Co się dzieje pod wpływem stresu? Dlaczego stres jest szkodliwy?
Pojęcie stresu zostało wprowadzone w połowie ubiegłego wieku dla oznaczenia różnorodnych czynników zaburzających równowagę homeostatyczną organizmu. Bodźce te w większości pochodzące z otoczenia, ale także psychiczne czy fizjologiczne zwane są też alarmowymi lub stresorami. Stanowiąc zagrożenie dla ustroju, wywołują reakcję obronną mającą przywrócić poprzedni stan równowagi organizmu.
W odpowiedzi na stres pobudzonych zostaje wiele narządów, przede wszystkim nadnercza i wegetatywny układ nerwowy, a także centralny układ nerwowy – kora mózgowa i rdzeń kręgowy. Do krwi wydzielana jest duża ilość substancji neurohumoralnych – głównie adrenalina i noradrenalina. Pobudzenie przysadki mózgowej powoduje zwiększone wydzielanie hormonu ACTH (hormon kortykotropowy), który z kolei pobudza nadnercza do produkcji glikokortykosterydów.
Przy dłużej trwającej sytuacji stresowej, produkcja glikokortykosterydów utrzymuje się na zwiększonym poziomie, co zwiększa również oporność na czynniki patogenne. Dochodzi do przerostu kory nadnerczy. Jednak w miarę upływu czasu i przy silnym i bardzo długo utrzymującym się stresie, rezerwy ustrojowe zużywają się, następuje wyczerpanie kory nadnerczy. Możliwości obronne i oporność organizmu spadają, czasami tak bardzo, że dochodzi do zgonu.
Oprócz glikokortykosterydów i amin katecholowych (adrenalina i noradrenalina) zwiększa się wydzielanie także wielu innych substancji jak somatotropina, prolaktyna, hormony tarczycy, wazopresyna. W stresie zwiększa się produkcja endorfin które zmniejszają odczuwanie bólu. Wydzielanie tak dużej liczby różnych hormonów powoduje że w reakcji na stres bierze udział większość układów i narządów organizmu.
Zobacz też: Dieta na stres – co jeść, by obniżyć stres?
Jak stres wpływa na zdrowie?
Do najbardziej stresujących sytuacji należą: śmierć bliskiej osoby, ciężka choroba, rozwód, kłopoty rodzinne, brak pracy ale także ślub, egzaminy, rywalizacja sportowa, występy przed publicznością itp.
Reakcja stresowa w odpowiedzi na krótkotrwałe nawet silne bodźce jest dla organizmu korzystna, pozwala na mobilizację wszystkich sił i pokonanie trudności oraz łatwiejsze poradzenie sobie z podobną sytuacją w przyszłości.
Niestety, dość często stres jest na tyle silny lub długotrwały, że przekracza to możliwości adaptacyjne organizmu. Zamiast mobilizować zaczyna działać destrukcyjnie. Pojawiają się zaburzenia nerwicowe, depresyjne, lękowe.
Uwalniane w nadmiarze glikokortykosterydy hamują czynność leukocytów i mediatorów zapalnych, hamują odczyny zapalne i reakcje immunologiczne, dlatego w stanach przedłużającego się stresu spada odporność na infekcje oraz wzrasta ryzyko ujawnienia się chorób autoimmunologicznych i nowotworowych.
- Stres niekorzystnie wpływa na układ pokarmowy, może być przyczyną ostrych wrzodów żołądka lub nadżerek błony śluzowej żołądka, chorób zapalnych jelit.
- Szeroko opisywany jest niekorzystny wpływ stresu na czynność układu krążenia. Duże ilości adrenaliny powodują skurcz naczyń krwionośnych, a w następstwie wzrost ciśnienia tętniczego. Pobudzając receptory w mięśniu sercowym, adrenalina powoduje zwiększenie siły i przyspieszenie pracy serca. Wzrasta zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.
- Pod wpływem stresu płytki krwi wykazują większą zdolność do zlepiania się, co przy nadmiernym skurczu naczyń prowadzi do niedokrwienia mięśnia sercowego, a nawet zawału serca. Mogą pojawiać się bóle w klatce piersiowej, zaburzenia rytmu serca.
- Stres w sposób szczególny odczuwają osoby o tak zwanej osobowości typu A. Osoby takie są bardzo ambitne, stale rywalizują, dążą do perfekcji i dominacji w otoczeniu. Te cechy osobowości w połączeniu z wpływem stresu na układ krążenia zwiększają ryzyko wystąpienia zawału mięśnia serca.
- Nadmierna lepkość krwi, wzrost ciśnienia i skurcz naczyń może upośledzać także krążenie mózgowe i powodować różnie nasilone zmiany niedokrwienne mózgu łącznie z udarem mózgu.
- Nadmiar kortyzolu niekorzystnie odbija się na metabolizmie węglowodanów, przyczyniając się do rozwoju cukrzycy. Ta zaś przyspiesza zmiany miażdżycowe w naczyniach i jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
- Zaobserwowano, że w stresie obniża się poziom witaminy C, a w warunkach prawidłowych jej podaż zwiększa oporność organizmu.
Jak walczyć ze stresem? Jakie są sposoby na uspokojenie?
W sytuacjach zwiększonego napięcia część osób „dla uspokojenia” wypala większe ilości papierosów, wypija więcej kawy czy alkoholu. Niektórzy rozładowują stres nadmiernym jedzeniem. Takie zachowania być może przynoszą chwilowe wyciszenie ale w ostatecznym rozrachunku tylko pogłębiają zmiany krążeniowe.
W dzisiejszych czasach stres towarzyszy nam na co dzień i tylko pojedynczym osobom udaje się go unikać. To co możemy zrobić to nauczyć się minimalizować jego skutki. Organizm nie może pracować na pełnych obrotach przez 24 godziny na dobę, potrzebuje regularnych okresów snu i wypoczynku.
- W oderwaniu się od codziennych problemów pomaga wysiłek fizyczny, uprawianie sportu, gimnastyka a nawet zwykłe spacery.
- Podobny efekt wywiera uprawianie hobby, poświęcanie się ulubionym zajęciom jak majsterkowanie, robótki ręczne, uprawa ogródka, taniec, joga i wiele innych.
- Szczególną uwagę powinno poświęcić się właściwemu odżywianiu; posiłki zjadać regularnie, bez pośpiechu, wyrównywać niedobory witamin i mikroelementów zwłaszcza witaminy C, B cynku, żelaza, magnezu.
- Należy unikać przewlekłego stosowania środków uspokajających, które dość szybko mogą spowodować uzależnienie. Preferowane są preparaty naturalne jak melisa czy waleriana. Uspokajająco działa też mięta, rumianek, napary z lipy, nalewki z konwalii, kozłka lekarskiego, głogu.
