Odwodnienie u starszej osoby – objawy, czynniki ryzyka, zapobieganie

Czym jest odwodnienie organizmu?

To stan chorobowy, w którym występuje deficyt ilości wody lub elektrolitów. Odwodnienie pojawia się m.in. u osób starszych i zazwyczaj silnie oddziałuje na ich organizm. Zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej prowadzą do obniżenia funkcji poznawczych i spadku nastroju. Odwodnienie organizmu bywa definiowane jako utrata całkowita wody ustrojowej – na przykład podczas upałów, w wyniku infekcji, aktywności fizycznej, schorzeń, przyjmowanych leków, biegunek czy wymiotów. W przypadku seniorów może być wywołane poprzez pomniejszone odczuwanie pragnienia, zapominanie o regularnym nawadnianiu albo problemy układu moczowego.

Rodzaje odwodnienia (EFSA)

Hipertoniczne charakteryzuje się zwiększoną utratą wody oraz zatrzymaniem elektrolitów. Zazwyczaj wywołane jest niedostateczną jej podażą. Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia aktywności obszaru mózgu odpowiedzialnego za zaspokojenie pragnienia. Odwodnienie hipertoniczne może pojawić się u pacjentów geriatrycznych w wyniku nadmiernej utraty wody przez przewód pokarmowy, skórę, płuca czy nerki.

Izotoniczne nie powoduje zmiany ciśnienia osmotycznego. Odwodnienie tego typu jest spowodowane zarówno utratą wody, jak i elektrolitów.

Hipotoniczne charakteryzuje się przemieszczaniem płynów z przedziału zewnątrzkomórkowego do wewnątrzkomórkowego. W tym przypadku mamy do czynienia ze zwiększoną utratą elektrolitów.

U osób starszych zazwyczaj występuje odwodnienie hipertoniczne, które cechuje się przemieszczaniem się płynów z przestrzeni wewnątrzkomórkowej do zewnątrzkomórkowej i wzrostem ciśnienia osmotycznego osocza.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Jakie ilości płynów mogą zapobiegać odwodnieniu?

Aby uzupełnić dobowe zapotrzebowanie, niezbędne jest przyjmowanie od 2-2,5 litra wody dziennie. Wiele zależy nie tylko od wieku, ale też płci, masy i temperatury ciała oraz otoczenia, a także występowania chorób przewlekłych. W przypadku osób starszych wylicza się je bardzo precyzyjnie. Według wzoru sumuje się 100 ml/kg na pierwsze 10 kilogramów masy ciała, 50 ml/kg na kolejne 10 kg i 15 ml na pozostałe kg. Ilość przyjmowanych płynów przez osoby starsze z niewydolnością nerek lub serca powinna być ściśle kontrolowana przez lekarza prowadzącego. Zapotrzebowanie na wodę wrasta także podczas upałów oraz przy gorączce.

Czytaj również: Wrastający paznokieć – przyczyny, objawy, leczenie, klamra, domowe sposoby

Przyczyny odwodnienia organizmu u seniora

W starszym wieku w organizmie zachodzą metaboliczne i fizjologiczne zmiany czynnościowe. Duży wpływ na stan zdrowia seniora ma sytuacja socjoekonomiczna oraz stopień niepełnosprawności. W procesie fizjologicznego starzenia się zachodzą zmiany bilansu wodnego, przez co zawartość wody w organizmie osób starszych spada o 45-50 procent. Przyczyną odwodnienia hipertonicznego u seniora jest niedostateczne spożycie płynów, wynikające ze zmniejszonej aktywności kory środkowego zakrętu obręczy, spadek wrażliwości baroreceptorów w prawym ruchu aorty lub niska aktywność dopaminy.

Zaburzenia gospodarki wodnej u osób starszych zwiększają podatność na przewlekłe lub ostre zapalenie nerek. Mogą też wynikać z zachodzących w organizmie zmian hormonalnych, na przykład problemów w wydzielaniu hormonu antydiuretycznego. W związku z tym zmniejsza się uczucie pragnienia, a seniorzy przestają pić odpowiednią ilość wody. Ryzyko odwodnienia u osób starszych pojawia się również w przypadku farmakoterapii i występowania chorób współistniejących, takich jak: choroba Alzheimera, Parkinsona, cukrzyca.

