Rak tarczycy – objawy, przerzuty, leczenie, rokowanie

Jakie są przyczyny raka tarczycy? Czy jest dziedziczny?

Rak tarczycy to stosunkowo rzadko diagnozowany guz gruczołu wydzielania zewnętrznego. Rak tarczycy u dzieci rozpoznaje się sporadycznie, na rozwój choroby w największym stopniu narażone są młode kobiety, między 30. a 40 rokiem życia. Płeć żeńska to nie jedyny czynnik ryzyka wystąpienia tak poważnych problemów z tarczycą.

Do przyczyn nowotworu złośliwego tarczycy zalicza się także:

• niedobór jodu – zaobserwowano, że niska podaż jodu w diecie sprzyja rozwojowi wola tarczycy, który z kolei zwiększa ryzyko powstania raka pęcherzykowatego;
• nadmiar jodu – czynnik ryzyka raka brodawkowatego;
• ekspozycja na promieniowanie jonizujące – osoby po radioterapii szyi (np. w przebiegu chłoniaka w dzieciństwie) znacząco narażone są na rozwój choroby w życiu dorosłym;
• czynniki dziedziczne – występowanie raka brodawkowego i pęcherzykowego wśród członków rodziny (w mniejszym stopniu dziedzczny jest rak rdzeniasty).

Rak tarczycy częściej rozwija się u osób cierpiących na zespół Cowdena, Gardnera i Pendreda, a także u pacjentów z polipowatością gruczolakowatą.

To też może Cię zainteresować: Guzek na szyi – co może oznaczać?

Guzki na tarczycy – czy to rak?

Guzki tarczycy nie zawsze muszą oznaczać zmianę złośliwą. Ponad 90 proc. guzków tarczycowych ma charakter łagodny. W niektórych przypadkach nie jest konieczne nawet wdrażanie specjalistycznego leczenia.

Do łagodnych guzków na tarczycy zaliczamy m.in.: gruczolaki pęcherzykowe, guzki hiperplastyczne i guzki koloidowe. Zwykle są one otorbionymi, plastycznymi, bezobjawowymi zmianami.

W przypadku guzków hiperplastycznych i koloidowych, niestwarzających dolegliwości, nieuciskających tchawicy, z potwierdzonym w BAC łagodnym charakterem, zalecanym postępowaniem jest monitorowanie zmiany.

Guzki pęcherzykowe stwarzają problemy diagnostyczne (na podstawie standardowej BAC nie da się określić, czy guzek tarczycy to rak, czy zmiana łagodna), dlatego ich stwierdzenie jest wskazaniem do leczenia operacyjnego. W przypadku wola wieloguzkowego konieczne jest usunięcie tarczycy.

Przeczytaj też: Laserowe usuwanie guzków tarczycy – na czym polega?

Jeżeli guzek na tarczycy jest pojedynczy, obowiązuje resekcja zajętego płata gruczołu wraz z cieśnią. Usuniętą zmianę przesyła się do badania histopatologicznego, którego wynik warunkuje dalsze postępowanie. Stwierdzenie raka pęcherzykowego jest wskazaniem do reoperacji i usunięcia tarczycy i pozostałego miąższu.

Przeczytaj: Wysokie TSH – co oznacza?

Nowotwór tarczycy – złośliwy guz na tarczycy

Złośliwy guz tarczycy można podejrzewać w przypadku wystąpienia objawów, takich jak: szybki wzrost guza, twardy, spoisty, nieprzesuwalny guz, powiększenie węzłów chłonnych szyi, chrypka, zaburzenia połykania, obecność czynników ryzyka raka tarczycy, m.in. napromieniania w obrębie szyi.

Do nowotworów złośliwych tarczycy zaliczamy przede wszystkim raki (92 proc.), a więc zmiany złośliwe, wywodzące się z nabłonka tarczycy. Rzadziej spotykane są: mięsaki, chłoniaki (typu MALT) i guzy przerzutowe.

