Przyczyny bólu dolnego odcinka kręgosłupa
Ból krzyża jest zjawiskiem powszechnym. W naszym kraju średnio co piąty dorosły człowiek cierpi z powodu przewlekłych dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Wielu chorych jest z tego powodu całkowicie wyłączonych z życia zawodowego, a u osób młodych, w wieku 20-45 lat, ból krzyża jest pierwszą przyczyną niezdolności do pracy, co ma duże konsekwencje ekonomiczne, zarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa ogółem.
Jest wiele przyczyn bólów krzyża, dodatkowo niemal każda zmiana chorobowa może umiejscowić się w części lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa lub najbliższej okolicy i powodować bóle.
Zwykle dolegliwości bólowe pojawiają się nagle, na przykład podczas dźwignięcia dużego ciężaru, przesuwania mebli, nagłego wyprostowania się lub zgięcia tułowia. U niektórych chorych nasilają się stopniowo, bez jakiejkolwiek znanej choremu przyczyny (zazwyczaj w sytuacjach przemęczenia długim staniem, siedzeniem, pochylaniem do przodu). Po zmianie pozycji, dolegliwości te zazwyczaj ustępują. U innych chorych odwrotnie – bóle pojawiają się w czasie dłuższego bezruchu, np. leżenia w łóżku lub wielogodzinnej jazdy samochodem i ustępują po aktywności ruchowej.
Wymienienie i dokładne opisanie wszystkich potencjalnych przyczyn bólu dolnego odcinka kręgosłupa daleko wykracza poza ramy tego artykułu, dlatego tutaj opisane zostaną główne grupy schorzeń, najczęściej powodujące dolegliwości bólowe lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa.
Przeczytaj również:
Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne
Wrodzone anomalie kręgosłupa
Wrodzone deformacje kręgosłupa są jednym z wielu czynników usposabiających do wystąpienia bólów krzyża. Niewielkiego stopnia zmiany wrodzone kręgów występują nawet u połowy populacji, dlatego powinno się je brać pod uwagę dopiero po wykluczeniu innych przyczyn.
Najczęstsze anomalie wrodzone to:
- Dystopia, czyli asymetryczne jednostronne skręcenie płaszczyzny stawów pomiędzy IV i V kręgiem lędźwiowym;
- Lumbalizacja S1 , czyli zwiększenie liczby kręgów lędźwiowych do sześciu, prowadzące do wydłużenia ramienia dźwigni i nacisku na kręgosłup lędźwiowy;
- Jednostronna sakralizacja L5 , czyli połączenie jednego wyrostka poprzecznego ostatniego kręgu lędźwiowego z kością krzyżową, co zmienia mechanikę kręgosłupa i także prowadzi do przeciążeń odcinka lędźwiowego.
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
Zmiany takie powstają w mechanizmie tzw. zespołu mięśniowo-powięziowego, najczęstszej przyczyny dolegliwości bólowych w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
Łańcuch przyczyn i skutków jest tu następujący. Wczesne zmiany zwyrodnieniowe prowadzą do dysfunkcji mięśni, które, w odpowiedzi na bodźce z ośrodkowego układu nerwowego, kurczą się. Najczęściej jest to mięsień wielodzielny i mięsień najdłuższy grzbietu. Odruchowy skurcz naczyń krwionośnych zaopatrujących dane mięśnie jeszcze pogłębia niedokrwienie skurczonych mięśni i prowadzi do spazmu mięśniowego, czego ostatecznym rezultatem są zmiany strukturalne w dolnej części tułowia.
