Jakie mogą być przyczyny niskiego poziomu testosteronu u mężczyzn?

Jakie są przyczyny niskiego poziomu testosteronu?

Poziom testosteronu ulega obniżeniu w wyniku nieprawidłowości w działaniu tzw. osi podwzgórze-przysadka-jądra. Nazwą tą określamy układ regulacji wydzielania testosteronu, w którym uczestniczą jądra (to one odpowiadają za produkcję testosteronu) oraz podwzgórze i przysadka. Podwzgórze i przysadka mózgowa są strukturami mózgu, które na zasadzie sprzężeń zwrotnych (tzn. zależnie od tego, jak dużo testosteronu znajduje się we krwi) wydzielają lub hamują wydzielanie czynników pobudzających jądra do aktywności hormonalnej.

Czynniki działające negatywnie na jeden z elementów tej osi obniżają aktywność jąder w zakresie produkcji testosteronu i prowadzą do obniżenia jego stężenia we krwi, co jest podstawą do rozwoju hipogonadyzmu.

Ze względu na mechanizm zaburzeń i okolicę anatomiczną, w której one zaistniały, stosuje się podział na hipogonadyzm pierwotny (inaczej: gonadalny, hipergonadotropowy), kiedy obniżona jest zdolność jąder do produkcji i wydzielania testosteronu oraz hipogonadyzm wtórny (pozagonadalny, hipogonadotropowy), gdy jądra są strukturalnie i funkcjonalnie prawidłowe, ale wydzielanie testosteronu utrzymuje się na niskim poziomie wskutek braku stymulacji ze strony podwzgórza i przysadki. W obu przypadkach można wyróżnić wiele przyczyn obniżonego testosteronu.

Zobacz też: Testosteron a seks

Spadek testosteronu u mężczyzn

Do ważniejszych przyczyn hipogonadyzmu pierwotnego należą następujące proces fizjologicznego starzenia się, czyli andropauza. Obniżenie aktywności mechanizmów odpowiedzialnych za produkcję testosteronu jest naturalną konsekwencją starzenia się i odpowiada menopauzie u kobiet; u niektórych mężczyzn przebiega ono w łagodny sposób, u innych natomiast wiąże się z nasilonymi objawami, jak zaburzenia erekcji, obniżenie popędu płciowego, chwiejność nastroju. Proces ten określany jest powszechnie jako andropauza. O tym jak zwiększyć poziom testosteronu decyduje lekarz. Istnieje możliwość przyjmowania testosteronu w tabletkach.

• Urazy jąder i moszny oraz choroby nowotworowe zajmujące jądra mogą być przyczyną obniżonego poziomu testosteronu.
• Normy testosteronu mogą ulec wahaniom w przypadku infekcji – zarówno toczących się w obrębie jąder, jak również infekcji ogólnoustrojowych (np. w przebiegu zakażenia wirusem HIV).
• Negatywny wpływ ma nadużywanie alkoholu.
• Niski poziom testosteronu to także efekt leczenia niektórych chorób (np. szkodliwy wpływ chemioterapii lub radioterapii stosowanych w leczeniu nowotworów, działania niepożądane przewlekłego stosowania leków steroidowych lub uszkodzenie jąder podczas zabiegu operacyjnego).
• Za niski testosteron odpowiadać mogą zaburzenia genetyczne – mogą skutkować nieprawidłowym rozwojem anatomicznym jąder lub ich niewydolnością wynikającą z uszkodzenia mechanizmów syntezy i wydzielania testosteronu. Przykładem zespołu genetycznego przebiegającego z niskim poziomem testosteronu jest zespół Klinefeltera. Czynniki genetyczne mogą być przyczyną takich nieprawidłowości jak brak jąder lub ich niedorozwój. Zdarza się też, że zaburzenia wywołane są przez niewrażliwość jąder na stymulację hormonami przysadkowymi – dzieje się tak np. w przypadku mutacji receptora dla jednego z tych hormonów – receptora LH (uszkodzony receptor „nie rozpoznaje” LH i nie aktywuje produkcji testosteronu);

Kiedy obniżony testosteron oznacza chorobę?

Spadek testosteronu może być spowodowany szeregiem innych przyczyn, takich jak:

• choroby ośrodkowego układu nerwowego, w przebiegu których na tle rozległych zaburzeń pracy mózgowia i rdzenia kręgowego może wystąpić również hipogonadyzm wtórny;
• Choroby nowotworowe – zwłaszcza guzy rozwijające się w obrębie podwzgórza i przysadki lub w ich bezpośredniej bliskości, czego efektem jest mechaniczne zniszczenie tych struktur; niektóre guzy przysadki (tzw. prolactinoma) wydzielają ponadto hormon prolaktynę, którego duże stężenie obniża produkcję testosteronu przez hamowanie aktywności przysadki;
• urazów głowy i krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego;
• radioterapia (naświetlania promieniowaniem jonizującym) w obrębie głowy;
• niedożywienie lub wyniszczenie, choroby endokrynologiczne (np. cukrzyca typu 3, zespół Cushinga czy niedoczynność tarczycy), nadużywanie marihuany, działania niepożądane niektórych leków.

Warto wspomnieć, że hipogonadyzm wtórny może rozwinąć się między innymi w wyniku zaburzeń genetycznych – jednak w odróżnieniu do wyżej opisanych stanów, w tym przypadku nieprawidłowości dotyczą podwzgórza i/lub przysadki mózgowej. Również tutaj można wymienić zespoły genetyczne – np. zespół Kallmanna, w którym prócz hipogonadyzmu obecne są zaburzenia węchu czy zespół Pradera-Williego . Zdarzają się również mutacje dotyczące pojedynczych enzymów lub receptorów, których efektem jest uszkodzenie zdolności wydzielania hormonów LH i FSH przez przysadkę i tym samym stymulacji jąder do wydzielania tesotsteronu.

Jakie mogą być skutki niskiego poziomu testosteronu?

Zdarza się, że u jednej osoby współistnieją cechy obu typów hipogonadyzmu. Stan taki bywa nazywany hipogonadyzmem mieszanym. Zdarza się on u starszych mężczyzn jako efekt starzenia się osi podwzgórze-przysadka-jądra, jak również w przebiegu takich chorób jak anemia sierpowata i talasemia czy podczas leczenia steroidami.

Warto ponadto zwrócić uwagę na związek między niskim stężeniem testosteronu a występowaniem między innymi:

• chorób układu sercowo-naczyniowego,
• otyłością,
• cukrzycą,
• hiperlipidemią,
• astmą oskrzelową.

Stany te obecne są statystycznie częściej u osób z hipogonadyzmem, nie jest jednak jasne, czy obniżenie poziomu testosteronu jest w tych przypadkach przyczyną, czy raczej skutkiem zaburzeń oraz w jaki sposób wpływa na ich przebieg.

Niski poziom testosteronu u kobiet jest stanem prawidłowym.

Wypowiedź endokrynologa na temat niedoczynności jąder