Odwodnienie u dziecka – co warto wiedzieć?

Jakie są najczęstsze przyczyny odwodnienia u dzieci?

Najczęstszą przyczyną odwodnienia u dzieci – zarówno u niemowląt, jak i starszych, są biegunki i wymioty .

Biegunka u dzieci jest częstym problemem, z którym rodzice zgłaszają się do pediatry. Najpoważniejszym powikłaniem nieżytu jelitowego lub żołądkowo-jelitowego (z towarzyszącymi nudnościami oraz wymiotami) jest wspomniana utrata płynów.

Kolejną przyczyną odwodnienia u małych dzieci jest wysoka gorączka towarzysząca infekcjom, zwłaszcza bakteryjnym.

Objawy świadczące o nadmiernej utracie wody z organizmu stwierdza się często w okresie silnych upałów i przegrzania organizmu , zwłaszcza wtedy, gdy dziecko nie przyjmuje odpowiednio dużej ilości płynów.

Warto wspomnieć, że wzmożona utrata płynów występuje wraz z potem, np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego.

Rzadziej stwierdzanymi przyczynami wystąpienia odwodnienia u dzieci są:

• choroby nerek (prowadzą do tak zwanej poliurii, czyli zwiększonego wydalania moczu ),
• ciężkie oparzenia,
• krwawienia,
• choroby endokrynologiczne ze wzmożoną utratą płynów, np. moczówka prosta , zespół nadnerczowo-płciowy.

Odwodnienie to nie tylko utrata wody z organizmu. W przebiegu długotrwałej biegunki czy uporczywych wymiotów dochodzi także do straty elektrolitów (nieprawidłowości dotyczą w głównej mierze sodu i potasu), a także zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej organizmu w kierunku odczynu bardziej kwaśnego.

Jakie są objawy lekkiego odwodnienia u dziecka?

Stopień odwodnienia u dziecka bez trudu oceni lekarz. Objawy towarzyszące utracie wody u dzieci bywają na tyle charakterystyczne, że rodzice są w stanie samodzielnie ocenić, czy jest to odwodnienie.

W przypadku infekcji, wysokiej gorączki, wymiotów czy biegunki, w pierwszej kolejności pojawiają się objawy lekkiego odwodnienia:

• brak jest zwiększonego pragnienia,
• dziecko zachowuje się normalnie,
• elastyczność skóry jest nieznacznie zmniejszona,
• błony śluzowe są wilgotne,
• gałki oczne nie są zapadnięte,
• dziecko oddaje tyle moczu, co zwykle,
• czynność serca nie jest przyspieszona,
• jeśli dziecko płacze, to obecne są łzy.

Elastyczność skóry ocenia się za pomocą tzw. objawu fałdu skórnego. Polega to na uszczypnięciu fałdu skóry, np. w okolicy brzucha. Jeżeli skóra jest elastyczna, to fałd taki od razu się rozprostuje, natomiast w przypadku odwodnienia u dziecka, elastyczność skóry zmniejsza się, dlatego uszczypnięty kawałek skóry rozprostowuje się znacznie wolniej.

Jak rozpoznać umiarkowane i ciężkie odwodnienie?

Umiarkowane odwodnienie u dziecka

Jeżeli dziecko nie przyjmuje wystarczającej ilości płynów, mogą pojawić się cechy umiarkowanego odwodnienia:

• dziecko jest wyraźnie pobudzone i niespokojne,
• pije łapczywie,
• elastyczność skóry jest zmniejszona,
• błony śluzowe są suche,
• gałki oczne są zapadnięte,
• czynność serca jest przyspieszona,
• łzy są nieobecne.

Objawy te powinny być dla rodziców alarmujące i skłonić opiekunów do jak najszybszej wizyty u lekarza.

Ciężkie odwodnienie u dziecka

Z kolei odwodnienie ciężkie wymaga leczenia szpitalnego i zagraża zdrowiu oraz życiu dziecka:

• maluch jest apatyczny, senny,
• nie ma siły pić,
• elastyczność skóry jest bardzo mała,
• śluzówki są bardzo suche,
• gałki oczne są zapadnięte,
• dziecko oddaje bardzo mało moczu,
• czynność serca znacznie się zwiększa,
• łzy są nieobecne.

Odwodnienie u dziecka a ubytek masy ciała

Specjalista może dokonać oceny stopnia odwodnienia na podstawie ubytku masy ciała, ale jest to mniej praktyczny sposób.

• ubytek <3 proc. masy ciała to brak odwodnienia,
• ubytek 3–9 proc. odpowiada odwodnieniu lekkiemu,
• spadek masy >9 proc. to odwodnienie ciężkie.