Wyróżnić można następujące rodzaje zmian zwyrodnieniowych:
- Uszkodzenie krążka międzykręgowego - stanowi poważną przyczynę bólu krzyża. W ogromnej większości przypadków uszkodzeniu ulega 4. lub 5. krążek międzykręgowy. Powtarzające się przeciążenia prowadzą do mikrouszkodzeń obwodowej części krążka międzykręgowego, zwanego pierścieniem włóknistym, który po pewnym czasie zaczyna pękać. W końcu dochodzi do całkowitego przerwania pierścienia włóknistego i przemieszczenia się centralnej części krążka, czyli jądra miażdżystego, na obwód. Jądro miażdżyste może przemieszczać się w różnych kierunkach. Jeśli przepuklina jest skierowana do przodu lub do boku, zazwyczaj nie powoduje żadnych dolegliwości bólowych, natomiast w przepuklinie tylnej jądro miażdżyste bezpośrednio naciska na korzeń nerwowy, powodując jego napięcie i podrażnienie, czemu towarzyszy promieniowanie bólu wzdłuż odpowiedniego dermatomu unerwianego przez ten korzeń nerwowy;
- Spondylosis deformans - czyli zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze w obrębie trzonów kręgów- także wiążą się ze zmianami degeneracyjnymi krążków międzykręgowych. W odpowiedzi na przeciążenie na krawędziach trzonów kręgowych pojawiają się tzw. osteofity, czyli wyrośle kostne. W takich przypadkach ból narasta stopniowo, po zmęczeniu i nadmiernym wysiłku fizycznym;
- Spondyloarthrosis deformans - w tej postaci wyrośle kostne tworzą się na szczytach wyrostków stawowych kręgów (wyrostki stawowe to miejsca ruchomych połączeń pomiędzy sąsiadującymi kręgami). Sama obecność osteofitów oraz niewielkie ich podwichnięcia mogą przyczyniać się do niestabilności połączeń międzykręgowych i, w końcowym efekcie, deformacji kręgów;
- Choroba Baastrupa - na skutek zwiększenia lordozy, czyli wygięcia ku przodowi, lędźwiowej części kręgosłupa, dochodzi do zbliżenia i zachodzenia na siebie wyrostków kolczystych sąsiednich kręgów. Końce wyrostków wzajemnie uciskają na siebie, co przy ruchach kręgosłupa prowadzi do powstania zgrubień, zwyrodnienia i dolegliwości bólowych.
Przeczytaj również:
Rezonans magnetyczny otwarty i półotwarty – czy jest równie dokładny jak rezonans tubowy?
Stany zapalne i zakażenia kręgosłupa
Choroby charakteryzujące się przewlekłym procesem zapalnym w obrębie stawów, które mogą dawać dolegliwości bólowe w dolnym odcinku kręgosłupa, to reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) oraz zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), zwane też chorobą Bechterewa.
Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłym, postępującym procesem zapalnym o podłożu autoimmunologicznym. Zwykle dotyczy kobiet w wieku 25-45 lat. W RZS początkowo zmiany zapalne dotyczą małych stawów rąk, ale w późniejszym etapie choroby mogą prowadzić do wystąpienia bólu także w obrębie dolnego odcinka kręgosłupa.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa występuje zazwyczaj u młodych mężczyzn. Początkowo lokalizuje się w stawach krzyżowo-biodrowych, następnie w obrębie kręgosłupa, a głównym objawem jest ból odcinka krzyżowego.
Bóle kręgosłupa często mogą być też przejawem ostrego ropnego procesu zapalnego. U młodych osób zakażenie najczęściej powodują gronkowce, natomiast u starszych chorych odpowiedzialne są pałeczki Gram-ujemne. Do zakażenia rany może dojść także po operacjach kręgosłupa. Prowadzi to do powstania ropnia miejscowego lub posocznicy, czyli uogólnionego zakażenia bakteryjnego. Takie zakażenie może indukować stan zapalny przestrzeni międzykręgowej i skutkować bólem krzyża.
Osteoporoza
Najczęstszą metaboliczną przyczyną bólów dolnego odcinka kręgosłupa jest osteoporoza, choroba charakteryzująca się zmniejszeniem gęstości tkanki kostnej spowodowanym zaburzonym odkładaniem substancji podstawowej kości. Zmiany osteoporotyczne powstają zwykle najpierw w trzonach kręgów, które stają się coraz mniej wytrzymałe na siły odkształcające, ulegają po pewnym czasie deformacjom, dochodzi nierzadko w ich obrębie do pęknięć i złamań kompresyjnych.
W chorobie Pageta ból krzyża może stanowić główną dolegliwość. Nadmierna, nieskoordynowana przebudowa kości gąbczastej jest przyczyną deformacji kręgów i, wtórnie, prowadzi do ucisku korzeni nerwowych, zwężenia kanału kręgowego i bólów krzyża.
