Działanie testosteronu
Testosteron jest hormonem potocznie nazywanym hormonem męskim, ale nie należy zapominać, że obecny jest także u kobiet, choć w dużo mniejszej ilości. U mężczyzn produkowany jest przez jądra i częściowo przez nadnercza. To od niego zależy m.in. pojawienie się zarostu na twarzy, zmiana barwy głosu, zwiększenie masy mięśniowej. Wpływa także na powstawanie plemników, tzw. spermatogenezę, na libido i prawidłowe erekcje. Ma także ogromny wpływ na kości (jego niedobór prowadzi do osteoporozy), gospodarkę tłuszczową i węglowodanową. Stężenie testosteronu obniża się wraz z wiekiem, stąd na starsze lata mogą pojawić się różnego rodzaju problemy wynikające ze spadku stężenia tego hormonu. Stan ten nazywa się późno ujawniającym się hipogonadyzmem (LOH – z ang. late-onset hipogonadism). Objawy kliniczne wynikające z obniżonego stężenia testosteronu we krwi określone są wspólnym mianem zespołu niedoboru testosteronu.
Objawy zespołu niedoboru testosteronu
Zbyt niskie stężenie testosteronu należy podejrzewać u mężczyzny, który skarży się na przynajmniej kilka z poniższych dolegliwości:
- zaburzenia erekcji,
- zmniejszenie popędu płciowego,
- pogorszenie jakości życia,
- problemy ze snem,
- zaburzenia nastroju: od rozdrażnienia po depresję,
- przewlekłe zmęczenie,
- otyłość brzuszną,
- osłabienie mięśni,
- osteoporozę.
Oczywiście powyższe objawy mogą wynikać z wielu różnych powodów, ale w diagnostyce należy również uwzględnić badanie poziomu testosteronu we krwi, gdyż to właśnie jego niedobór może być przyczyną problemów. Tak naprawdę nie ma określonej wartości, przy której mężczyzna na pewno zacznie odczuwać objawy. Normą dla stężenia testosteronu są wartości powyżej 12 mmol/L. Nie ma jednak zależności, że im niższy poziom hormonu, tym bardziej nasilone objawy. Krew do badania poziomu testosteronu pobiera się o określonej porze dnia, to znaczy między godziną 7:00 a 11:00 rano.
Leczenie preparatami testosteronu
U mężczyzn ze stwierdzonym obniżonym stężeniem testosteronu i objawami klinicznymi można rozważyć suplementację testosteronu. Niedoboru testosteronu należy poszukiwać również u mężczyzn do tej pory leczonych inhibitorami fosfodiesterazy 5 bez wyraźnej poprawy. Należy pamiętać, że podawanie testosteronu nie jest obojętne dla zdrowia i pomimo licznych korzyści nie tylko w sferze seksualnej, ale także dobroczynnego działania na metabolizm i układ kostny, preparaty testosteronu jak wszystkie leki wykazują działania niepożądane. Obecnie na rynku dostępne są preparaty tego hormonu w postaci iniekcji domięśniowych (również w postaci o przedłużonym działaniu), preparatów doustnych: tabletek lub gum do żucia, plastrów naklejanych na skórę, żeli nakładanych na skórę barków, ramion, brzucha – obecnie metoda ta uważana jest za „złoty standard” suplementacji. Badania wykazują również polepszenie odpowiedzi na leki, jeśli stosuje się dwie grupy (preparaty testosteronu i inhibitory fosfodiesterazy 5) jednocześnie. Przed rozpoczęciem leczenia preparatami testosteronu należy wykonać badania w kierunku obecności rozrostu złośliwego prostaty, choć obecne badania są niespójne i nie ma do końca potwierdzonej hipotezy stymulującego działania suplementacji testosteronu na rozwój raka prostaty.
Poprawę aktywności seksualnej obserwuje się zwykle dopiero po ok. 3-6 miesiącach leczenia, choć jakość życia poprawia się nawet już po dwóch tygodniach (do miesiąca). Ponadto obserwuje się poprawę profilu lipidowego, wzrost masy i siły mięśniowej, lepszą gęstość mineralną kości, sprawność intelektualną.
Przeciwwskazania do leczenia testosteronem
Istnieje szereg przeciwwskazań do wdrożenia suplementacji hormonalnej. Jako przeciwwskazania bezwzględne wymienia się:
- rak gruczołu krokowego i rak sutka (bardzo rzadko występujący u mężczyzn nowotwór złośliwy),
- istotna policytemia, czyli znaczne podwyższenie wartości hematokrytu (>54%),
- istotne objawy ze strony dolnych dróg moczowych (oddawanie moczu w nocy, mikcja przerywanym strumieniem, częste oddawanie moczu i uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza),
- przeszkoda w odpływie moczu poniżej pęcherza moczowego (np. masywny rozrost gruczołu krokowego).
Innymi przeciwwskazaniami (względnymi) są: ciężkie choroby organiczne i choroby płuc (przewlekła obturacyjna choroba płuc, tzw. POChP oraz obturacyjny bezdech podczas snu – OBPS). Testosteron może być stosowany u pacjentów z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego bez istotnych objawów ze strony układu moczowego.
Działania niepożądane stosowania testosteronu
Stosowanie preparatów testosteronu uważane jest za bezpieczne, może przejściowo powodować bolesność gruczołów piersiowych, powiększenie prostaty, zwiększenie wartości hematokrytu. Nie ma jednoznacznych badań określających wpływ testosteronu na rozwój raka prostaty, ale na wszelki wypadek należy regularnie monitorować parametry mogące wskazywać na rozwój komórek nowotworowych w obrębie gruczołu krokowego.
Obniżanie się poziomu testosteronu jest tak naprawdę naturalną koleją rzeczy i efektem starzenia się organizmu. Nie musi być to jednak stan nieodwracalny. Rozpoznanie objawowego niedoboru testosteronu upoważnia do wdrożenia suplementacji, która wykazuje wiele korzyści, jednak musi być regularnie kontrolowana.