Rak tarczycy, w przeciwieństwie do większości nowotworów złośliwych, to choroba często dotykająca ludzi młodych. Wyróżniamy dwa szczyty zachorowań – w wieku 7–20 lat oraz 40–65 lat. Kobiety chorują trzykrotnie częściej niż mężczyźni.

Większość złośliwych nowotworów tarczycy stanowią raki wysokozróżnicowane – rak brodawkowaty tarczycy oraz rak pęcherzykowy tarczycy.

To też może Cię zainteresować: Uderzenia gorąca w młodym wieku – przyczyny

Rak tarczycy – rodzaje

Występowanie danego typu raka tarczycy uzależnione jest m.in. od ekspozycji na określone czynniki ryzyka. Najczęściej mamy do czynienia z typami zróżnicowanymi: pęcherzykowym rakiem tarczycy oraz rakiem brodawkowatym. Wyróżnia się ponadto raka anaplastycznego oraz rdzennego. Dodatkowo należy wspomnieć o mikroraku tarczycy – to chorobowe ognisko mniejsze niż 1 cm .

Rak brodawkowaty – najczęstszy złośliwy nowotwór tarczycy

Rak brodawkowaty to najczęstszy typ raka tarczycy (50–65 proc. przypadków). Charakteryzuje się powolnym wzrostem. Może być zmianą pojedynczą, ale często występuje wieloogniskowo. Jego wzrost jest zależny od TSH (hormonu tyreotropowego), ale sam guz zwykle jest nieaktywny hormonalnie. Jak udowodniono, rozwój brodawkowatego raka tarczycy związany jest z przebytą w dzieciństwie radioterapią guzów głowy i szyi, przypuszcza się ponadto, że znaczenie mają również czynniki genetyczne i niedostateczna podaż jodu.

Przy raku brodawkowatym objawy zwykle nie występują, najczęściej rozpoznanie następuje przypadkowo. U pacjenta w badaniu palpacyjnym wyczuwalny jest guz, w bardziej zaawansowanych stadiach dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych szyi z jednej lub z obydwu stron, co stanowi oznakę istnienia przerzutów. Rzadko objawem raka brodawkowatego jest ból szyi.

Rak pęcherzykowy – powiększona tarczyca

Pęcherzykowy nowotwór tarczycy rozwija się, jak sama nazwa wskazuje, z komórek pęcherzykowych, których funkcją jest magazynowanie jodu oraz produkcja hormonów tarczycy – trójjodotyroniny oraz tyroksyny.

Rak pęcherzykowy, podobnie jak rak brodawkowaty, rośnie powoli, a jego progresja jest zależna od poziomu TSH. Przez długi czas rozwija się w utajeniu. Pierwszym objawem raka pęcherzykowego jest powiększenie tarczycy, które jednak zazwyczaj pozostaje przez pacjenta niezauważone.

Rak rdzeniasty – ból tarczycy przy dotyku

Wywodzi się z komórek C odpowiedzialnych za wydzielanie kalcytoniny, zatem jest hormonalnie czynny. Rak rdzeniasty tarczycy szerzy się zarówno drogą krwi, jak i chłonki.

W ¹/₄ przypadków występuje rodzinnie, często jako składowa zespołów MEN (zespoły mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej): zespołu MEN II a (rak rdzeniasty tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, nadczynność przytarczyc) lub MEN II b (rak rdzeniasty tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy, nerwiakowłókniakowatość, marfanoidalna budowa ciała).

Rdzeniasty rak tarczycy w największej liczbie przypadków rozwija się u kobiet po 50. roku życia, częściej też rozwija się u dziewczynek niż u chłopców. Poza guzem tarczycowym, u chorego występuje ból szyi przy dotyku czy objawy choroby Cushinga. Przerzuty raka tarczycy w typie rdzeniastym mogą pojawiac się w obrębie wątroby, kości czy płuc.

