Purchawka chropowata – najpopularniejsza wśród purchawek?
Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum Pers.) jest charakterystycznie wyglądającym gatunkiem grzyba należącym do rodzaju Lycoperdon (polska nazwa: purchawka) i jego najczęściej występującym przedstawicielem w naszym kraju. W Polsce oprócz purchawki chropowatej spotkać można również takich przedstawicieli rodzaju Lycoperdon, jak:
- Purchawka jeżowata (Lycoperdon echinatum Pers.) – czasem określana jako „purchawka najeżona”. Jej młode owocniki są jadalne, jednak usunięcie kolców otaczających owocnik jest kłopotliwe i czasochłonne.
- Purchawka łatkowata (Lycoperdon mammiforme Pers.) – w Polsce – podobnie jak w innych krajach Europy jak Niemcy czy Szwecja – jest gatunkiem rzadkim i została wpisana na Czerwoną listę roślin i grzybów Polski jako gatunek narażony na stopniowe wymieranie.
- Purchawka spłaszczona (Lycoperdon pratense Pers.) – powszechna na łąkach, pastwiskach, poboczach dróg, a nawet w parkach miejskich oraz obszarach poprzemysłowych.
Natomiast popularna purchawka olbrzymia (grzyby budzące spore emocje ze względu na owocniki przekraczające średnicą 0,5 m) to w rzeczywistości nie „purchawka” ale „purchawica” a właściwie: purchawica olbrzymia, Calvatia gigantea (Batsch) Lloyd z rodzaju Calvatia Fr. (czasznica).
Purchawka chropowata, a może chropowa?
Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum) to grzyb naziemny powszechnie występujący na całym świecie. Egzemplarze rosną pojedynczo lub w gromadach (złączone po kilka owocników) w: Europie, Afryce i Azji, a nawet w subarktycznych rejonach Grenlandii i w niektórych rejonach Islandii. Również w Polsce ten grzyb jest powszechny. Od lata do jesieni spotkać go można w: zaroślach, lasach iglastych oraz liściastych, na wrzosowiskach oraz niekiedy również na zmurszałych pniach.
Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum) wymieniana jest w literaturze grzybiarskiej (mykologicznej) jako: purchawka brodawkowata, prochówka kolczysta, purchawka szorstka, purchawka chropawa, purchawka chropowa, rozszerzona oraz purchawka perełkowata. Ma nie tylko liczne nazwy polskie, ale również liczne synonimy naukowe, m.in.:
- Lycoperdon bonordenii Massee,
- Lycoperdon excipuliforme var. perlatum (Pers.) J. Kickx f.,
- Lycoperdon perlatum var. bonordenii (Massee) Perdeck.,
- Lycoperdon gemmatum Batsch,
- Lycoperdon perlatum var. lacunosum (Bull.) Rea.
Polska nazwa „purchawka” została nadana przez profesora Uniwersytetu Wileńskiego – Józefa Jundziłła – i nawiązuje do dźwięku wydawanego przez pękający dojrzały i workowaty owocnik.
Wydobywający się wówczas pył (bogaty w zarodniki, których liczba może osiągnąć nawet 1 mln) – wbrew częstej opinii – nie jest szkodliwy.
Purchawka chropowata – jak rozpoznać?
Owocniki purchawki chropowatej osiągają wysokość do 7 cm i mają ok. 2–4 cm średnicy. Poszczególne grzyby mają kształt gruszkowaty (bardziej pękaty) lub wydłużony (maczugowaty) i pokryte są brodawkowatymi kolcami, które się łatwo odłamują. Zewnętrzna warstwa owocnika (skórka) w dotyku przypomina lekko szorstki papier.
Młode owocniki purchawki chropowatej są białe, jednak z czasem ciemnieją i w stanie dojrzałym przyjmują barwę brązową lub orchową. Z tego powodu opowieści o widzianych z daleka pieczarkach , które ostatecznie okazały się purchawkami, dotyczą właśnie młodych owocników.
Młode owocniki purchawki chropowatej mają miękki i elastyczny miąższ barwy białej, który nadaje się do spożycia.
Jest to zresztą prosta metoda na rozpoznanie, czy miąższ danej purchawki można jeszcze zastosować w kuchni. Można, jeśli będzie miał właśnie białą barwę.
