Hipomania – co to? Przyczyny, objawy, diagnostyka, test, leczenie

Hipomania – co to?

Hipomania to stan, w którym doświadcza się podwyższonego nastroju, większej energii oraz zmniejszonej potrzeby snu. Osoby z hipomanią mogą być bardziej kreatywne, towarzyskie i pewne siebie. Jednakże ten stan może również prowadzić do impulsywnych decyzji i ryzykownych zachowań.

Hipomania jest często związana z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym typu II, w którym występują epizody depresyjne przeplatane epizodami manii hipomanii. Ważne jest, aby odróżnić hipomanię od zwykłych wahań nastroju, ponieważ może ona wymagać specjalistycznego leczenia.

Hipomania a mania – jak je odróżnić?

Hipomania i mania to stany podobne do siebie, które jednak różnią się intensywnością objawów. Przedrostek „hipo-” oznacza „poniżej”, „zjawisko o mniejszym nasileniu” – dokładnie tak właśnie jest w przypadku hipomanii, której objawy są takie, jak w manii, ale mają zdecydowanie mniejsze nasilenie.

Objawy te nie prowadzą do poważnych zakłóceń w życiu osobistym i zawodowym (co nie oznacza, że nie są zagrożeniem). W stanie hipomanii nie występują objawy psychotyczne, takie jak halucynacje czy urojenia. Zaburzenie można rozpoznać po 4 dniach występowania.

Objawy manii, często występującej w chorobie afektywnej dwubiegunowej, są znacznie bardziej nasilone. Osoby z manią doświadczają ekstremalnej euforii lub drażliwości (po których występują silne epizody depresyjne), a ich zachowanie jest często destrukcyjne. Mania prowadzi do poważnych problemów w codziennym życiu, w tym trudności w pracy, relacjach interpersonalnych i z prawem. W przypadku manii mogą występować objawy psychotyczne, takie jak halucynacje i urojenia, charakterystyczna jest również „gonitwa myśli”.

Epizody manii trwają dłużej niż epizody hipomanii – co najmniej tydzień – i często wymagają hospitalizacji, ponieważ u pacjentów występują ryzykowne zachowania. Różnice te są kluczowe dla prawidłowej diagnozy i leczenia, dlatego ważne jest, aby w przypadku podejrzenia hipomanii lub manii skonsultować się z lekarzem specjalistą.

Przyczyny hipomanii

Przyczyny hipomanii nie są do końca znane, jednak publikacje naukowe wskazują na kilka czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju tego stanu. Istotną rolę odgrywają tu geny – badania dowodzą, że u bliskich krewnych z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym ryzyko wystąpienia hipomanii może być nawet ośmiokrotnie wyższe (w porównaniu z osobami bez takiego obciążenia genetycznego) [1].

Jeżeli zaś chodzi o biologiczne podłoże zespołu hipomaniakalnego, to obecnie dominuje teoria, że hipomania może mieć związek ze wzrostem poziomu neuroprzekaźników, takich jak: serotonina, dopamina i noradrenalina. Badacze łączą występowanie hipomanii również z nieprawidłowym funkcjonowaniem osi podwzgórze – przysadka – nadnercza [2].

Z epizodami hipomanii mogą być powiązane również czynniki środowiskowe, takie jak: stres, trauma czy nadużywanie alkoholu [3].

Zespół hipomaniakalny typowo powiązany jest z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD), a dokładniej z jej drugim typem. Podwyższony nastrój i inne objawy hipomanii mogą jednak pojawiać się w związku z całkowicie innymi problemami. Jako ich przykłady można podać: choroby ogólnoustrojowe (takie jak np. toczeń rumieniowaty układowy czy AIDS), schorzenia neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane) czy wystąpienie hipomanii wskutek zażywania jakichś substancji psychoaktywnych. Czasami zespół hipomaniakalny spowodowany jest zażywaniem przez pacjenta pewnych leków – tak dziać się może np. u chorych przyjmujących glikokortykosteroidy.

Objawy hipomanii

Objawy hipomanii mogą być różnorodne, niemniej najczęściej obejmują: podwyższony nastrój, zwiększoną energię, nadmierną pewność siebie, zwiększoną aktywność fizyczną i psychiczną impulsywność, brak koncentracji [4].

• Podwyższony nastrój

W epizodzie hipomanii często występuje nienaturalny stan podwyższonego nastroju, poczucie niezwykłego szczęścia lub nadmiernej radości. Często towarzyszy temu uczucie niezwyciężoności i przesadnego optymizmu.

• Zwiększona energia

Bliscy pacjenta często zauważają, że poza przypływem dobrego nastroju, występuje u niego nienaturalna energia. Często towarzyszy jej zmniejszona potrzeba snu, co może prowadzić do bezsenności. Jednym z objawów hipomanii jest funkcjonowanie przy minimalnej ilości snu i nieodczuwanie przy tym zmęczenia.

• Nadmierna pewność siebie

Hipomania powoduje zwiększoną pewność siebie, a nawet poczucie niezwyciężenia – co z kolei prowadzić do podejmowania ryzykownych decyzji. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często przeceniają swoje możliwości i podejmują się zadań, które są poza ich zasięgiem.

