Zatrucie rtęcią – objawy, badania, leczenie

Zatrucie rtęcią – jak może dojść do zatrucia?

Szkodliwość rtęci zależy od postaci chemicznej tego pierwiastka, a co za tym idzie – drogi jego wniknięcia do organizmu człowieka. Warto pamiętać, że rtęć metaliczna jest w niewielkim stopniu toksyczna, natomiast dużo bardziej niebezpieczne są pary oraz sole rtęci (jak azotan rtęci czy chlorek rtęci – zwany sublimatem).

Rtęć w organizmie człowieka może pochodzić z różnych źródeł. Należą do nich:

• płynna rtęć metaliczna – ze stłuczonych termometrów rtęciowych czy aparatów do mierzenia ciśnienia tętniczego;
• opary rtęci – przede wszystkim jako narażenie zawodowe w przemyśle;
• nieorganiczne związki rtęci – używane jako odczynniki chemiczne lub obecne w ściekach przemysłowych;
• organiczne związki rtęci – obecne m. in. w środkach do zaprawy ziarna, środkach dezynfekcyjnych, a także kumulujące się w organizmach morskich, w szczególności w rybach.

Czy istnieje możliwość zatrucia rtęcią z plomby? Plomby zawierające rtęć są wykonane z tzw. amalgamatu. Większość ekspertów potwierdza, że wypełnienia amalgamatowe nowej generacji są bezpieczne dla zdrowia pacjenta. Ilość rtęci uwalniana dziennie z takiego wypełnienia stanowi zaledwie 10 proc. przeciętnego dobowego spożycia rtęci z pożywienia, wody oraz powietrza. Dlatego nie niesie ze sobą ryzyka zatrucia. Nie zaleca się jednak wykonywania wypełnień amalgamatowych u kobiet ciężarnych.

Rtęć z termometru i z żarówki – czy jest szkodliwa?

W termometrach rtęciowych obecna jest rtęć metaliczna. W temperaturze pokojowej ma ona postać srebrno połyskującego płynu. Po rozbiciu takiego termometru rozlana rtęć zbiera się w postaci kuleczek. Źródłem zmartwienia rodziców jest możliwość połknięcia rtęci przez małe dzieci. Jednak w takim wypadku nie dochodzi do zatrucia rtęcią u dziecka, ponieważ jest ona w całości wydalana z kałem. Wyjątek stanowi obecność owrzodzeń w przewodzie pokarmowym, wtedy istnieje prawdopodobieństwo jej toksycznego działania.

Spośród energooszczędnych źródeł światła jedynie świetlówki energooszczędne zawierają niewielkie ilości rtęci. Podczas ich użytkowania rtęć nie jest z nich uwalniana, więc jest to całkowicie bezpieczne. Zużyte świetlówki należy natomiast zwrócić do sklepu lub dostarczyć do punktu zbiórki surowców wtórnych w celu ich utylizacji.

Co zrobić w przypadku rozbicia się termometru rtęciowego lub świetlówki energooszczędnej? W takim wypadku należy:

• przewietrzyć pomieszczenie w celu usunięcia oparów lub pyłów zawierających rtęć;
• zamknąć drzwi do pomieszczenia, w którym doszło do stłuczenia, tak żeby uniknąć rozniesienia resztek rtęci po całym mieszkaniu;
• założyć gumowe rękawiczki i usunąć resztki szkła oraz rozlanej rtęci z podłogi, przetrzeć ją jednorazowymi wilgotnymi papierowymi ręcznikami i wszystko to, włącznie z użytymi rękawiczkami, umieścić w szczelnie zamkniętym plastikowym worku;
• umyć dokładnie ręce, a worek oddać do punktu zbierania świetlówek.

Wpływ rtęci na organizm człowieka

Toksyczność rtęci polega w głównej mierze na niszczeniu błon komórkowych oraz zaburzaniu działania enzymów w różnych tkankach. Losy rtęci w organizmie zależą od jej postaci chemicznej – w przypadku oparów odkłada się ona w tkance nerwowej, w tym w mózgu. Natomiast rtęć nieorganiczna kumuluje się przede wszystkim w nerkach.

