Biegunka bakteryjna – przyczyny, objawy, leczenie ostrej biegunki bakteryjnej

Kiedy mówimy o ostrej biegunce?

Biegunka to oddanie dużej ilości luźnego stolca powyżej 400 ml objętości jednorazowo lub 4 krotnie w ciągu dnia w mniejszych ilościach. Ostra biegunka mieści się w czasie do 14 dni od momentu początku objawów. Przetrwała powyżej 2 tygodni (do 30 dni).

O biegunce przewlekłej mówimy w przypadku objawów trwających ponad miesiąc. Szczepy chorobowe bakterii jelitowych mają działania toksyczne na nabłonek jelitowy, doprowadzając do jego uszkodzenia, a następnie do zapalenia z obrzękiem śluzówki, co ma konsekwencje w zmniejszonym wchłanianiu substancji pokarmowych po spożyciu posiłku.

Ważną rolę w patofizjologii schorzenia ma białko jelitowe transportujące sód i glukozę, tzw. symporter sodowo-glukozowy, którego nieprawidłowe działanie stwierdza się po zakażeniu szkodliwymi bakteriami.

W efekcie przy ostrej biegunce w organizmie może braknąć sodu i glukozy, co objawia się osłabieniem i pogorszeniem koncentracji uwagi. Gazy jelitowe powstające przy uszkodzonym nabłonku powodują wzdęcia i uczucie wczesnej sytości. Wymioty wynikają z drażnienia przewodu pokarmowego przez toksyny bakteryjne.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Biegunka bakteryjna – jakie są przyczyny?

Biegunka ostra w większości przypadków spowodowana jest przez wirusy (noroviridae). Po tygodniu braku efektu leczenia objawowego ryzyko infekcji bakteryjnej jest wysokie i wówczas należy wykonać badanie kału na bakterie (posiew). Kolejnym wskazaniem są biegunki krwiste. Przyczynami bakteryjnego zatrucia pokarmowego są patogeny:

• Escherichia Coli, czyli pałeczka okrężnicy,
• Shigella, Salmonella ,
• Campylobacter jejuni.

Na osobne omówienie zasługuje dysbakterioza. Jest to sytuacja występowania nieprawidłowej mikrobioty jelitowej po stosowaniu wcześniejszym antybiotyku, np. w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych. W miejsce prawidłowej flory fizjologicznej jelita grubego pojawiają się bakterie beztlenowe ( Clostridium difficile ), które wytwarzają groźne toksyny znacznie uszkadzające jelito przez powstawanie tzw. błon rzekomych.

Leczenie biegunki bakteryjnej jest wtedy wymagające i może być potrzebne przyjęcie do szpitala. W diagnostyce należy wykluczyć także zakażenie pasożytami – lamblią i amebą. Zapobieganie zarażeniu polega na częstym myciu i dezynfekcji rąk oraz używaniu jednorazowych ręczników.

Przeczytaj też: Biegunka po jedzeniu – przyczyny i leczenie

Biegunka bakteryjna – objaw ostrej biegunki podróżnych

Ostra biegunka podróżnych spowodowana jest szczególnymi postaciami bakterii jelitowych, które normalnie nie występują w miejscu zamieszkania chorego. Do głównych grup bakterii zaliczamy: Shigella, EHEC (szczepy krwotoczne pałeczki okrężnicy, do objawów należy biegunka z krwią), Campylobacter jejuni.

Biegunki są wówczas wodniste, czasem krwiste i nie ustępują po standardowym leczeniu przeciwbiegunkowym. W większości należy zastosować antybiotykoterapię – przed podróżą warto się zaopatrzyć w:

• cirpofloksacynę, 500 mg 1x dziennie przez 3 dni,
• levofloksacynę, dawkowanie jak wyżej,
• azytromycynę, 1 gram jednorazowo,
• rifaksyminę, 3x200 mg przez 3 dni,
• ofloksacynę, 400 mg jednorazowo.

W leczeniu biegunki umiarkowanej lub łagodnej można zastosować na noc leki zapierające – loperamid lub difenoksylat. Dawka skuteczna loperamidu to 4 mg, a na każdy kolejny luźny stolec – kolejne 2 mg. Dawka maksymalna nie powinna przekraczać 16 mg/d, a czas stosowania nie powinien być dłuższy niż 48 godzin.

Biegunka bakteryjna u dziecka – objawy i leczenie

Ostra biegunka u dziecka to oddanie luźnego stolca powyżej 3 lub więcej razy w przypadku karmienia sztucznego, a 6 i więcej razy, gdy dziecko jest karmione piersią. Za biegunką bakteryjną przemawiają domieszki krwi, ropy lub śluzu. Przyczyny biegunki bakteryjnej są podobne jak u dorosłych, główne czynniki sprawcze to: E. coli, Salmonella, Shigella, Campylobacter, Yersinia.