Najczęściej lekarz robi to na podstawie badania dziecka, jego obserwacji i ewentualnie zleconych badań laboratoryjnych.

Czym nawadniać dziecko? Jakie płyny stosować?

Pierwszym krokiem w leczeniu odwodnienia u dzieci powinno być nawadnianie doustne (o ile odwodnienie nie jest ciężkie). Najlepszym płynem nawadniającym w przypadku odwodnienia u dziecka są doustne płyny nawadniające. Dostępne są bez recepty w aptekach. Produkt dostępny jest w postaci proszku do samodzielnego przygotowania zawiesiny do picia. Płyny do nawadniania dziecka zawierają dostosowany do jego potrzeb skład elektrolitów.

Proszek należy rozpuścić w letniej wodzie, dokładnie mieszając. Płyny nawadniające mają odpowiednie stężenia sodu i glukozy – składniki te zapewniają organizmowi zachowanie mechanizmu, który zabezpiecza go przed dalszą utratą wody, a także utrzymuje odpowiednie jej wchłanianie.

Jak podawać płyny nawadniające w przypadku odwodnienia u dziecka?

Według zaleceń, nawadnianie za pomocą doustnych płynów nawadniających powinno odbywać się za pomocą poniższego schematu:

• faza intensywnego nawadniania trwająca 4 godziny – w ciągu 4 godzin dziecko powinno wypić porcję płynu nawadniającego wynoszącą 50–100 ml/kg masy ciała, dodatkowo powiększaną o 5–10 ml/kg masy ciała po każdym biegunkowym stolcu i 2–5 ml/kg masy ciała po każdym epizodzie wymiotów;
• faza nawadniania podtrzymującego – 5–10 ml DPN/kg masy ciała po każdym biegunkowym stolcu i 2–5 ml/kg masy ciała po każdym epizodzie wymiotów.

Dlaczego płyny nawadniające?

Doustny płyn nawadniający ma tę przewagę nad wodą, że zawiera odpowiednio dobrane ilości elektrolitów (sodu, potasu) czy cukrów (glukozy, sacharozy, fruktozy – zależnie od producenta), jest więc po prostu optymalnie zbilansowany.

Dostępne są także doustne płyny nawadniające z dodatkiem probiotyków, co ma na celu przywrócenie prawidłowej flory bakteryjnej jelit. Według różnych badań ma to znaczenie w skróceniu czasu trwania biegunki.

Płyn nawadniający ma przyjemny smak, co sprawia, że dzieci chętniej go piją. Odpowiedni smak i zapach jest o tyle ważny, że w czasie infekcji, zatrucia pokarmowego czy wysokiej gorączki , dziecko staje się płaczliwe, markotne, nie współpracuje z rodzicami. Dostępne są różne wersje smakowe płynów nawadniających, np. bananowy czy cytrynowy.

Istnieje również połączenie płynu nawadniającego i tak zwanej marchwianki (kleik marchwiowo-ryżowy) stosowanej w przypadku biegunek (taki preparat dozwolony jest od 4. miesiąca życia).

Co jeśli dziecko nie chce wypić płynu nawadniającego?

Jeżeli mimo wszystko nie udaje nam się przekonać dziecka do wypicia doustnego płynu nawadniającego, możemy zostać przy zwykłej wodzie czy gorzkiej herbacie, ewentualnie mięcie, która ma właściwości przeciwwymiotne (podawać chłodną).

W celu nawodnienia dziecka nie należy podawać mu soków owocowych czy napojów gazowanych – zawierają duży ładunek osmolarny, przebywając w jelitach ściągają do nich wodę, co nasila biegunkę .

Jak uzupełniać płyny w przypadku odwodnienia u dziecka?

Często nieżytom jelitowym towarzyszyć może podwyższenie ciepłoty ciała, co również powoduje, że straty wody w organizmie są większe. Podawanie płynów dziecku wymiotującemu nie jest proste, należy podawać je bardzo małymi porcjami, po łyżeczce od herbaty, co kilka minut. Płyny powinny być chłodne, ponieważ ciepłe mogą stymulować wymioty.

Jeżeli dziecko jest ciężko odwodnione lub po prostu w żaden sposób nie udaje mu się podać płynów doustnie (np. ze względu na silne wymioty), niezbędna będzie wizyta w szpitalu celem nawodnienia dożylnego.

Odwodnienie u niemowląt

Niemowlęta odwadniają się bardzo szybko i niezwykle trudno jest efektywnie uzupełniać doustnie straty płynów. Stąd najczęściej, z pozoru błahy nieżyt jelitowy, kończy się często pobytem w szpitalu. W tej grupie wiekowej bardzo ważne jest utrzymanie karmienia piersią co około 2–3 godziny.