Usuwanie rtęci z organizmu następuje w sposób naturalny z moczem oraz kałem. Jednak oczyszczanie organizmu z tego pierwiastka jest długotrwałym procesem trwającym nawet kilka miesięcy. A w przypadku nadmiernych ilości rtęci mechanizmy te mogą okazać się niewystarczające.

Ilość rtęci, która może wywołać objawy zatrucia, jest zależna od postaci jej wchłaniania i czasu ekspozycji. Połączony Komitet Ekspertów ds. Dodatków do Żywności FAO/WHO w 2004 r. ustalił bezpieczną dawkę rtęci spożywanej przewlekle w pożywieniu na 1,6 µg/kg masy ciała/tydzień. W przypadku narażenia zawodowego istnieją osobne normy podlegające kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.

Objawy zatrucia rtęcią

Po zatruciu rtęcią objawy są odmienne w zależności od drogi wchłonięcia do organizmu oraz czasu narażenia.

Ostre zatrucie rtęcią najczęściej dotyczy nieorganicznych związków rtęci, np. sublimatu, którego śmiertelna dawka przy podaniu doustnym wynosi 0,2-1g. Zatrucie powoduje:

• gwałtowne wymioty i krwawą biegunkę;
• spadek ciśnienia krwi, przyspieszenie rytmu serca;
• krótkotrwały wielomocz (zwiększona ilość oddawanego moczu), a następnie bezmocz w wyniku uszkodzenia nerek.

Ostre zatrucie organicznymi związkami rtęci manifestuje się przede wszystkim objawami ze strony układu nerwowego:

• niepokojem,
• drżeniem,
• drgawkami,
• porażeniami,
• parestezjami (uczucie mrowienia lub przebiegającego „prądu”).

Następnie dochodzi do zapalenia płuc, występuje kaszel oraz objawy żołądkowo-jelitowe.

Przewlekłe zatrucie rtęcią

Długotrwały kontakt z rtęcią może powodować:

• uszkodzenie nerek, co wiąże się z wystąpieniem obrzęków;
• zapalenie jamy ustnej z rozchwianiem zębów, owrzodzeniami i niebiesko-fioletowym rąbkiem rtęciowym na dziąsłach;
• objawy ze strony układu nerwowego – bóle głowy, drżenia, bezsenność, zaburzenia mowy, uczucie podniecenia i rozdrażnienia, zamknięcie w sobie, nastrój depresyjny;
• powstanie złogów siarczku rtęci w soczewce oka, objawiających się jako rąbek o brązowym odcieniu.

Zatrucie rtęcią – leczenie. Jak zneutralizować rtęć?

W ustaleniu sprawdzenia, czy to zatrucie rtęcią, kluczowy jest wywiad z pacjentem oraz występujące objawy. Diagnostyka laboratoryjna zatrucia rtęcią polega na oznaczeniu stężenia tego pierwiastka we krwi lub moczu pacjenta.

Leczenie ostrego zatrucia nieorganicznymi związkami rtęci polega na podaniu 40-60g węgla aktywowanego. Jako odtrutkę dla rtęci w postaci związków nieorganicznych stosuje się DMPS (sól sodowa kwasu sulfonowego) lub penicylaminę w celu neutralizacji wchłoniętej rtęci. Natomiast w zatruciach organicznymi związkami rtęci lepsze efekty wykazuje stosowanie cysteiny, N-acetylohomocysteiny lub kwasu dimerkaptobursztynowego.

W leczeniu zatrucia rtęcią ważne jest również odpowiednie nawodnienie pacjenta, uzupełnianie elektrolitów, podawanie leków przeciwbólowych i rozkurczających.

W ciężkich zatruciach rtęcią oraz przypadkach silnego uszkodzenia nerek wskazane jest wykonanie hemodializy (polega na filtracji krwi i usunięciu z niej toksycznych substancji).