Aleksytymia – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Katarzyna Plewka lekarz 16 maja 2019

Aleksytymia jest zjawiskiem polegającym na niezdolności do uświadamiania, rozumienia i wyrażania własnych emocji. Zaburzenia emocjonalne towarzyszące syndromowi aleksytymii mogą wynikać m.in. z przeżytej w dzieciństwie traumy. Zgodnie z ideą twórcy aleksytymia oznacza „chłód emocjonalny” oraz „brak słów dla emocji”. Aleksytmik prezentuje psychiczną ślepotę i ignorancję w kontekście informacji dotyczących przeżywanych emocji.

Spis treści

Co to jest aleksytymia?
Aleksytymia – przyczyny
Aleksytymia – objawy
Aleksytymia i dysocjacja
Jak rozpoznać aleksytymię?
Aleksytymia – leczenie
Jak żyć z aleksytymikiem?

Co to jest aleksytymia?

Aleksytymia to uogólnione zahamowanie identyfikacji, nadawania nazw i określania źródeł własnych stanów emocjonalnych. Aleksytymik, potocznie „człowiek bez uczuć” ma ograniczony wgląd we własne życie wewnętrzne, nie odnajduje różnic między emocjami a odczuciami cielesnymi. Pojęcie „człowiek bez emocji”, zastępczo stosowane w odniesieniu do aleksytymii, jest jednak niepoprawne. Aleksytymik może bowiem przeżywać emocje, chociaż zwykle nie zdaje sobie sprawy z ich rodzaju i natężenia. Życie z aleksytymią oznacza trwały brak umiejętności modulowania procesów uczuciowych przez prawidłowo zachowane zdolności poznawcze. Konsekwencją tego deficytu są zaburzenia regulacji emocjonalnej, które wyrażają się jako:

niezdolność do rozpoznawania i językowego opisu różnych, także skrajnych stanów emocjonalnych;
skupianie się raczej na zewnętrznych wydarzeniach niż na wewnętrznych, psychicznych doświadczeniach;
brak wglądu w życie wewnętrzne pomimo zachodzących zmian fizjologicznych i cielesnych
utożsamianie uczuć z ich komponentą fizjologiczną;
ubóstwo w zakresie marzeń i fantazji.

Zaburzenia emocjonalne składające się na syndrom aleksytymii kształtują pewnego rodzaju „analfabetyzm emocjonalny”. Aleksytymia nadaje psychicznemu funkcjonowaniu człowieka pozbawiony wyrazu charakter, który predysponuje do ulegania tendencjom depresyjnym.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza ból czubka głowy?

Aleksytymia – przyczyny

Pierwsze badania nad aleksytymią prowadzono wśród pacjentów z chorobami psychosomatycznymi. Zaburzenia psychosomatyczne to grupa schorzeń fizycznych, w powstawaniu których istotną rolę odgrywają czynniki psychologiczne, szczególnie doświadczenia emocjonalne o negatywnym charakterze. Stopniowo rozszerzano zakres możliwych przyczyn aleksytymii o inne choroby somatyczne oraz psychiczne.

Badania neurofizjologiczne zapoczątkowane w 1977r. dowiodły, że aleksytymia może wynikać z asymetrii funkcjonalnej mózgu, czyli utrudnionego przekazywania informacji między półkulami mózgu przez ciało modzelowate. Hipoteza ta bazuje na założeniu, że środki sterujące emocjami zlokalizowane są w prawej półkuli mózgowej u większości praworęcznych ludzi, natomiast ośrodki odpowiedzialne za zdolności do ich ekspresji werbalnej znajdują się w półkuli lewej. W związku z tym blok w transferze informacji między dwiema półkulami wywołuje u aleksytymików deficyty w zdolności do wyrażania swoich uczuć.

Przyczyny aleksytymii w modelu psychoanalitycznym jej źródeł doszukują się natomiast w doświadczeniach okresu wczesnego dzieciństwa. W oparciu o tę koncepcję wyróżniono aleksytymię pierwotną (o podłożu genetycznym lub biologicznym) oraz wtórną (wynikającą z traumy – deprywacji emocjonalnej). Biologicznie uwarunkowana aleksytymia pierwotna charakteryzuje się niską świadomością pobudzenia emocjonalnego oraz niską sprawnością w identyfikacji, werbalizowaniu i analizowaniu emocji.

Aleksytymia wtórna, w tym aleksytymia u dzieci, oprócz traumatyzujących przeżyć okresu kształtowania się sfery uczuciowej dziecka może powstawać także w przebiegu:

zaburzeń odżywiania;
depresji (średnio 37 proc. osób zmagających się z zaburzeniami depresyjnymi wykazuje chłód emocjonalny właściwy dla aleksytymii);
zaburzeń lękowych;
zespołu stresu pourazowego;
funkcjonalnego zaburzenia pracy układu pokarmowego (zespół jelita drażliwego);
chorób układu krążenia.

