Parasomnie – przyczyny, objawy, leczenie, skutki

Parasomnia – co to jest?

Parasomnie to grupa zaburzeń przysennych z niepożądanymi objawami lub zachowaniami w trakcie snu lub w czasie budzenia się. Niektóre postacie występują tylko u dzieci. Różnicuje się ponad 20 rodzajów parasomnii – w zależności od charakteru objawów.

Parasomnie dzieli się na takie, które występują z objawami ogólnymi, a w czasie ich trwania z chorym nie ma kontaktu słowno-logicznego, oraz na parasomie przebiegające z objawami miejscowymi.

Większość parasomnii ma łagodny przebieg. Przykładowo jęczenie podczas snu (katatrenia) nie wymaga zgłoszenia się do lekarza. Dopiero uporczywy somnambulizm, związany z nocnymi wędrówkami po mieszkaniu w czasie snu głębokiego, skłania do konsultacji w poradni ogólnej i specjalistycznej.

Przykłady parasomnii uogólnionych:

• somnambulizm – lunatyzm,
• lęki nocne u dorosłych,
• lęki nocne u dzieci (krzyki, jęczenie i płacz przez sen),
• koszmary senne (zmory),
• zaburzenia zachowania we śnie REM,
• upojenie senne – ograniczenie świadomości zaraz po wybudzeniu.

Przeczytaj też: Budzenie się w nocy – przyczyny, jak leczyć?

Parasomnie z objawami miejscowymi są następujące:

• mioklonie przedsenne – zrywania mięśniowe,
• mioklonie nocne,
• porażenie przysenne – brak kontroli nad ciałem mimo wybudzenia świadomości,
• zespół niespokojnych nóg – mimowolne ruchy nóg w czasie snu i zasypiania,
• zespół eksplodującej głowy – budzenie się z bólem głowy,
• jaktacje głowy – zaburzenia snu z rytmicznymi ruchami ciała,
• bruksizm (zgrzytanie) i mlaskanie podczas snu,
• chrapanie pierwotne,
• mówienie przez sen,
• mimowolne moczenie nocne.

Niektóre parasomnie są związane z fazą NREM lub budzeniem (przykładowo lęk nocny lub somnambulizm). Inne wiążą się jedynie z fazą snu REM (zmora nocna, porażenie przysenne, napadowe zaburzenia zachowania). Niektóre parasomnie są niezależne od fazy snu.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Lunatykowanie – chodzenie we śnie

Somnambulizm to inaczej lunatyzm lub sennowłóctwo. Chodzenie we śnie zdarza się często – szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Szacunki wskazują, że nawet 15 proc. dzieci doświadcza tego rodzaju zaburzeń. Somnambulizm może się pierwszy raz pojawić także w wieku dorosłym.

Incydenty chodzenia w godzinach nocnych (lunatykowania) z różnymi czynnościami pokrytymi niepamięcią zdarzają się w czasie snu NREM, w jego końcowej fazie. Incydentalnie lunatykowanie polega na jednorazowym wstaniu z łóżka i ponownym położeniu się. W niektórych przypadkach zdarzają się też samookaleczenia lub działania szkodliwe dla otoczenia chorego.

Zobacz również: Drętwienie rąk podczas snu – co je powoduje?

Różnicowanie tej choroby polega na wykonaniu badań czynnościowych OUN, tj. EEG i wykluczeniu padaczki. Łagodnych postaci nie trzeba leczyć, ale należy chorego zabezpieczać przed ewentualnymi urazami. W części przypadków stosuje się leczenie farmakologiczne z włączeniem leków nasennych i przeciwdepresyjnych (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne lub SSRI).

Przyczyny lunatykowania związane są z zaburzeniami prawidłowego cyklu snu. Zaostrzenia zdarzają się w czasie intensywnej nauki, pracy i po urodzeniu dziecka. Te okresy wiążą się bowiem z niedoborem snu. Do innych czynników nasilających tego rodzaju zaburzenia snu u dorosłych należą: stres lub schorzenia somatyczne, które skłaniają do częstego wstawania w nocy, np. przerost gruczołu krokowego czy zakażenia układu moczowego.

Jeżeli takie wzbudzenie wypadnie w czasie snu głębokiego, to nie dochodzi wówczas do całkowitego wybudzenia, ale do epizodu somnambulizmu. Oczy pacjenta są często otwarte i z chorym można nawiązać nawet płytki kontakt słowny. Nie występują drżenia ciała, wymioty i przygryzienia języka. Do ataków dochodzi w pierwszej połowie nocy, zazwyczaj w godzinę po zasypianiu.

Lęki nocne i krzyczenie przez sen

Lęki nocne (night tremor) to zaburzenie dotyczące kilku procent dzieci. Zazwyczaj ustępuje w czasie dojrzewania. Przyczyny tych parasomnii u dzieci związane są z niedojrzałością neuronów regulujących zasypianie. Objawy są wynikiem pobudzenia układu współczulnego – przyspieszenie tętna, oddechu, rozszerzenie źrenic – również po wybudzeniu. W czasie snu mogą pojawiać się głośne jęki i krzyki, intensywny płacz we śnie, ponadto dziecko mówi przez sen. Powtarzające się i uporczywe lęki nocne, niepodatne na leczenie zachowawcze należy różnicować z epilepsją. Wówczas badanie EEG wydaje się być nieodzowne. Lęki po przebudzeniu wynikają też z zachowania pamięci żywych snów.

