłatnie pojemnik na kał do sanepidu w każdej stacji sanitarno – epidemiologicznej. Jak oddać kał do badania? Stolec powinien być oddany do czystej toalety, na papier toaletowy.

Ile kału wystarczy do badania? Należy pobrać próbkę kału wielkości orzecha laskowego, najlepiej z trzech różnych miejsc. Ważne jest także to, jak opisać próbkę kału. Imię i nazwisko powinno być napisane niezmywalnym markerem, najlepiej na pojemniczku, a nie na wieczku. Dobrze jest podać ponadto datę i godzinę pobrania próbki kału.

Jak pobrać kał do badania? W przypadku badań bakteriologicznych kał na posiew należy pobrać jak najwcześniej po wystąpieniu objawów zakażenia. Świeżą próbkę kału należy w ciągu dwóch godzin dostarczyć do laboratorium. Niekiedy wystarczy pobrać próbkę kału wymazówką. Jak pobrać próbkę kału wymazówką? Próbkę kału wielkości ziarna grochu należy umieścić w probówce ze specjalnym podłożem i dostarczyć do laboratorium. A jak pobrać kał do badania sanepidowskiego? Wymagane jest pobranie próbek kału w ciągu trzech kolejnych dni.

Jak pobrać kał do badania krwi utajonej? Kluczowe znaczenie ma przygotowanie do badania na przestrzeni trzech dni poprzedzających pobranie próbki krwi. Należy wówczas unikać stosowania leków zwiększających ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego (zwłaszcza aspiryny), a także ograniczyć przyjmowanie witaminy C, która może wpływać na przebieg oznaczenia. Ponadto należy stosować dietę bezmięsną, bogatą w błonnik.

Podczas miesiączki należy zachować szczególną ostrożność, by nie zanieczyścić próbki krwią menstruacyjną, gdyż wynik może być fałszywie dodatni.

Jak przechowywać kał do badania?

Czy kał do badania można pobrać dzień wcześniej? Kał z jednego dnia można przechowywać w lodówce w szczelnie zamkniętym pojemniku, podobnie jest z próbką pobraną drugiego dnia. W trzecim dniu po pobraniu ostatniej próbki wszystkie trzy pojemniczki powinny być dostarczone do laboratorium. Ile może leżeć kał do badania? Należy mieć na uwadze, aby od pobrania pierwszej próbki do momentu dostarczenia jej do laboratorium nie minęło więcej niż 72 godziny.

W przypadku pobierania próbki kału w kierunku pasożytów także zalecane jest pobranie trzech próbek krwi w kolejnych dniach, często wymagane jest także wykonanie wymazu z odbytu.

Jak pobrać kał do badania krwi utajonej? Kluczowe znaczenie ma przygotowanie do badania na przestrzeni trzech dni poprzedzających pobranie próbki krwi. Należy wówczas unikać stosowania leków zwiększających ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego (zwłaszcza aspiryny), a także ograniczyć przyjmowanie witaminy C, która może wpływać na przebieg oznaczenia. Ponadto należy stosować dietę bezmięsną, bogatą w błonnik.

Wynik badania kału – o czym świadczy?

W przypadku badania kału na pasożyty wynik ujemny oznacza brak w kale jaj, cyst czy fragmentów pasożyta jelitowego. W celu wykluczenia wyników fałszywie ujemnych konieczna jest ocena próbek kału pobranych w odstępie kilku dni. Wówczas wyeliminowane jest ryzyko pobrania próbki kału w okresie, gdy aktywność pasożyta pokarmowego jest mała i jaja nie są wydalane z przewodu pokarmowego. Z kolei wynik dodatni świadczy o parazytozie przewodu pokarmowego.

Dodatni test badania na nosicielstwo świadczy o występowaniu w przewodzie pokarmowym bakterii Salmonella lub Shigella. Wówczas osoba zakażona zostaje objęta nadzorem Sanepidu i powinna wykonywać badania kału do momentu, gdy leczenie przyniesie efekt i w kale nie wykazana zostanie obecność chorobotwórczych szczepów.

Dodatni wynik badania na krew utajoną świadczy o obecności krwi w kale i wymaga dalszej diagnostyki.

Badanie kału – normy

Podczas badania ogólnego kału ocenie podlegają następujące elementy:

• badanie na krew utajoną – brak detekcji,
• pH kału – 7,0–7,5,
• obecność węglowodanów (glukozy, fruktozy, laktozy, sacharozy, pentozy) – brak detekcji,
• tłuszcz w kale (kryształy cholesterolu i kwasu moczowego) barwiony sudanem (barwnik azowy dedykowany lipidom) – 60–80 w polu widzenia,
• posiew kału – brak bakterii chorobotwórczych,
• badanie na obecność pasożytów – brak detekcji.

Przeczytaj więcej o posiewie kału.

Badanie ogólne kału – wyniki, interpretacja

Przy analizie kału należy wziąć pod uwagę wszystkie badane elementy:

• pH stolca – spadek poniżej 6,0 może świadczyć o nieprawidłowym wchłanianiu i trawieniu węglowodanów,
• obecność węglowodanów (glukozy, fruktozy, laktozy, sacharozy, pentozy) – ich występowanie badanym w stolcu wskazuje na: niewydolność wewnątrzwydzielniczą trzustki, niedobór disacharydaz rąbka szczoteczkowatego jelita, zespół krótkiego jelita,
• tłuszcz (kryształy cholesterolu i kwasu moczowego) – uwidocznienie więcej niż 80 kuleczek w polu widzenia może świadczyć o: zespole złego wchłaniana, przewlekłym zapaleniu trzustki, celiakii, marskości wątroby,
• badanie na krew utajoną w kale – jej obecność może świadczyć o raku jelita grubego,
• posiew stolca – obecność bakterii chorobotwórczych (Salmonella, Shigella, Campylobacter, Escherichioa Coli, Clostridium difficile) świadczy o zakażeniu bakteryjnym,
• badanie w kierunku obecności pasożytów w kale – wykrycie w badaniu mikroskopowym postaci dorosłych, larw, jaj; można stwierdzić: glistnicę, tasiemczycę, lambliozę, pełzakowicę, owsicę.

Ile kosztuje badanie kału, gdzie zrobić? Ile się czeka na wynik?

Na wynik badania kału należy oczekiwać do kilku dni roboczych. Ile kosztuje badanie? Cena badania sanepidowskiego na nosicielstwo to około 30 zł za zbadanie pojedynczej próbki, czyli około 90–100 zł za zbadanie trzech próbek. Z kolei cena badania kału na krew utajoną to około 15 -20 zł. Posiew kału to koszt około 30– 40 zł, a badania kału na pasożyty – około 10 zł.