Cukrzyca wpływa niekorzystnie na odżywienie krążków międzykręgowych, pogarsza jakość tkanki łącznej krążków i więzadeł stabilizujących kręgosłup. Wszystko to prowadzić może do powstania niestabilności, anomalii strukturalnych i zmian zwyrodnieniowych kręgów.
Przeczytaj również:
Radikulopatia szyjna i lędźwiowa – co to jest, jakie są przyczyny, objawy, skutki?
Inne przyczyny a ból w dolnym odcinku kręgosłupa
Tętniak rozwarstwiający aorty brzusznej może być powodem silnego bólu krzyża i imitować ból wywołany przez przepuklinę jądra miażdżystego lub guz. Także zakrzepowa niedrożność rozwidlenia aorty brzusznej może naśladować objawy przepukliny jądra miażdżystego.
Zła postawa i słabe mięśnie są bardzo często przyczyną niewłaściwych napięć układu mięśniowo-więzadłowego, a ból jest zazwyczaj ich pierwszym symptomem.
Także skolioza lędźwiowa prowadzi do wzmożonego napięcia mięśni i więzadeł, co w końcowym efekcie skutkuje zmianami degeneracyjnymi i znacznym bólem okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
Jeśli chodzi o przyczyny ginekologiczne, należy tu wymienić guzy macicy i jajników, przemieszczenie macicy, procesy zapalne w jej obrębie oraz tzw. zespół napięcia przedmiesiączkowego. Przyczyny urologiczne to ostre i przewlekłe zapalenia oraz guzy prostaty, a także kamica nerek, zapalenia i guzy nerek. Bóle w przebiegu schorzeń narządów wewnętrznych spowodowane są głównie chorobami żołądka, dwunastnicy, pęcherzyka żółciowego, trzustki. W każdym z tych przypadków mogą wystąpić objawy bólowe dolnego odcinka kręgosłupa.
Nowotwory a ból kręgosłupa
Poważnym problemem mogącym dawać dolegliwości bólowe w obrębie dolnego odcinka kręgosłupa są guzy kręgosłupa, rdzenia i kanału kręgowego. Łagodne guzy mogą lokalizować się w kręgach (głównie łukach kręgów), tkankach miękkich, oponach rdzeniowych i korzeniach nerwowych. Guzy złośliwe zazwyczaj są przerzutami z miejsc odległych, co jest związane z występowaniem bogatego unaczynienia żylnego w kręgosłupie.
Rzadko występującym złośliwym guzem pierwotnym jest szpiczak mnogi , natomiast nowotworami, które stosunkowo często dają przerzuty do kręgosłupa, są: rak piersi, rak prostaty, rak nerki, rak płuca i rak tarczycy. Co ważne, ból krzyża często może być pierwszym objawem toczącego się procesu nowotworowego i może wyprzedzać zmiany radiologiczne.
Przeczytaj również:
Gorset ortopedyczny na kręgosłup (lędźwiowy, piersiowy) – leczenie skoliozy
Przeciążenie i urazy kręgosłupa
Czynności dnia codziennego mogą prowadzić do przeciążeń mięśniowych i w konsekwencji objawów bólowych. Bólom przeciążeniowym można najłatwiej zapobiec poprzez wykonywanie regularnej aktywności fizycznej adekwatnej do wieku i możliwości oraz przez wzmacnianie mięśni.
W Polsce, niestety, regularna aktywność fizyczna u osób powyżej 30. roku życia jest bardzo niska, wiele osób zaczyna także w tym okresie życia przybierać na wadze. Bóle krzyża są też dość powszechne u kobiet po wielu ciążach, zwłaszcza u tych, które nie wykonywały odpowiednich ćwiczeń. Złamania kompresyjne są skutkiem wypadków komunikacyjnych oraz upadków i dotyczą zwykle dolnych kręgów piersiowych i górnych lędźwiowych.
Leczenie bólu dolnego odcinka kręgosłupa
Leczenie nieoperacyjne jest skuteczne u ponad 90 % pacjentów, dlatego jego próby powinny być zawsze podejmowane, zanim rozważy się leczenie chirurgiczne. W przypadku ostrej przepukliny jądra miażdżystego zaleca się bezwzględny odpoczynek w łóżku i stosowanie środków przeciwbólowych. Z czasem przepuklina kręgosłupa ulega stopniowemu zanikowi i następuje ustąpienie dolegliwości. Następnie stosuje się wspomagająco masaże, fizyko- i kinezyterapię aby zapobiec nawrotom choroby. Ważne jest wzmacnianie mięśni przykręgosłupowych aby wytworzyć „gorset mięśniowy”, który pomoże stabilizować kręgosłup. Z metod kinezyterapeutycznych dobre rezultaty daje terapia oparta na systemie ćwiczeń McKenziego.
Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatu przez ponad 2 miesiące, należy rozważyć postępowanie chirurgiczne.
Zależnie od schorzenia, może to być discektomia, czyli wycięcie uszkodzonego krążka międzykręgowego.
W nowoczesnej, małoinwazyjnej metodzie śródkrążkowej elektrotermalnej anuloplastyki działa się na krążek międzykręgowy wysoką temperaturą, co powoduje „sklejenie” uszkodzonych włókien pierścienia włóknistego oraz zniszczenie nerwów bólowych w samym krążku.
Protezowanie jądra miażdżystego polega na endoskopowym jego usunięciu i zastąpieniu go cylindryczną, endoskopową protezą, przy zachowaniu struktury pierścienia włóknistego.
W przypadku poważnej niestabilności kręgów wykonuje się usztywnienie kręgosłupa, czyli spondylodezę. Polega ona na połączeniu dwóch lub więcej kręgów ze sobą oraz ich połączeniu z kością krzyżową.
Chemonukleoliza to wstrzyknięcie do uszkodzonego krążka enzymu roślinnego, który trawi
i rozpuszcza jądro miażdżyste.
Ból dolnego odcinka kręgosłupa to dziś jedna z najczęstszych dolegliwości na świecie – dotyka nawet 80% dorosłych przynajmniej raz w życiu. Choć większość przypadków ma charakter przejściowy, coraz częściej mówi się, że ból pleców to nie tylko problem „mechaniczny”, ale także efekt stresu, siedzącego trybu życia, przeciążenia emocjonalnego i braku ruchu.
Przeczytaj również:
Bóle krzyża – jakie są przyczyny, co pomaga i jak leczyć ból w krzyżu?
Przegląd metod leczenia bólu dolnego odcinka kręgosłupa
| Metoda leczenia | Krótki opis | Co pokazują najnowsze badania / uwagi |
|---|---|---|
| Ćwiczenia fizyczne / rehabilitacja | Ruch, ćwiczenia wzmacniające, stretching, trening posturalny. | Kluczowe, jednak same ćwiczenia mogą być mniej skuteczne niż ich łączenie z terapią psychologiczną. |
| Terapie psychologiczne (CBT, uważność) | Terapia poznawczo-behawioralna, uważność, edukacja bólu. | Metaanaliza wykazała ich znaczną skuteczność w przewlekłym bólu. |
| Diagnostyka obrazowa (RTG, MRI) | RTG, rezonans magnetyczny, CT – w celu wykluczenia poważnych przyczyn. | Ważne przy alarmowych objawach i nauce personalizacji leczenia. |
| Leczenie farmakologiczne / chirurgiczne | Leki, zastrzyki, operacje. | Wiele powszechnie stosowanych metod ma ograniczoną skuteczność. |
| Nowe kierunki badań | Leki przeciw komórkom senescentnym, biofeedback, technologie wspomagające. | Obiecujące, ale w fazie badań. |
Ciekawostki i najnowsze informacje o bólu dolnego odcinka kręgosłupa
Nowe spojrzenie na przyczyny bólu
Najnowsze badania pokazują, że sam kręgosłup nie zawsze jest winny. Często to nasze mięśnie głębokie, napięcie psychiczne lub złe nawyki postawy powodują ból. W ostatnich latach lekarze coraz częściej podkreślają, że to choroba o podłożu biopsychospołecznym, czyli taka, na którą wpływ mają zarówno ciało, jak i umysł oraz środowisko, w którym funkcjonujemy.
Jak skuteczne są dostępne metody leczenia?
Duże badanie przeprowadzone w 2025 roku wykazało, że zaledwie 1 na 10 powszechnie stosowanych metod leczenia bólu kręgosłupa daje wyniki znacząco lepsze niż placebo. Oznacza to, że nie wszystkie popularne zabiegi czy leki naprawdę pomagają – często bardziej liczy się indywidualne podejście i stała aktywność fizyczna niż sam preparat.