Co ciekawe, aleksytymia i towarzyszący jej wzrost aktywności autonomicznego układu nerwowego i podwyższona odpowiedź hormonalna stwarzają sytuacje sprzyjające rozwojowi chorób somatycznych. Oznacza to, że długotrwała choroba somatyczna może powodować aleksytymię, jak również być jej skutkiem.

Aleksytymia – objawy

Objawy aleksytymii to zespół cech, które społecznie postrzegane są za niekorzystnie. Do cech tych należą:

niskie natężenie emocji pozytywnych (radości, ekscytacji);
wysokie natężenie emocji negatywnych (lęku, niechęci, rezygnacji);
brak umiejętności doboru odpowiednich technik kontroli nad emocjami, brak empatii;
wąskie zainteresowania;
preferowanie rzeczy znanych;
ukierunkowanie na fakty;
niezdolność radzenia sobie ze stresem;
poczucie winy i lęk przed niepowodzeniem;
brak pomysłowości, kreatywności;
nieumiejętność odróżnienia lęku od strachu, depresji;
brak życia wyobrażeniowego;
niezdolność do utrzymywania głębokich więzi międzyludzkich;
brak zdolności do introspekcji, czyli analizy własnych stanów psychicznych;
preferencja samotności;
zwiększony poziom hipochondrii.

Aleksytymia i dysocjacja

Dysocjacja według obowiązującej definicji to częściowa lub całkowita utrata normalnej integracji pomiędzy wspomnieniami przeszłości, poczuciem tożsamości, wrażeniami czuciowymi i kontrolą ruchów ciała. Zalicza się do niej takie zjawiska jak amnezja, depersonalizacja oraz derealizacja, których podłożem są traumatyczne przeżycia przewyższające zdolności adaptacyjne danej osoby.

Stwierdzono, że aleksytymia może rozwinąć się wtórnie do następującej w wyniku psychicznego urazu dysocjacji systemów przetwarzających emocje. Aleksytymia i dysocjacja u osób, które doświadczyły traumy torują wówczas rozwój patologicznych wzorców radzenia sobie z pourazowym lękiem i złością, np. aleksytymia u dzieci , które doświadczają przemocy.

Jak rozpoznać aleksytymię?

Aleksytymia obecnie nie jest traktowana jako choroba ani osobne zaburzenie psychiczne. Jej nieobecność w klasyfikacji DSM-IV oraz ICD-10 utrudnia rozpoznanie oraz leczenie aleksytymii. Najchętniej stosowanymi narzędziami psychologii klinicznej, które umożliwiają pomiar aleksytymii są:

metody kwestionariuszowe polegające na samoopisie (MMPI Alexithymia Scale, Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire, Toronto-Alexithymia Scale);
metody oparte na wywiadach (Beth-Israel Psychosomatic Questionnaire, który zawiera 17 tematów, jakie należy poruszyć w rozmowie z aleksytymikiem);
psychologiczne metody analizy zapisów wypowiedzi werbalnych dotyczących różnych sytuacji (Alexithymia Provoked Response Questionnaire).

Aleksytymia – leczenie

Aleksytymia to właściwość danej osoby, która zaburza procesy poznawcze i emocjonalne. Aleksytymia nie została zakwalifikowana jako choroba psychiczna, dlatego nie istnieje żadne farmakologiczne leczenie przyczynowe. Najważniejszym krokiem mogącym pomóc aleksytymikowi odnaleźć, nazwać i wyrazić swoje emocje jest terapia aleksytymii prowadzona przez doświadczonego psychoterapeutę.

Towarzyszące aleksytymii zaburzenia depresyjne i nerwicowe niekiedy wymagają także włączenia leczenia przeciwdepresyjnego lub przeciwlękowego.

Jak żyć z aleksytymikiem?

Konsekwencje aleksytymii negatywnie oddziałują na życie społeczne, rodzinne i uczuciowe aleksytymika. Chłód emocjonalny oraz brak wglądu w swoje uczucia powoduje, że aleksytymik zostaje odtrącony przez otoczenie. Zaburzenia emocjonalne bywają skutecznie ukrywane przez daną osobą, jednak stałe posługiwanie się wyuczonymi wzorcami jest męczące i prowadzi do dalszego pogłębienia dysfunkcji poznawczych.

Aleksytymia w związku ze względu na nieumiejętność do wyrażania głębokich uczuć niemal zawsze prowadzi do jego rozpadu. Terapia aleksytymii z aktywnym wsparciem ze strony bliskich może przynieść poprawę w zakresie inteligencji emocjonalnej aleksytymika, jednak jej efekty bywają widoczne dopiero po 2–3 latach regularnej pracy psychologicznej.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Emocje-aleksytymia-poznanie, T. Maruszewski, E. Ścigała, Wydawnictow Fundacji Humaniora, Poznań 1998
Aleksytymia i dysocjacja, R. Tomalski, Psychoterapia 2 (145) 2008
nteracting and dissociable effects of alexithymia and depression on
empathy, Christian Banzhafa, Ferdinand Hoffmann, Philipp Kanske, Yan Fan, Henrik Walter, Stephanie Spengler, Stefanie Schreiter, Tania Singer, Felix Bermpohl, Psychiatry Research 270 (2018) 631–638
The psychometric assessment of alexithymia: Development and validation ofthe Perth Alexithymia Questionnaire, David Preece, Rodrigo Becerra, Ken Robinson, Justine Dandy, Alfred Allan, Personality and Individual Differences 132 (2018) 32–44