Rak anaplastyczny – rokowania i przerzuty

Rak anaplastyczny jest najmniej zróżnicowany, agresywny, obarczony najgorszym rokowaniem. Rośnie bardzo szybko. Dotyczy zwykle ludzi starszych, po 65. roku życia. Anaplastyczny rak tarczycy obejmuje najczęściej obydwa płaty gruczołu, naciekając na sąsiadujące tkanki. Szybko daje przerzuty do węzłów chłonnych, a drogą krwi także do mózgu, kości, a także przerzuty do płuc.

Rak tarczycy – objawy chorej tarczycy

Objawy raka tarczycy zwykle nie występują. Najczęściej wykrywany jest przypadkowo podczas badania przedmiotowego jako wyczuwalny guzek. Szczególnie niepokojące są pojedyncze, szybko powiększające się zmiany o nierównych zarysach. Pierwszym objawem raka tarczycy mogą być powiększone węzły chłonne szyi.

W stadium zaawansowanym, w przypadku dużych guzów tarczycy, mogą pojawić się takie objawy, jak:

• problemy z przełykaniem, czyli dysfagia,
• duszność – będąca wynikiem ucisku tchawicy przez guz,
• przewlekła chrypka – świadcząca o nacieczeniu nerwu krtaniowego wstecznego,
• ból.

W przypadku raka rdzeniastego tarczycy objawy wynikają z nadmiernego wydzielania kalcytoniny. Zaliczamy do nich biegunki oraz napadowe podwyższenie ciśnienia tętniczego.

Nowotwory tarczycy – jakie badania na raka tarczycy?

W przypadku wykrycia podejrzanej zmiany na tarczycy najważniejszym z badań jest USG, które pozwala ocenić wymiary, strukturę i unaczynienie guzków. Na podstawie cech guzka w sposób pośredni można ocenić jego potencjalną złośliwość (mogą o niej świadczyć m.in. nieregularne zarysy i mikrozwapnienia).

Do innych badań na chorą tarczycę zalicza się:

• BAC (aspiracyjna cienkoigłowa biopsja tarczycy) – badanie materiału pobranego z guzka za pomocą igły, pod kontrolą USG – pozwala rozpoznać typ histologiczny zmiany oraz, w większości przypadków (z wyjątkiem raka i gruczolaka pęcherzykowego), ocenić, czy guz jest łagodny, czy złośliwy;
• badania laboratoryjne – stężenie TSH, fT₃, fT₄, kalcytoniny oraz wapnia we krwi;
• badanie laryngologiczne – pozwala ocenić ruchomość strun głosowych, dając tym samym informację o ewentualnym nacieczeniu nerwu krtaniowego wstecznego przez komórki raka tarczycy;
• RTG klatki piersiowej;
• scyntygrafia tarczycy – pozwala na rozróżnienie guzków na tzw. „zimne” (niewychwytujące jodu), „ciepłe” (wychwytujące jod bardziej niż zdrowa tkanka, czynne hormonalnie) oraz neutralne, wychwytujące jod podobnie jak otaczająca tkanka.

Na pewne rozpoznanie nowotworu tarczycy oraz określenie jego typu i stopnia złośliwości pozwala jedynie badanie histopatologiczne zmiany usuniętej operacyjnie (badanie pod mikroskopem tkanek zmienionych chorobowo).

Rak tarczycy – leczenie

Podstawową metodą stosowaną w leczeniu raka tarczycy jest tyreoidektomia – całkowite wycięcie gruczołu. W przypadku nowotworów dających przerzuty drogą chłonki wykonywanie jest usunięcie tarczycy wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi. Postępowanie pooperacyjne zależne jest od typu histopatologicznego zmiany.

Rak brodawkowaty i pęcherzykowy – leczenie tarczycy jodem

Raki wysokozróżnicowane (rak brodawkowaty i pęcherzykowy) mogą być uzupełniająco leczone jodem (radiojodem). Izotop jodu ma za zadanie zniszczenie pozostałych po operacji komórek rakowych. Zwykle pacjent kierowany jest na leczenie 4–6 tygodni po operacji.