Koszmary senne i mówienie przez sen

Koszmary nocne (ang. night mares, mara nocna) polegają na żywych snach. Wiążą się z przerażeniem i jękami nocnymi. Chory budzi się w czasie snu REM, w której ruchy gałek ocznych pod powiekami są szybkie i częste. Koszmary mogą leżeć u podłoża histerii dziecka w nocy. Pacjent zachowuje pamięć w czasie fazy REM i może zrelacjonować dane przeżycie senne. Koszmary i mówienie przez sen mają złożone przyczyny i mogą się wiązać ze stosowaniem niektórych leków:

• β-adrenolityków – w przebiegu nadciśnienia tętniczego lub choroby wieńcowej,
• doksepiny,
• benzodwuazepin (po ich odstawieniu),
• barbituranów (po ich odstawieniu; obecnie są rzadko stosowane ambulatoryjnie).

β-adrenolityki u dorosłych są szeroko stosowaną grupą leków obniżających ciśnienie tętnicze i mających dobroczynny wpływ na serce, ale ich efektem ubocznym jest blokowanie receptorów mózgowych β-adrenergicznych, co zwiększa stymulację współczulną w OUN, przez co chory może mieć niespokojny sen.

Zaburzenia zachowania w czasie snu REM (sleep behaviour disorder – SBS, REM parasomnia) to opisywana po 1985 roku grupa zaburzeń u starszych mężczyzn, często ze współistniejącą chorobą Parkinsona. Przejawia się nagłym pobudzeniem, przebiegającym z agresją i głośnym zachowaniem się. Objawy, poza chorobą Parkinsona, mogą występować jako osobna jednostka chorobowa lub jako objawy uboczne stosowanych leków przeciwdepresyjnych. Po kilku minutach od incydentu krzyku i pobudzenia stan mija samoistnie. Pacjent relacjonuje wtedy przykry sen, który spowodował agresję. Choroba również wymaga różnicowania z padaczką.

W leczeniu mają zastosowanie benzodwuazepiny i karbamazepina. Upojenie senne to rodzaj zamroczenia świadomości zaraz po wybudzeniu się. Najczęściej dotyczy dzieci do 5. roku życia. U dorosłych z narkolepsją również może wystąpić.

Paraliż senny i przysenny

Paraliż przysenny (paraliż senny/nocny) to przypadłość w narkolepsji, lecz może też stanowić samodzielną jednostkę chorobową. Jego przyczyny nie są dokładnie poznane. Blokada ruchów kończyn zapobiega przypadkowym ruchom ciała podczas snu, może być zatem zjawiskiem fizjologicznym. Do porażenia przysennego dochodzi, gdy pacjent śni w fazie REM i gwałtownie się przebudzi. Neurony dalej wysyłają mięśniom sygnał o blokadzie ruchowej i wtedy nie możemy się ruszyć. Objawy polegają na porażeniu kończyny lub jej części, a także porażeniu obu kończyn dolnych.

Ze względu na samoistne ustępowanie objawów chorzy nie zgłaszają się do leczenia. W badaniach dodatkowych wykonuje się obrazowanie kręgosłupa i kanału kręgowego celem wykluczenia zjawiska ucisku na rdzeń kręgowy (np. dyskopatię). W leczeniu uporczywych objawów stosuje się imipraminę.

Zrywanie się w nocy i zespół niespokojnych nóg

Mioklonie przedsenne polegają na krótkotrwałych zrywaniach mięśniowych w momencie zasypiania. Nie wymagają leczenia.

Mioklonie nocne (zrywanie się w nocy) to żywe szarpnięcia nocne różnych grup mięśniowych, najczęściej mięśni zginaczy stopy, kolana lub uda w czasie snu. Mogą czasem naśladować drgawki podczas zasypiania , ale nie powinny być mylone z padaczką. Zrywanie się w nocy niekiedy powoduje wybudzenia i wtórne niewyspanie. W leczeniu można stosować:

• benzodwuazepiny,
• baklofen,
• kodeinę,
• nakom,
• sinemet.

Objawy zespołu niespokojnych nóg (choroba Ekboma) polegają na uporczywym uczuciu konieczności poruszania nogami po położeniu się do łóżka (kopanie nogami w czasie snu). Objawy mogą być jednostronne lub obustronne, lecz bez względu na to czasem prowadzą do bezsenności. W części przypadków choroba dotyczy także dzieci. Niektóre badania sugerują tło rodzinne.

Patogeneza nie jest do końca znana, ale wiadomo, że przyczyna wiąże się z neuronami dopaminergicznymi w mózgu, biorącymi udział w regulacji napięcia mięśniowego. Od lat stosuje się pochodne dopaminy w leczeniu i bromokryptynę (pergolid). Ze względu na działania niepożądane tych leków poszukuje się nowych metod w oparciu o klonidynę i gabapentynę.

Parasomnia – zespół eksplodującej głowy

Zespół eksplodującej głowy to parasomnia, która polega na nagłym budzeniu się z niepokojem i znacznym bólem głowy, opisywanym jako uczucie rozsadzania. Ponadto pojawiają się objawy wegetatywne, wynikające z pobudzenia układu współczulnego, takie jak pocenie się, tachykardia, przyspieszony oddech.

Chory może trafić nawet na ostry dyżur ze względu na nagłe i intensywne nasilenie objawów. Chorobę różnicuje się z krwawieniem podpajęczynówkowym. W związku z tym pacjenci poddawani są badaniu TK głowy – celem wykluczenia zmian ogniskowych w ośrodkowym układzie nerwowym. W leczeniu skuteczna jest karbamazepina w dawce 200–400 mg/d.

Czytaj również: Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne