Zespół policystycznych jajników a odchudzanie

Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników

Charakterystyczne objawy zespołu policystycznych jajników, na podstawie których stawiana jest diagnoza, to:

• zaburzenia miesiączkowania (rzadkie owulacje lub brak owulacji);
• hiperandrogenemia, czyli zwiększone stężenie męskich hormonów we krwi, lub hiperandrogenizm, na który składają się: łojotok, trądzik, łysienie androgenowe, otyłość typu brzusznego;
• obecność pęcherzyków w jajnikach bądź zwiększona objętość jednego lub obu jajników.

Aby postawić rozpoznanie zespołu policystycznych jajników w oparciu o kryteria opisane powyżej, obecne powinny być przynajmniej dwa z nich. Cechy, które nie są konieczne do postawienia rozpoznania, ale bardzo często występują u kobiet z tym zespołem, to przyrost wagi prowadzący do nadwagi lub otyłości, a także rozwijająca się oporność na insulinę, czyli niewrażliwość tkanek obwodowych na hormon odpowiadający za obniżenie stężenia glukozy we krwi.

Zespół policystycznych jajników a zaburzenia metaboliczne

Powszechnie wiadomo, że zespołowi policystycznych jajników mogą towarzyszyć zaburzenia metaboliczne lub zespół metaboliczny, którego występowanie szacuje się na 43–46 proc. u kobiet z tą dolegliwością. Zatem do jego rozwoju dochodzi dwukrotnie częściej niż w populacji ogólnej.

Do zaburzeń towarzyszących policystycznym jajnikom należą:

• nadwaga oraz otyłość – najczęściej jest to otyłość typu brzusznego;
• hipercholesterolemia, czyli podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego ( > 190 mg/dl); mogą również występować inne zaburzenia lipidowe, takie jak: podwyższone stężenie cholesterolu we frakcji LDL (> 115 mg/dl) lub trójglicerydów (> 150 mg/dl) oraz obniżone stężenie cholesterolu we frakcji HDL (< 50 mg/dl);
• hiperinsulinemia, czyli podwyższone stężenie insuliny lub niewrażliwość na insulinę, określana jako insulinooporność – przypuszcza się, że zaburzenia te mogą leżeć u podłoża rozwoju zespołu policystycznych jajników;
• rogowacenie ciemne, czyli przebarwienia w okolicy karku lub pach, będące wyrazem nieprawidłowości w wydzielaniu lub działaniu insuliny;
• cukrzyca typu 2 lub stany ją poprzedzające, takie jak nieprawidłowa glikemia na czczo (rozpoznawana, kiedy stężenie glukozy na czczo wynosi pomiędzy 100 a 125 mg/dl) lub upośledzona tolerancja glukozy (diagnozowana, gdy wykona się doustny test obciążenia glukozą, a jej stężenie, po 2 godzinach, wynosi pomiędzy 140 a 199 mg/dl).

Policystyczne jajniki a nadwaga – jakie są przyczyny?

Na podstawie różnych badań ocenia się, że u 30–70 proc. kobiet z zespołem policystycznych jajników występuje otyłość, zatem ich indeks masy ciała (BMI) przekracza 30 kg/m². Na przyrost wagi wpływać mogą różne czynniki. Poniżej opisano najważniejsze z nich.

Hiperinsulinemia

Nie jest to jedyna przyczyna, ponieważ nie występuje u wszystkich kobiet z tym zespołem. Insulina odpowiada za transport glukozy do komórek mięśniowych i tłuszczowych. Dzięki temu nasz organizm czerpie energię z pożywienia, a we krwi występuje prawidłowe stężenie glukozy. W zespole policystycznych jajników dochodzi do rozwoju oporności tkanek na insulinę, zatem, pomimo że stężenie insuliny jest podwyższone, nie spełnia ona prawidłowo swoich funkcji, co prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi.

Ponadto insulina działa podobnie jak insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1), dla którego receptory zawierają komórki tekalne jajnika produkujące męskie hormony. Powoduje to stymulację tych komórek do produkcji androgenów. Dodatkowo zwiększone stężenia insuliny powodują wzrost łaknienia, co staje się przyczyną przyjmowania większych ilości pokarmów.

Hiperandrogenizm

Jest wynikiem nieprawidłowej funkcji jajnika u kobiet z zespołem policystycznych jajników. Dochodzi u nich do zwiększonego wytwarzania hormonów męskich, a te powodują rozwój otyłości typu brzusznego. Zaburzenie to nasilane zostaje przez hiperinsulinemię. Z drugiej strony same androgeny zwiększają insulinooporność oraz konsekwencje z nią związane.