Opublikowano: 16.05.2019;

Oceń:

4.7

Katarzyna Plewka

Lekarz

Absolwentka I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a obecnie lekarz w trakcie stażu podyplomowego. W trakcie studiów aktywnie zaangażowana w pracę Koła Naukowego przy Klinice Pediatrii, współautorka publikacji naukowych w tej dziedzinie. Jej głównym zainteresowaniem medycznym, oprócz pediatrii, jest anestezjologia i intensywna terapia oraz fizjologia wysiłku fizycznego. Hobbystycznie zajmuje się matematyką i prowadzeniem warsztatów medycznych dla dzieci.

Komentarze i opinie (2)

Sobeszczyn
opublikowany 20.02.2023

Cześć, to artykuł o mnie. W 100 . Długo zastanawiałem się co mi dolega. Wiedziałem, że coś jest nie tak. Od dzieciństwa unikałem bliższych relacji, byłem zamknięty w sobie. Oczywiście miałem tam jakieś wąskie grono znajomych, ale niezbyt obszerne. Moje emocje są zamrożone w grubej bryle lodu. Wiem, że tam są. To wynik wychowywania się w domu, gdzie nie były okazywane pozytywne emocje. I to od obojga rodziców. Przemoc fizyczna i psychiczna była częsta. I ta obojętność......Matka nigdy mnie nie tuliła, ani ojciec. Po prostu byłem, miałem dach nad głową, jedzenie. Gdy kiedyś wspomniałem o tym mamie, to skwitowała, że ...no wielka krzywda ci się stał, myślałby kto. Musiałam na was zapieprzać... . Miałem do niej żal przez długi okres czasu. Lecz potem zrozumiałem, że sama tego nie otrzymała od swoich rodziców. Mój ojciec identycznie. Więc co mieli mi okazywać? Jak sami tego nie mieli. W podstawówce, jadąc na kolonie nie rozumiałem tych płaczących podczas rozłąki dzieci. Mi było wszystko jedno. Będąc 2 tygodnie poza domem nie tęskniłem w ogóle. W okresie studiów i potem zacząłem mieć stany lękowo-depresyjne. Korzystałem kilkukrotnie z pomocy psychiatrów. Nie rozumiem uczuć, nie potrafię ich zbytnio okazywać, jestem skamieniały. Wiem, że dla wielu to nie pojęte, że można tak funkcjonować - bez miłości i innych emocji. Otóż można. Ja ich nie rozumiem. Tak mają osoby, które doświadczyły tzw. traumy wczesnodziecięcej lub deprywacji emocjonalnej. Ale coś zaczęło pękać. Zacząłem pracować ze swoim wewnętrznym dzieckiem, akceptować siebie. Dawać sobie to, czego nie dostałem w dzieciństwie. Pozdrawiam wszystkie poranione dusze.

K2KPI
opublikowany 29.05.2024

to o moim narzeczonym.wyuczone kocham cie i ładnie wyglądasz - bez jakiejkolwiek modulacji głosu, bez zadnego emocjonalnego ładunku.często zastanawiałam się czy on w ogóle wie co mówi? brak jakiejkolwiek empatii, chęci pomocy, zrozumienia. brak odczuwania emocji drugiej osoby. jeśli rani to uważa, że druga osoba przesadza bo wg niego nic sie nie stało. on tak nie uważa. nie ma dla niego żadnej granicy czy to teściowa, czy dziecko, czy ja. nic nie jest w stanie nim wstrząsnąć czy wybudzić z tego letargu. NIC. choruję na depresję , mam myśli samobójcze - zaczęło się ok 2 lata temu, a jesteśmy razem 4. wg niego to nic takiego, bo wyglądam dobrze i ładnie. nie jest w stanie się wzruszyć, martwić o kogoś czy sprawic komuś przyjemność. jest programistą, studia ukończył z trudem. dokształca się,ale tym co sie dzieje w brazny nie interesuje się. niczym poza językiem oprogramowania. jest bardzo ograniczony. nie okazuje emocji bo to jest dla słabiaków, dla frajerów. do wczoraj myslalam, ze jest po prostu złośliwy. ale musiałam zacząć terapię i pani terapeutka była pierwszą osobą, która mnie zrozumiała. kończyła moje zdania. Narzeczony jest z zimnego domu, bardzo poprawnego. Matka jest psychologiem żeby było zabawne. Nigdy nie słyszałam, by ktokolwiek zapytał się go jak się czuje? czy mu dobrze czy źle?czy wesoło czy smutno? ja jestem osobą emocjonalną,, wesołą, kolorową. prędzej się rozstaniemy niż staniemy na ślubnym kobiercu.