Czynniki ryzyka zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej

• SIADH (zespół nieodpowiedniego wydzielania wazopresyny) występuje u osób starszych cierpiących na choroby nowotworowe.
• Biegunki, wymioty, gorączka czy silne pocenie to dolegliwości, które przyczyniają się do znacznej utraty sodu, potasu, wapnia i powodują niedobór wody. Osoba starsza może mieć problem z prawidłowym wchłanianiem leków, przez co mogą pojawić się działania niepożądane i ryzyko wystąpienia odwodnienia.
• Choroby neurodegradacyjne (Parkinsona, Alzheimera) sprawiają, że osoba starsza zapomina o nawyku picia wody. Do tego dochodzi ograniczenie sprawności ruchowej.
• Wysoka temperatura powietrza zwiększa potliwość, przez co organizm seniora traci więcej wody.

Objawy odwodnienia u starszej osoby

Niedobory płynów w organizmie występują znacznie częściej niż są rozpoznawane. Wśród objawów, które świadczą o odwodnieniu osoby starszej znajduje się zmniejszenie elastyczności skóry, zawroty i bóle głowy, spadek ciśnienia tętniczego krwi, spierzchnięte wargi, zaparcia, infekcje układu moczowego. Nawet niewielkie zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej mogą prowadzić do zaostrzenia chorób współistniejących, a czasami wymagać leczenia w warunkach szpitalnych. Polega ono na uzupełnianiu niedoborów wody, podawaniu niesłodzonej herbaty doustnie lub 5% glukozy dożylnie.

Co powinno budzić niepokój? Etapy odwodnienia

Początkowo zaburzenia wodno-elektrolitowe przebiegają bezobjawowo. U osoby starszej pojawiają się liczne symptomy dopiero po pewnym czasie.

Etap I stanowi ubytek wody wielkości 2-4 procent masy ciała. Seniorzy odczuwają silne pragnienie, suchość w ustach, osłabienie, senność, nudności. Poza tym mają wzdęty brzuch, bóle i zawroty głowy. Cierpią na brak apetytu, niedociśnienie, zaburzenia widzenia lub mowy, skurcze mięśni.

Etap II to ubytek wielkości 5-6%, któremu towarzyszy senność, mrowienie, drętwienie oraz drażliwość.

Etap III jest szczególnie niebezpieczny dla zdrowia. Ubytek wody rzędu 10-15% masy ciała może doprowadzić do drgawek, zaburzeń świadomości, utraty mowy i przytomności.

Jak zapobiegać odwodnieniu u seniorów?

• Osoby starsze powinny unikać przebywania na pełnym słońcu.
• Latem należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów o 250 ml, na każdy stopień powyżej 37 st. C.
• Seniorzy powinni unikać napojów gazowanych.
• Płyny warto przyjmować w formie małych porcji i w odpowiedniej ilości, to jest minimum 8 szklanek wody w ciągu dnia (najlepiej 2 litry dziennie).
• Urozmaicona dieta, w tym świeże owoce, warzywa mogą wspomóc organizm w nawodnieniu.
• Konieczna jest ciągła obserwacja podopiecznego, tak by jak najwcześniej rozpoznać objawy odwodnienia u osób starszych.
• Pamiętajmy, że strach przed nietrzymaniem moczu może ograniczać ilości spożywanych płynów przez pacjentów po 65. roku życia.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

W przypadku lekkiego odwodnienia nie jest konieczna hospitalizacja. Wystarczy, że senior zacznie regularnie pić wodę w domu. Do lekarza warto się zgłosić zawsze, gdy niepokojące symptomy odwodnienia organizmu utrzymują się pomimo intensywnego nawadniania doustnego. Często zdarza się, że u osób starszych występuje szybkie tętno, niskie ciśnienie, zapadnięcie gałek ocznych, spadek ilości oddawanego moczu, nieprawidłowy rytm oddychania. W takiej sytuacji powinniśmy zabrać podopiecznego do lekarza, który oceni stopień odwodnienia i zaproponuje skuteczną formę leczenia.