Ból gardła u dziecka – przyczyny, leczenie, domowe sposoby, co podać

Ból gardła u dziecka – przyczyny

Rodzice często zastanawiają się, co jest przyczyną bólu gardła u dzieci. Dolegliwości bólowe w obrębie gardła u dzieci są zazwyczaj związane z infekcją dróg oddechowych (bakteryjną lub wirusową). Wystąpić więc może wirusowe zapalenie gardła bądź bakteryjne zapalenie gardła.

W przypadku infekcji wirusowej (która dominuje w niemal 80-90% przypadków wszystkich infekcji dróg oddechowych) za objawy kliniczne odpowiadają najczęściej rinowirusy, ale również wirus wywołujący mononukleozę zakaźną (EBV), wirusy grypy i koronawirusy.

Ból gardła a infekcje wirusowe

U dziecka ból gardła towarzyszy infekcjom wirusowym:

• chorobie przeziębieniowej – ból gardła może być pierwszym jej objawem, potem dołącza się katar, kaszel, ból głowy, ewentualnie gorączka, gardło może być zaczerwienione, dodatkowo jest podrażniane przez odruch kaszlu;
• mononukleozie zakaźnej – ból gardła u dziecka jest tu wiodącym objawem, skutecznie utrudniającym przełykanie. Gardło jest również zaczerwienione, migdałki także są zajęte procesem chorobowym – są powiększone, z biało-szarymi nalotami, powiększające się węzły chłonne szyjne stają się bolesne w dotyku;
• herpanginie – wirusowe zapalenie migdałków wywoływane przez wirusy Coxsackie. Bólowi gardła towarzyszy gorączka oraz zmiany pęcherzykowe na błonie śluzowej jamy ustnej, podniebienia i gardła. Mogą się one przekształcać następnie w małe owrzodzenia;
• podgłośniowemu zapaleniu krtani – infekcja wirusowa typowa dla młodszych dzieci między 3. miesiącem a 3. rokiem życia. Często przebiega z dusznością, świstem krtaniowym i charakterystycznym szczekającym, krtaniowym kaszlem;
• śwince – poza zaczerwienionym, bolącym gardłem występuje gorączka, bóle głowy, bóle mięśniowe, charakterystyczny jest obrzęk ślinianek przyusznych. Niebezpiecznym powikłaniem choroby jest zapalenie jąder, ponieważ może skutkować bezpłodnością;
• odrze – choroba przebiega z gorączką, nieżytem nosa i spojówek, gardło jest zaczerwienione, a na błonie śluzowej policzków pojawiają się białawe plamki – tzw. plamki Koplika – na wysokości dolnych zębów trzonowych i przedtrzonowych. Skórę pokrywa charakterystyczna gruboplamista, zlewająca się różowa wysypka, która wraz z jej ustępowaniem przechodzi w drobnopłatowe łuszczenie się skóry.

Za bakteryjne zapalenie gardła odpowiadają natomiast najczęściej paciorkowce (angina paciorkowcowa), choć może to być również szereg innych bakterii.

Przeczytaj również:

Jak dbać o dziecko w okresie przeziębiania i grypy? Czy posyłać je do szkoły lub przedszkola?

Ból gardła a infekcje bakteryjne

Infekcje bakteryjne z bólem gardła u dziecka w obrazie klinicznym to:

• angina paciorkowcowa – gardło jest zaczerwienione, migdałki powiększone, z nalotami, objawom towarzyszy wysoka gorączka;
• szkarlatyna – jest to zapalenie migdałków powodowane przez paciorkowce beta-hemolizujące, wytwarzające toksynę erytrogenną. Poza bolącym, czerwonym gardłem i migdałkami pokrytymi nalotami, opisywany jest tzw. język malinowy, a na ciele pojawia się wysypka z następowym grubopłatowym złuszczaniem się skóry – głównie na stopach i dłoniach;
• zapalenie nagłośni.

Należy mieć świadomość, że nie zawsze przyczyną bólu gardła jest infekcja gardła. Do innych, pozainfekcyjnych przyczyn bólu gardła u dziecka, należą przede wszystkim:

• refluks żołądkowo-przełykowy (potocznie mówiąc – zgaga) – kwaśna treść z żołądka może cofać się nawet do gardła i powodować jego podrażnienie, co objawia się bólem;
• nadużywanie głosu – na przykład wywołane częstymi lekcjami śpiewu czy krzykiem;
• przebywanie w pomieszczeniach o małej wilgotności powietrza – wysuszone powietrze sprzyja podrażnieniom. Ma to miejsce bardzo często w trakcie sezonu grzewczego;
• alergie pokarmowe, alergie wziewne – ból i podrażnienie gardła mogą wpisywać się w obraz kliniczny niektórych chorób alergicznych;
• narażenie na dym tytoniowy – dzieci niestety często bywają biernymi palaczami.

