Dieta po udarze – jaką dietę po udarze mózgu stosować?

Diana Chmielowiec dietetyk 20 stycznia 2018 (pierwsza publikacja: 19 stycznia 2018)

Udar mózgu jest trzecią co do częstości przyczyną zgonów oraz trwałego kalectwa. U pacjentów często występuje brak apetytu i trudności z połykaniem, co może wiązać się z wystąpieniem niedoborów witaminowych oraz niedożywienia. Z tego względu ważna staje się dieta po udarze, która powinna pokrywać większe zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne. W żywieniu chorego musi znaleźć się m.in. chudy nabiał, mięso i ryby. Jakie są zasady diety po udarze mózgu?

Spis treści

Udar niedokrwienny i krwotoczny – jaka jest rola diety?
Dieta po udarze mózgu a ryzyko niedożywienia
Udar mózgu – dieta – jakie są zasady?
Co jeść i jakie witaminy po udarze mózgu przyjmować?
Dieta po udarze – co wykluczyć i czego nie wolno jeść?
Dieta to sposób na uniknięcie udaru mózgu

Udar niedokrwienny i krwotoczny – jaka jest rola diety?

Udarem mózgu określa się zespół objawów neurologicznych powstających w wyniku nagłego zaburzenia dopływu krwi do mózgu. Wyróżnić można dwa rodzaje udarów – niedokrwienne oraz krwotoczne. O udarze krwotocznym można mówić, gdy dochodzi do pęknięcia naczynia zaopatrującego mózg.

Udar niedokrwienny jest natomiast skutkiem zmniejszonego przepływu krwi w naczyniu, co może stanowić konsekwencję zatoru lub miażdżycy.

Żywienie osób po udarze mózgu często stanowi poważny problem. Chorzy mają trudności z połykaniem, cierpią na jadłowstręt (występuje brak apetytu po udarze mózgu), niewydolność oddechową, odruch kaszlu, niedowład mięśni twarzy, upośledzenie funkcji poznawczych, a także zaburzenia przyjmowania, wchłaniania oraz metabolizowania pokarmów.

Skutkiem tego może być groźne w konsekwencjach niedożywienie po udarze. W związku z tym na początku po udarze często konieczne bywa karmienie chorego, stosowanie żywienia medycznego dojelitowego lub też pozajelitowego.

Odpowiednie żywienie po udarze mózgu ma niezwykle istotne znaczenie. Chory powinien spożywać posiłki o właściwej dla jego stanu konsystencji – zazwyczaj papkowatej oraz w niewielkich porcjach. Osobom po udarze często towarzyszy obniżenie nastroju, dlatego polecane jest stosowanie posiłków wysokoenergetycznych, smacznych i podawanych w estetyczny sposób.

Liczne badania epidemiologiczne potwierdzają, że nadmierna masa ciała będąca skutkiem diety wysokotłuszczowej oraz braku aktywności fizycznej ma ścisły związek z podwyższonym ryzykiem wystąpienia udaru mózgu. Zdaniem specjalistów prowadzenie zdrowego stylu życia i stosowanie właściwej diety pozwala zmniejszyć ryzyko udaru mózgu nawet o około 80 proc.

Dieta po udarze mózgu a ryzyko niedożywienia

Istnieje wiele czynników mogących przyczyniać się do rozwoju niedożywienia u pacjentów po udarach mózgu. Można tu wymienić niepełnosprawność chorego, która jest związana z niedowładami, porażeniem czy drżeniem rąk, a także zaburzenia odczuwania smaku.

Na skutek choroby dochodzić może do zmian metabolizmu, między innymi do zwiększonego zapotrzebowania białkowego czy kalorycznego. Ponadto mniej więcej co druga osoba po udarze mózgu zmaga się z dysfagią, czyli problemami z przełykaniem. Jest to jedna z podstawowych przyczyn niedożywienia oraz odwodnienia po udarze mózgu.

Innym czynnikiem, który często wpływa na występowanie niedożywienia po udarze mózgu jest fakt, że choroba zazwyczaj dotyka ludzi w wieku podeszłym, którzy cierpią jednocześnie na inne choroby przewlekłe, między innymi schorzenia nerek, płuc, serca czy cukrzycę.

Występujące po udarze niedożywienie niesie za sobą ryzyko wielu poważnych konsekwencji. Niewłaściwe odżywienie – niedobór składników odżywczych, a także zbyt niska kaloryczność diety prowadzi do wyniszczenia organizmu.

Badania dowodzą, że pacjenci niedożywieni przyjmowani do szpitala z powodu udaru mózgu są zdecydowanie bardziej narażeni na występowanie powikłań, takich jak: zapalenie płuc, zawał serca czy zakrzepica żył głębokich. A także na trudniejszy przebieg samego udaru, co wiąże się z powstawaniem poważniejszych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.

Niedożywienie po udarze wpływa także w znacznym stopniu na czas hospitalizacji, skuteczność prowadzonej rehabilitacji oraz jakość życia chorego.