Coraz większą rolę odgrywają ćwiczenia łączone z terapią psychologiczną, na przykład terapią poznawczo-behawioralną lub technikami uważności. Takie podejście pozwala lepiej kontrolować stres i napięcia mięśniowe, co w efekcie łagodzi ból.
Przeczytaj również:
Ćwiczenia na kręgosłup lędźwiowy
Leczenie przyszłości
W laboratoriach na całym świecie trwają prace nad nowymi metodami leczenia bólu dolnego odcinka kręgosłupa. Jednym z ciekawszych kierunków badań są tzw. leki przeciw komórkom „zombie” – czyli takim, które przestały się dzielić, ale wciąż wysyłają sygnały zapalne do otaczających tkanek. Ich usunięcie może zmniejszyć stan zapalny w kręgosłupie i zredukować ból przewlekły. Choć na razie to dopiero etap testów, naukowcy widzą w tym realną nadzieję dla osób z chronicznym bólem pleców.
Ruch to najlepszy lek
Eksperci są zgodni: najlepszym i najbezpieczniejszym sposobem walki z bólem pleców jest ruch. Regularna aktywność, nawet umiarkowana – spacery, pływanie, joga czy pilates – pomaga wzmocnić mięśnie głębokie i zapobiega nawrotom bólu. Warto też dbać o prawidłową postawę, unikać długiego siedzenia i robić częste przerwy w trakcie pracy przy komputerze.
Nowoczesna diagnostyka
W diagnostyce bólu coraz częściej stosuje się połączenie badań obrazowych, takich jak rezonans MRI, z oceną sprawności mięśni i psychiki pacjenta. Dzięki temu lekarz może lepiej dopasować terapię – nie tylko do kręgosłupa, ale do całego człowieka.
Współczesna medycyna odchodzi od podejścia „naprawmy kręgosłup”, a skupia się na całościowym leczeniu człowieka. Zmiana stylu życia, świadome dbanie o ciało i umysł oraz edukacja pacjenta to kierunki, które naprawdę przynoszą efekty. Ból dolnego odcinka kręgosłupa nie musi być wyrokiem – może być impulsem do zdrowszego i bardziej świadomego życia.
Ból dolnego odcinka kręgosłupa – najczęściej zadawane pytania
Pytanie 1: Czy ból dolnego odcinka kręgosłupa zawsze wymaga operacji?
Odpowiedź: Nie. Większość przypadków można leczyć zachowawczo – za pomocą ruchu, fizjoterapii, terapii psychologicznej. Operacja rozważana jest, gdy są alarmowe objawy (np. niedowład, zaburzenia czucia, nietrzymanie moczu) lub gdy leczenie zachowawcze zawiodło.
Pytanie 2: Jak długo trwa leczenie bólu lędźwiowego?
Odpowiedź: To zależy od przyczyny: ból ostry może ustąpić w tygodniach, natomiast ból przewlekły może wymagać miesięcy lub stałej terapii biopsychospołecznej.
Pytanie 3: Czy każde badanie obrazowe (MRI, CT) jest potrzebne?
Odpowiedź: Nie zawsze. W prostych przypadkach najpierw stosuje się leczenie zachowawcze. Badania obrazowe rekomendowane są przy podejrzeniu poważnych schorzeń lub gdy leczenie nie przynosi poprawy.
Pytanie 4: Co mogę zrobić samodzielnie, by zmniejszyć ból dolnego odcinka kręgosłupa?
Odpowiedź: Regularna aktywność fizyczna, wzmocnienie mięśni głębokich, korekta postawy, ergonomia pracy, redukcja wagi ciała – to kluczowe elementy profilaktyki.
Pytanie 5: Czy są nowe metody leczenia, które warto rozważyć?
Odpowiedź: Tak – badania nad lekami działającymi na komórki senescentne, połączenia terapii ruchowej i psychologicznej, biofeedback czy technologie medyczne wspomagające diagnostykę i terapię. Niemniej większość tych metod jest jeszcze w fazie badań.
współpraca: redakcja Wylecz.to