Przeczytaj również:

Gorączka u dziecka bez innych objawów – co to może być?

Objawy bólu gardła u dziecka

W zależność od przyczyny choroby, która wywołuje ból gardła, możemy mieć do czynienia z różnymi dodatkowymi objawami klinicznymi. Na przykład w sytuacji anginy paciorkowcowej występują także: wysoka gorączka, uczucie rozbicia, osłabienie, a objawy pojawiają się nagle.

Z kolei przy infekcji wirusowej, bólowi gardła zwykle towarzyszą: katar, ból zatok, czasami kaszel, a gorączka nie musi występować. Infekcje wirusowe rozwijają się zazwyczaj wolniej, niż bakteryjne, a objawy dołączają się powoli. Inaczej wygląda także błona śluzowa gardła i migdałków. W anginie paciorkowcowej mamy zazwyczaj powiększone migdałki, pokryte białym nalotem, zaś w infekcji wirusowej tych białych nalotów typowo nie ma, a gardło jest zaczerwienione. W każdej infekcji może dojść do powiększenia węzłów chłonnych – głównie podżuchwowych i szyjnych.

Co dać dziecku na ból gardła? Leczenie objawowe bólu gardła

W leczeniu objawowym wykorzystuje się przede wszystkim tabletki do ssania, roztwory do płukania jamy ustnej i gardła, a także produkty w postaci sprayu do gardła. Większość tego rodzaju preparatów otrzymamy w aptece bez recepty.

Obok lizaków i tabletek na ból gardła u dziecka, dostępne na rynku są także płyny do płukania gardła lub aerozole o działaniu zarówno odkażającym, jak i znieczulającym. Do płukania dostępne są także preparaty ziołowena gardło na bazie szałwii lub zawierające związki sodu.

Na ból gardła u dziecka zbawiennie mogą także wpłynąć inhalacje z soli fizjologicznej (nawilżą podrażnioną śluzówkę, oczyszczą ją) lub inhalacje z dodatkiem olejków eterycznych (np. eukaliptusowym, lawendowym, miętowym czy z drzewa herbacianego), które dodatkowo dają efekt bakteriobójczy.

Domowym sposobem jest płukanie gardła wodą z solą – należy jednak uważać ze stężeniem przygotowanego roztworu, by nie podrażnić jeszcze bardziej błony śluzowej gardła.

W aptekach znajdziemy między innymi tabletki do ssania z porostem islandzkim, który wykazuje działanie łagodzące i ochronne w stosunku do śluzówki gardła, co sprawia, że łagodzi podrażnienia. Podobnie działać będą preparaty z zawartością ektoiny, która ma także działanie przeciwzapalne.

Przeczytaj również:

Pedicetamol – od jakiego wieku? Co ile godzin? Dawkowanie

Nie wszystkie leki możemy stosować u dzieci w każdym wieku, dlatego w tej sprawie warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Często stosowanymi substancjami w przypadku bólu gardła są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Popularną substancją należącą do tej grupy jest diklofenak, jednak należy mieć świadomość, że zgodnie z ulotką, preparat ten może być stosowany od 14. roku życia. U młodszych dzieci można jednak stosować benzamidynę, która również należy do NLPZ, jednak dzięki swoim właściwościom wiąże się z mniejszym ryzykiem pewnych działań niepożądanych.

Preparatem na receptę, stosowanym w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, jest oktenidyna w postaci tabletek do ssania, jednak zgodnie z ulotką powinna być ona stosowana od 12. roku życia (u młodszych dzieci nie było dotychczas badań dotyczących jej bezpieczeństwa). W przypadku silnego bólu i gorączki warto zastosować klasyczne leki przeciwbólowe w postaci doustnej, do których należy paracetamol i ibuprofen (warto zaznaczyć, że ibuprofen może być stosowany od 3. miesiąca życia).

Ból gardła – o czym jeszcze warto pamiętać?

W czasie infekcji, jak i na co dzień musimy pamiętać o odpowiednim nawadnianiu. Odwodnienie sprzyja wysuszeniu śluzówek, w tym śluzówki gardła. Jeżeli ból gardła związany jest z rozpoczęciem się sezonu grzewczego, to warto pamiętać o rozwieszaniu na kaloryferach ręczników lub o zakupie nawilżacza powietrza. Dzięki temu nie będziemy prowokować podrażnienia gardła przez suche powietrze.

Bardzo ważne jest, by unikać palenia tytoniu przy dziecku. Narażenie na dym tytoniowy nie tylko podrażnia śluzówki, ale sprzyja także rozwojowi poważnych chorób układu oddechowego.