Zaburzenia metaboliczne w zespole policystycznych jajników a ciąża

Otyłość, niezależnie od występowania zespołu policystycznych jajników, może wpływać niekorzystnie na ciążę, co manifestuje się jako spontaniczne poronienia, stan przedrzucawkowy, czy wady wrodzone u płodu. U kobiet z zespołem policystyczych jajników, które są w ciąży, dochodzi do nasilenia insulinooporności, co może prowadzić do rozwoju cukrzycy ciążowej. Szacuje się, że występuje ona aż trzy razy częściej u pacjentek z tą dolegliwością. Ponadto może rozwinąć się nadciśnienie indukowane ciążą lub dojść do przedwczesnwgo porodu. Częściej występują również zaburzenia wzrastania płodu.

Dieta w zespole policystycznych jajników

• Pacjentki powinny spożywać 4–5 posiłków dziennie (o regularnych porach).
• Należy unikać słodyczy i produktów przetworzonych, ponieważ powodują duży wyrzut insuliny.
• Dieta powinna opierać się na produktach, które posiadają niski indeks glikemiczny, co oznacza, że produkty, takie jak: białe pieczywo, ryż, makaron i ziemniaki, należy odstawić na rzecz pełnoziarnistego pieczywa, brązowego ryżu, kaszy gryczanej, nasion roślin strączkowych oraz surowych warzyw.
• W przypadku spożycia produktu o wysokim indeksie glikemicznym zaleca się spożycie 3 gram cynamonu lub odrobiny chili, które mogą łagodzić hiperinsulinemię.
• Źródłem tłuszczów nie powinny być produkty bogate w izomery trans kwasów tłuszczowych, zatem należy zrezygnować z margaryn kostkowych, wyrobów cukierniczych, a zastąpić je tłuszczem rybim, bogatym w kwasy omega-3, wykazującym działanie przeciwzapalne, lub oliwą z oliwek i olejami roślinnymi.
• Właściwym źródłem białka powinny być nasiona roślin strączkowych (soja, groch), a także drób, ryby i sery o niskiej zawartości tłuszczu.
• Z grupy witamin i minerałów szczególnie korzystne są: D-pinitol obniżający oporności tkanek na insulinę oraz wykazujący działanie przeciwzapalne (zawarty w cytrusach, nasionach roślin strączkowych), witamina D wpływająca korzystnie na gospodarkę wapniową oraz insulinową, a także chrom zawarty w drożdżach, groszku i kukurydzy, który również usprawnia odpowiedź tkanek obwodowych na insulinę.
• Ponadto uważa się, że regularne spożywanie zielonej lub miętowej herbaty może zmniejszyć objawy zespołu policystycznych jajników, związane z trądzikiem lub nadmiernym owłosieniem. Do płynów, które należałoby odstawić lub znacznie ograniczyć, zalicza się słodkie soki i napoje, a także mleko.

Aktywność fizyczna – sposób na nadwagę

Aktywność fizyczna ma istotne znaczenie w tej grupie kobiet. Obecnie duży nacisk kładzie się nie na farmakologiczne sposoby zwalczania objawów tego zespołu, podkreślając jednak, że modyfikacja stylu życia, rozumiana jako prawidłowe odżywianie oraz zwiększenie aktywności fizycznej, odgrywa dużą rolę. Ma to znaczenie zwłaszcza u pacjentek z nadwagą lub otyłością, u których współwystępuje niepłodność.

Badania wykazały, że zmniejszenie masy ciała o 5 proc. przywraca regularne miesiączki oraz cykle owulacyjne. Uważa się, że po schudnięciu wskaźnik uzyskanych ciąż zwiększa się aż do 30 proc. Ponadto zrzucenie zbędnych kilogramów wpływa na zwiększenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę, jednocześnie obniżając ryzyko cukrzycy typu 2, a także wiążących się z nią zaburzeń. Utrata wagi łagodzi także objawy wywołane nadmiarem androgenów we krwi.

Leczenie zespołu policystycznych jajników

Pomimo prób stosowania właściwej diety i zwiększenia aktywności fizycznej, u części pacjentek z zespołem policystycznych jajników, konieczne staje się włączenie leków. Należą do nich głównie leki, których zadaniem jest obniżenie stężenia insuliny we krwi oraz zmniejszenie masy ciała, co wpływa na obniżenie insulinooporności, a to z kolei łagodzi objawy tego zespołu.

Wśród stosowanych leków wymienia się głównie metforminę i tiazolidinediony. Wpływ metforminy na masę ciała pacjentek jest jednak niejednoznaczny. Z kolei u kobiet, które stosowały leki z grupy tiazolidinedionów, zaobserwowano zmniejszenie oporności na insulinę i objawów hiperandrogenizmu, a także poprawę tolerancji glukozy.