W kolejnych fazach wzrostu miąższ staje się stopniowo wodnisty i zmienia kolor – początkowo jest żółtawy, następnie oliwkowy. W fazie pełnej „dorosłości” miąższ całkowicie wysycha oraz rozpada na zarodniki o brązowoszarej barwie, które się uwalniają, gdy owocnik na szczycie pęka, a zarodniki roznoszą się pod wpływem wiatru.
Wbrew powszechnym skojarzeniom pęknięcie owocnika następuje nie tylko w wyniku nadepnięcia czy uderzenia przez człowieka lub zwierzę, ale również przez duże krople deszczu. Zarodniki znajdują się jedynie w górnej części owocnika. Trzon – czyli dolna wydłużona część owocnika – składa się z pustych komór.
Zastosowanie purchawki chropowatej
Purchawka chropowata stanowi dobre źródło: białek, węglowodanów oraz tłuszczów, wśród których wyodrębniono kwasy tłuszczowe: linolowy, oleinowy palmitynowy i stearynowy (badanie objęło odmianę uprawną w Bułgarii).
Choć zbierana rzadko (literatura mykologiczna odnotowuje, że w Polsce nie ma tradycji jej przetwarzania), purchawka chropowata jest jadalna. Do spożycia nadają się wyłącznie młode egzemplarze o białym miąższu. Przed dalszą obróbką oraz spożyciem należy ściągnąć zewnętrzną skórkę.
W smaku purchawka chropowata jest mało aromatyczna, natomiast odznacza się przyjemnym, grzybowym smakiem.
Niektórzy uznają jej specyficzny smak za ostry (być może jest to kwestia zmiany smaku u starszych – ale jeszcze jadalnych – osobników), jednak ma on też swoich licznych zwolenników.
Purchawka chropowata sprawdzi się jako dodatek do potraw gotowanych, takich jak zupy czy sosy, oraz: omletów, gołąbków czy pierogów. Można ją spożywać w stanie świeżym oraz suszyć albo zastąpić nią pieczarki na pizzy.
Purchawka chropowata wykazuje zdolność do wiązania jonów rtęci i tym samym usuwania ich z roztworów wodnych. Wyniki prowadzonych w tym zakresie badań wykazały, że może stanowić łatwą do pozyskania (a co za tym idzie – tanią i ogólnie dostępną) alternatywę dla drogich absorberów jak węgiel aktywny. Badania potwierdziły także jej zdolność do oczyszczania wody oraz ścieków zanieczyszczonych rtęcią .
Purchawka chropowata – z jakimi grzybami można ją pomylić?
Zbierając purchawki chropowate, można przez pomyłkę zebrać przypominające ją grzyby, takie jak:
- Purchawka czarniawa (Lycoperdon nigrescens Pers.) – w Polsce dość rzadko spotykana. Rośnie w: lasach i zaroślach – najczęściej wśród opadłych igieł drzewnych. Młode egzemplarze są jadalne, niestety szybko nabierają nieprzyjemnego aromatu. Od purchawki chropowatej odróżniają ją ciemne kolce na powierzchni owocnika,
- Purchawka fiolowata (Lycoperdon excipuliforme (Scop.) Pers.) – nazywana również czasznicą workowatą. Młode owocniki są barwy białej (w takiej fazie wzrostu jest jadalna), u dojrzałych grzybów – orzechowe lub jasnobrązowe. Gwiaździste kolce ułatwiają odróżnienie jej od purchawki chropowatej.
Purchawka chropowata może również zostać pomylona z tęgoskórem cytrynowym (Scleroderma citrinum Pers.) znanym również jako tęgoskór pospolity. Przypomina on purchawkę chropowatą – szczególnie we wczesnych etapach rozwoju owocnika.
Choć opisywany jest jako trujący, w rzeczywistości w małych ilościach jest nieszkodliwy i w niektórych terenach traktowany jako przyprawa. Nie można jednak zapominać, że grzyb ten spożyty w większych ilościach rzeczywiście może spowodować zatrucie. Ponadto zastosowanie spożywcze ma biały miąższ młodych owocników, twardą skórę należy oddzielić.