Niedożywienie kojarzy się zazwyczaj ze znacznym spadkiem wagi, jednak nie zawsze tak jest, gdyż może dotyczyć także pacjentów otyłych (tu np. niedobory białkowe).

Udar mózgu – dieta – jakie są zasady?

Żywienie osób po udarze ma głównie na celu zapobieganie niedożywieniu, dlatego przede wszystkim powinno pokrywać zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne, które ulega zwiększeniu na skutek stresu metabolicznego wynikającego z choroby. W fazie ostrego udaru zapotrzebowanie energetyczne wynosi około 30–35 kcal, a w fazie przewlekłej około 25–30 kcal/kg należnej masy ciała.

Wzrasta także zapotrzebowanie na białko, zarówno w fazie ostrej, jak i przewlekłej udaru i może ono wynosić nawet do 2,5 g/kg należnej masy ciała na dobę. Jednak zapotrzebowanie zarówno energetyczne, jak i białkowe powinno być ustalane indywidualnie. Jest ono zawsze uzależnione od stanu odżywienia, masy ciała oraz aktualnego stanu, np. w przypadku chorych mających kłopoty z poruszaniem się kaloryczność diety powinna być mniejsza.

Nie należy zapominać także o zapotrzebowaniu na wodę. Po udarze mózgu wynosi ono około 30–40 ml/kg masy ciała na dobę. W związku z tym poleca się wypijanie około 1,5–2 litrów płynów dziennie. Ważne jest także dostarczanie odpowiedniej ilości elektrolitów, pierwiastków śladowych oraz witamin. W przypadku zaparć konieczne jest zwiększenie spożycia błonnika, nawet do 45 g/dobę.

Niedobory białkowe oraz kaloryczne mogą oddziaływać niekorzystnie na proces zdrowienia tkanek mózgowych. Zmniejszają szanse na powrót do sprawności. Dlatego właściwe żywienie jest niezmiernie istotne u chorych po udarze. W przypadku osób, które nie są w stanie spożyć odpowiedniej ilości pokarmu pokrywającego zapotrzebowanie organizmu, możliwe jest zastosowanie specjalistycznych wysokoenergetycznych oraz wysokobiałkowych preparatów odżywczych.

W diecie osoby chorej po udarze mózgu konieczne jest uwzględnienie produktów należących do różnych grup pokarmowych. Dzięki temu możliwe jest uniknięcie niedoborów jakościowych. Wskazane jest spożywanie od 5 do 7 niewielkich objętościowo posiłków.

Zalecana jest dieta z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych oraz zwiększenie spożycia ryb, warzyw i owoców. Ograniczyć należy natomiast sól kuchenną. Warto skorzystać również z przepisów kulinarnych po udarze mózgu, które można znaleźć w sieci.

Co jeść i jakie witaminy po udarze mózgu przyjmować?

Ocena stanu odżywienia oraz monitorowanie spożycia pokarmu powinny być istotną częścią opieki nad chorym po udarze. Leczenie żywieniowe powinno rozpocząć się od oceny stanu odżywienia oraz określenia indywidualnego zapotrzebowania na wszystkie niezbędne substancje odżywcze.

W diecie osoby po udarze powinny znajdować się produkty białkowe wysokiej jakości. Przede wszystkim chude mięso, nabiał oraz ryby. Polecane jest spożywanie drobiu i cielęciny. Należy dbać o odpowiednią podaż wapnia i witaminy D₃. W związku z tym wskazane jest spożywanie produktów mlecznych, jednak o obniżonej zawartości tłuszczu.

Masło lepiej zastąpić miękkimi margarynami wysokiej jakości. Polecane jest spożywanie odtłuszczonego mleka, kefirów, jogurtów oraz sera białego. Warto pamiętać, że w produktach odtłuszczonych znajduje się tyle samo wapnia i witaminy D₃, co w produktach pełnotłustych. Dlatego nie należy się bać niedoborów tych składników.

Dieta po udarze mózgu powinna zawierać spore ilości witamin, przede wszystkim C, E oraz beta-karotenu, czyli przeciwutleniaczy chroniących organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników oraz frakcji cholesterolu LDL przyczyniającej się do powstawania blaszki miażdżycowej w tętnicach.

Owoce i warzywa bogate w te witaminy powinny być spożywane do każdego dania, a także w formie przekąski pomiędzy posiłkami. Do jadłospisu warto włączyć przede wszystkim owoce cytrusowe, truskawki, czarne porzeczki, paprykę, pomidory, brokuły, natkę pietruszki, marchew, sałatę, szpinak, morele oraz brzoskwinie.

Głównym źródłem witaminy E w diecie są oleje roślinne. Polecany jest przede wszystkim olej słonecznikowy. Poza tym witaminę E znaleźć można w kiełkach, orzechach, nasionach, pełnoziarnistym pieczywie, płatkach, brzoskwiniach, brokułach i w awokado. Wskazane jest także spożywanie czosnku, który obniża ciśnienie.

Ze względu na zawartość błonnika pokarmowego oraz witamin z grupy B polecane jest spożywanie produktów pełnoziarnistych – pieczywa i makaronów, a także kasz i brązowego ryżu.