Z racji tego, że rak brodawkowaty i pęcherzykowy są nowotworami hormonozależnymi, ich wzrost jest stymulowany przez TSH (tu zależność – rak tarczycy a TSH). Po operacji pacjent powinien przyjmować L-tyroksynę w dawce supresyjnej (na tyle wysokiej, aby skutecznie hamować wytwarzanie TSH).

Leczenie raka rdzeniastego tarczycy

Rak rdzeniasty tarczycy, w przeciwieństwie do raków wysokozróżnicowanych, jest niewrażliwy na radiojod, dlatego nie stosuje się leczenia uzupełniającego.

Jak już wspomniano, ten typ nowotworu jest TSH-zależny, dlatego po usunięciu gruczołu pacjent powinien przyjmować L-tyroksynę jedynie w dawce substytucyjnej – koniecznej do utrzymania eutyreozy.

W przypadku wykrycia raka rdzeniastego tarczycy przed operacją konieczne jest wykluczenie bądź potwierdzenie zespołu MEN. Jeżeli rakowi tarczycy towarzyszy guz chromochłonny nadnerczy, powinien on zostać usunięty w pierwszej kolejności. Każdy zabieg operacyjny u pacjentów z pheochromocytoma jest bowiem obarczony bardzo dużym ryzykiem – ze względu na napadowe zmiany ciśnienia tętniczego.

Rak anaplastyczny tarczycy – jak leczyć?

Rak anaplastyczny tarczycy zwykle wykrywany jest w stadium nieoperacyjnym, gdy naciek nowotworowy wykracza poza tarczycę, obejmując sąsiednie struktury, m.in. nerw krtaniowy wsteczny, przełyk i tchawicę. Metodami stosowanymi w leczeniu paliatywnym są radioterapia i chemioterapia.

W przypadku duszności spowodowanej uciskiem tchawicy przez powiększoną tarczycę (powiększone wole tarczycowe) często konieczna jest tracheostomia . Pacjentom ze znaczną dysfagią, uniemożliwiającą dostateczne odżywianie, proponuje się zabieg założenia PEG-a lub gastrostomii.

Rak tarczycy – przerzuty

Wcześnie wykryte wznowy lub przerzuty raka tarczycy charakteryzują się dobrym rokowaniem. Ponad 90 proc. pacjentów osiąga wieloletnie przeżycia.

Rak brodawkowaty daje przerzuty drogą chłonki, w związku z czym pierwszym objawem może być powiększenie węzłów chłonnych na szyi.

Jeśli chodzi o pęcherzykowego raka tarczycy, przerzuty daje on drogą krwi. Rak anaplastyczny z kolei daje przerzuty zarówno drogą krwi, jak i chłonki.

Rak tarczycy – rokowanie

Po zakończonym procesie leczenia raka tarczycy pacjent powinien pozostawać pod opieką onkologiczną do końca życia. Z racji tego, że większość raków tarczycy to nowotwory o wolnej progresji, ewentualna wznowa lub przerzuty mogą ujawnić się późno.

Monitorowanie polega na okresowym badaniu klinicznym uzupełnionym badaniami dodatkowymi: USG, RTG klatki piersiowej, badaniem poziomu hormonów we krwi oraz scyntygrafią całego ciała.

Jeżeli chodzi o raka tarczycy, rokowanie jest najgorsze w przypadku nowotworu anaplastycznego. Ze względu na szybką progresję oraz bardzo wczesne dawanie przerzutów jest on wykrywany zwykle w bardzo zaawansowanym, uogólnionym stadium.

W tym przypadku operacja nie przedłuża życia, natomiast metody leczenia uzupełniającego są nieskuteczne. Komórki raka anaplastycznego są oporne na izotopy jodu. Chemioterapia i radioterapia również nie mają większego wpływu na czas przeżycia.

Nowotwory tarczycy i rak tarczycy – opinia endokrynologa