Przeczytaj również:

Co na odporność u dziecka – leki, suplementy, dieta, ćwiczenia

Ból gardła a wizyta u lekarza

Kiedy udać się do lekarza? Jeżeli bólowi gardła towarzyszy gorączka, ból głowy i silne osłabienie, to zdecydowanie warto skonsultować się z lekarzem, ponieważ w przypadku rozpoznania anginy paciorkowcowej konieczne jest włączenia do leczenia antybiotyku. Tak samo powinniśmy postąpić w sytuacji, gdy ból gardła nie mija po kilku dniach objawowego leczenia.

Podsumowując, bolące gardło u dziecka to bardzo powszechna dolegliwość, towarzysząca przede wszystkim infekcjom. W większości przypadków symptom ten mija z pomocą leczenia objawowego. Czasami ból gardła wpisuje się w obraz kliniczny innych, rzadszych chorób, dlatego nie warto go bagatelizować, jeżeli nie mija. W pierwszej kolejności najlepiej jest udać się do swojego lekarza pierwszego kontaktu, którego znajdziemy w placówce Podstawowej Opieki Zdrowotnej.

Przeczytaj również:

Domowe sposoby na ból gardła u dziecka

Ból gardła u dziecka – współczesne zalecenia kliniczne 

Lekarze unikają automatycznego stosowania antybiotyków przy bólu gardła u dziecka. Wytyczne NICE (Wielka Brytania) podkreślają, że większość ostrych bólów gardła ma etiologię wirusową, trwa około tygodnia i samoistnie ustępuje. Antybiotyki rzadko zmieniają czas trwania objawów, za to wiążą się z ryzykiem oporności drobnoustrojów.

Według wytycznych CDC (amerykańska agencja Centers for Disease Control and Prevention – Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom) dzieci z objawami typowymi dla wirusowego przebiegu (kaszel, katar, chrypka) zazwyczaj nie wymagają testów na Streptococcus grupy A (GAS). W przypadkach podejrzenia zakażenia bakteryjnego (u dzieci ≥ 3 lata) można wykonać szybki test antygenowy, a negatywny wynik u takich dzieci potwierdzić posiewem.

Wiele krajów europejskich i skandynawskich zaleca stosowanie skali Centora w diagnostyce zapalenia gardła, w celu oszacowania prawdopodobieństwa zakażenia bakteryjnego i potrzeby dalszych badań.

Udzieci ze szczególnie silnym bólem gardła (utrudnione połykanie) niektóre wytyczne dopuszczają pojedynczą dawkę glikokortykosteroidów (np. prednizolon, deksametazon), choć stosowanie rutynowe nie jest zalecane.

Ból gardła u dziecka – często zadawane pytania 

Pytanie	Odpowiedź

Kiedy ból gardła u dziecka wymaga konsultacji lekarskiej?

Jeśli objawy utrzymują się powyżej 7–10 dni, nasilają się, towarzyszy im wysoka gorączka (> 39 °C), problemy z oddychaniem, stridor, ślinienie się, pojawienie się guza szyi, zmiana głosu – wymagana jest pilna ocena lekarska.

Czy w przypadku pustych migdałków bez gorączki należy leczyć antybiotykiem?

Nie – samo powiększenie lub zaczerwienienie migdałków bez objawów ogólnych zazwyczaj nie wymaga leczenia bakteriologicznego.

Czy dziecko z bólem gardła może pójść do przedszkola/szkoły?

Przy łagodnych objawach (bez gorączki, dobrego samopoczucia, możliwości picia i jedzenia) często możliwa jest obecność w placówce, ale warto skonsultować to z lekarzem, zwłaszcza gdy objawy nasilają się lub występuje potencjalna zaraźliwość.

Jak długo trwa zakażenie streptokokowe ze skuteczną antybiotykoterapią?

Antybiotyki zmniejszają okres zakaźności (zwykle już po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia), ale pełna kuracja trwa zwykle 10 dni (w zależności od leku).

Czy naturalne metody (miód, napary, olejki) są bezpieczne?

Mogą łagodzić objawy (np. miód u dzieci powyżej 1. roku życia, płukanki solankowe, napary z rumianku) nie zastępują leczenia, zwłaszcza w zakażeniach bakteryjnych.

Kiedy rozważa się tonsillektomię (usunięcie migdałków)?

Gdy dziecko ma nawracające, udokumentowane zapalenia gardła (np. ≥ 3 epizody rocznie przez 2–3 lata), komplikacje, które nie reagują na leczenie, lub gdy migdałki powodują obturację dróg oddechowych.

Wypowiedź pediatry na temat bólu gardła u dziecka

współpraca: pediatra Anna Krakowska, redakcja Wylecz.to