Towarzyszące i dodatkowe objawy biegunki to: bóle brzucha, gorączka, wymioty, odwodnienie u dziecka (zapadanie się gałek ocznych, suche śluzówki jamy ustnej). Posiewy stolca w rozpoznaniu w większości nie są konieczne, zazwyczaj wykonuje się je przy przy krwistych stolcach. W leczeniu główne znaczenie ma nawadnianie doustne i dożylne. W nawadnianiu doustnym stosuje się gastrolit lub QRS 200 – przez pierwsze 4 godziny 50–100 ml/kg wagi ciała. Już po 4 godzinach można z powrotem ostrożnie stosować dietę podstawową lekkostrawną.

Nie ma wskazań do rutynowego stosowania preparatów bezlaktozowych u dzieci z ostrą biegunką. W razie wymiotów płyny trzeba stosować małymi porcjami i często. Powinny być chłodne. Antybiotyki na biegunkę stosuje się tylko w okresie noworodkowym, w przypadku rozwolnienia z krwią i przy podejrzeniu posocznicy. Nawadnianie dożylne to natomiast postępowanie w przypadku ciężkiego odwodnienia lub utraty przytomności.

Biegunka bakteryjna – leczenie i dieta przy biegunce

Ostrą biegunkę po 7 dniach niepowodzenia leczenia zachowawczego (nawadnianie, leki przeciwbiegunkowe) można leczyć antybiotykiem – tu zwłaszcza dzieci w okresie noworodkowym i osoby starsze z ciężką postacią biegunki, obecnością krwistych stolców. Przy umiarkowanej i łagodnej biegunce bakteryjnej, czyli takiej, która nie powoduje głębokiego upośledzenia codziennej aktywności życiowej można stosować nawodnienie doustne oraz dietę bogato-solną. Płyny bogate w węglowodany są skuteczne w odżywieniu, przy tym zawierają głownie potas (soki owocowe), a mają małą zawartość soli.

Sód potrzeby do wchłaniania wody z jelita możemy łatwo znaleźć przygotowując chudy, bardziej posolony rosół lub zupy jarzynowe bogate w przyprawy. Gotowe płyny izotoniczne dla sportowców są łatwo dostępnym źródłem sodu i glukozy. Przy ciężkiej biegunce należy zakupić w najbliższej aptece preparaty elektrolitów w saszetkach gotowe do rozpuszczenia w przegotowanej wodzie. Dla dzieci są to specjalne doustne płyny nawadniające o przyjemnym smaku, np. cytrynowym.

Antybiotykoterapia jest korzystna przy krwistej biegunce i w podróży. Korzystne jest zastosowanie ciprofloksacyny. Leki zapierające, takie jak loperamid, należy stosować ostrożnie w postaci łagodnej i umiarkowanej (na noc). Probiotyki na biegunkę są wskazane w biegunce poantybiotykowej, nie udowodniono znaczącego wpływu w biegunce bakteryjnej. Nie należy stosować loperamidu w stwierdzonym zakażeniu Clostridium Difficile.

Ostra biegunka bakteryjna – powikłania

Do głównych objawów biegunki bakteryjnej należy częste oddawanie luźnego, wodnistego lub krwistego stolca (kilkakrotnie w ciągu dnia). Ból brzucha po jedzeniu zniechęca do spożywania pokarmów i przyjmowania płynów, co jest szczególnie groźne u osób starszych.

Biegunka infekcyjna powoduje także wymioty – spowodowane są działaniem szkodliwym toksyn bakteryjnych w jelicie. Wymioty przyspieszają usuwanie bakterii z przewodu pokarmowego i, z reguły, przynoszą ulgę.

Wzdęcie brzucha spowodowane jest niestrawionymi resztkami pokarmowymi i gazami produkowanymi przez bakterie. Dreszcze oraz gorączka to także powszechne objawy. Niedobór sodu i potasu pogarsza zdolności do skupienia uwagi, osłabia koncentrację, siłę mięśniową i odruchy głębokie kończyn. W ciężkich przypadkach ostrej biegunki bakteryjnej rozwinąć się może arytmia (najczęściej migotanie przedsionków).

Spadek wagi ciała spowodowany jest odwodnieniem, utratą apetytu. Rzadko występują neurologiczne powikłania biegunki bakteryjnej w przypadku zakażenia Campylobacter jejuni w postaci porażenia nerwów obwodowych. Do głównych komplikacji, wynikających z braku odpowiedniego leczenia, zalicza się: odwodnienie organizmu, osłabienie, spadek wagi ciała, anemię oraz powikłania neurologiczne (rzadko).

Literatura:

• Szczepanek M., Strzeszyński Ł., Rymer W., Postępowanie w ostrej biegunce bakteryjnej dorosłych. Podsumowanie wytycznych, American College of Gastroenterology, 2016, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017 6 (316).
• Szajewska H., Probiotyki, aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej, 7–8; 19–37, Medycyna Praktyczna, 2017.
• Terapia internistyczna, red. F. Kokot, wyd. II polskie, 2004.
• Ewa Obuchowicz, Andrzej Małecki, Boguslaw Okopień, Farmakologia dla studentów i absolwentów kierunków medycznych, wyd. 1., Katowice 2011.
• Pediatria, podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego, red. Dobrzańska A., Ryżko J., str. 331, Wrocław 2010.