• Brak koncentracji

U osoby chorej mogą występować trudności w skupieniu uwagi, szybkie przeskakiwanie z jednego zadania na drugie. W związku z „gonitwą myśli”, zadania te często pozostają niedokończone.

• Zwiększona aktywność fizyczna i psychiczna

Osoba doświadczająca epizodu hipomanii może podejmować się wielu zadań jednocześnie, czując przy tym, że jest w stanie sprostać wszystkim. Nierzadko angażuje się w wiele projektów naraz, nie zdając sobie sprawy z własnych ograniczeń.

• Impulsywność

Hipomania, podobnie jak mania w chorobie afektywnej dwubiegunowej, sprzyja podejmowaniu ryzykownych działań – takich jak nieprzemyślane zakupy, hazard czy nieodpowiedzialne zachowania seksualne. Taka impulsywność może prowadzić do problemów finansowych, prawnych czy zdrowotnych.

Osobowość hipomaniakalna

W specjalistycznej literaturze można spotkać z terminem: „osobowość maniakalna”. To pojęcie opisujące osoby, które mają skłonność do doświadczania stanów hipomaniakalnych. Charakteryzują się one wysokim poziomem energii, optymizmem i kreatywnością, ale również drażliwością, lekkomyślnością oraz nieodpowiedzialnością [5].

Osoby z osobowością hipomaniakalną mogą mieć tendencję do bycia nadmiernie ambitnymi i nieugięcie dążyć do perfekcji. Bywają bardzo produktywne i osiągają wysokie wyniki w swojej pracy, ale jednocześnie miewają trudności z utrzymaniem stabilnych relacji interpersonalnych.

Hipomania poporodowa

Hipomania może występować również u kobiet po porodzie – szacuje się, że dotyka ona od 9,6% do nawet 49,1% młodych matek [6]. Przyczyny krótkotrwałej hipomanii poporodowej to prawdopodobnie rozregulowanie hormonalne, doświadczanie niezwykłych emocji związanych z macierzyństwem oraz przeżycie porodu. Warto jednak zauważyć, że jeśli po epizodzie hipomanii następują epizody depresyjne, może to zwiastować chorobę afektywną dwubiegunową (zazwyczaj w łagodnej postaci) [6].

Hipomania poporodowa objawia się podwyższonym nastrojem, zmniejszoną potrzebą snu oraz zwiększoną energią. Stan ten wydaje się korzystny, ponieważ matki czują się bardziej energiczne i podekscytowane – może on jednak również prowadzić do impulsywnych decyzji i problemów w opiece nad noworodkiem.

Hipomania poporodowa może być trudna do zdiagnozowania, ponieważ niektóre objawy mogą być mylone z naturalnymi zmianami emocjonalnymi, które występują po porodzie. Ważne jest, aby monitorować stan emocjonalny i zachowanie kobiety po porodzie, aby w razie potrzeby szybko zareagować i zapewnić odpowiednie wsparcie, czyli leczenie hipomanii.

Diagnozowanie hipomanii

Diagnostyka hipomanii opiera się głównie na wywiadzie psychiatrycznym i obserwacji klinicznej. Lekarz może przeprowadzić kilka testów, aby ocenić stan pacjenta.

• Kwestionariusze i skale oceny

Istnieją specjalistyczne narzędzia, takie jak skala hipomanii (HCL-32) [8], które pomagają ocenić nasilenie objawów. Kwestionariusze te zawierają pytania dotyczące nastroju, poziomu energii, zachowań impulsywnych i innych objawów związanych z hipomanią.

• Wywiad kliniczny

Szczegółowy wywiad z pacjentem oraz jego rodziną, mający na celu zrozumienie historii choroby i występujących objawów. Lekarz pyta o wystąpienie epizodów hipomanii, wcześniejsze epizody depresji, a także o czynniki stresowe i traumatyczne wydarzenia w życiu pacjenta.

• Badania laboratoryjne

Hipomania może wywoływać objawy podobne do symptomów związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych bądź zaburzeń hormonalnych, dlatego lekarz może zadecydować o przeprowadzeniu badań krwi. Diagnoza hipomanii może zostać postawiona dopiero po wykluczeniu innych schorzeń i zaburzeń.

Leczenie hipomanii

Hipomania może być leczona na różne sposoby, w zależności od nasilenia objawów oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Bardzo często stosuje się farmakologiczne leczenie hipomanii. Leki (sole litu [9], walproiniany czy lamotrygina) zmniejszają wahania nastroju, wyciszają i zwiększają koncentrację uwagi. W niektórych przypadkach mogą być również stosowane leki przeciwpsychotyczne, zwłaszcza jeśli epizody wzmożonego nastroju współwystępują z objawami psychotycznymi.

Hipomania powinna być leczona również przy pomocy psychoterapii. Najlepiej sprawdza się terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga zrozumieć i kontrolować swoje objawy oraz nauczyć się radzić sobie ze stresem.

W przypadku hipomanii bardzo ważna jest edukacja pacjentów i ich rodzin na temat zaburzenia, dużą pomoc stanowią także grupy wsparcia. Zrozumienie natury choroby oraz jej objawów może pomóc pacjentom i ich bliskim w lepszym radzeniu sobie z nią.