W diecie osoby po udarze należy dbać o odpowiednią ilość potasu i magnezu. Dobrym źródłem potasu w diecie są przede wszystkim warzywa, suszone owoce, orzechy, ziemniaki, ryż oraz ryby. Z kolei najwięcej magnezu zawiera kakao, migdały, nasiona słonecznika oraz kasza gryczana.

Z technik kulinarnych polecane jest przede wszystkim gotowanie tradycyjne lub na parze, duszenie (bez wcześniejszego obsmażania) oraz pieczenie.

Dieta po udarze – co wykluczyć i czego nie wolno jeść?

W menu po udarze mózgu dozwolone jest spożywanie jedynie 3 g soli dziennie, czyli mniej więcej jednej płaskiej łyżeczki. Należy pamiętać, że spore ilości soli znajdują się już w produktach spożywczych, przede wszystkim w wędlinach, kiełbasach, konserwach, serach żółtych, solonych rybach oraz produktach wędzonych.

Oznacza to, że nie powinno się już dosalać posiłków podczas przygotowywania. W potrawach sól można zastąpić ziołami, np. estragonem, bazylią, majerankiem czy koperkiem.

Istotne jest także ograniczenie spożycia tłuszczu do mniej niż 30 proc. całkowitej ilości energii w diecie. W związku z tym z diety należy wykluczyć tłuste gatunki mięs, przede wszystkim wieprzowinę, mięso z kaczek i gęsi oraz tłuste wędliny i podroby. Definitywnie wyeliminować należy również smalec, słoninę, boczek, a także parówki, kaszanki oraz mielonki.

Unikać należy produktów ciężkostrawnych, takich jak: groch, fasola czy kapusta. Ważny jest również sam sposób przygotowywania potraw. Zdecydowanie zrezygnować należy ze smażenia oraz z duszenia ze wcześniejszym obsmażaniem.

Obecnie jednak w żywieniu po udarze unika się stosowania diet kuchennych na rzecz tych przemysłowych, szczególnie w pierwszych tygodniach po udarze. Są one cenione przez wzgląd na wysoką wartość odżywczą, bezpieczeństwo oraz wygodę w podawaniu. Taki sposób odżywiania powinien być prowadzony pod nadzorem medycznym.

Ponadto w przypadku spożywania zwykłego pokarmu, gdy chory nie jest w stanie zjeść odpowiedniej jego ilości, dzięki której pokryje dzienne zapotrzebowanie na składniki odżywcze, często stosowane są płynne, doustne preparaty odżywcze zawierające komplet witamin oraz składników mineralnych. Preparaty te mogą być stosowane pomiędzy posiłkami lub też dodawane do nich. W niektórych przypadkach preparaty takie zastępować mogą nawet cały posiłek.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Dieta to sposób na uniknięcie udaru mózgu

Choć brak jednoznacznych dowodów naukowych na korzystny wpływ konkretnych produktów żywnościowych w przypadku udaru mózgu, jednak w profilaktyce tej choroby zalecana jest dieta uboga w sód i jednocześnie bogata w potas, co sprzyja redukcji nadciśnienia tętniczego. Wskazane jest częste spożywanie owoców i warzyw oraz ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych.

Liczne badania potwierdzają również pozytywny wpływ diety bogatej w ryby, nieutwardzone tłuszcze nienasycone oraz kwasy omega-3.

Dieta w profilaktyce udaru mózgu zbliżona jest do sposobu żywienia w chorobie. Wskazane jest spożywanie produktów bogatych w przeciwutleniacze, czyli w witaminę C, E oraz w beta-karoten. W diecie powinny znajdować się także produkty zawierające potas, przede wszystkim warzywa i suszone owoce.

Polecane jest spożywanie ryb, szczególnie morskich. Są one bogate w kwasy omega-3 sprzyjające zachowaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi. Istotne znaczenie w dietoprofilaktyce udaru mózgu posiada także błonnik pokarmowy, a szczególnie jego frakcja rozpuszczalna w wodzie. Pektyny czy beta-glukany posiadają zdolność obniżania poziomu cholesterolu, co istotnie wpływa na obniżenie ryzyka udaru mózgu.

Dieta w profilaktyce udaru mózgu powinna eliminować produkty zawierające spore ilości nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu. W związku z tym wykluczyć należy tłuste gatunki mięs, podroby, masło, a także produkty bogate w sód, czyli konserwy, słone przekąski, żywność wysoko przetworzoną oraz typu fast food.

Badania epidemiologiczne wskazują, że nadwaga i otyłość są bezpośrednio związane z podwyższonym ryzykiem wystąpienia udaru. Dlatego konieczne jest dążenie do osiągniecia prawidłowej masy ciała. Otyłość związana jest ponadto z innymi czynnikami ryzyka, między innymi z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą oraz hiperlipidemią.

W profilaktyce patologicznego podwyższenia poziomu homocysteiny konieczne jest przyjmowanie suplementów kwasu foliowego (400 µg/dobę), a także witamin B₆ oraz B₁₂. Badania wykazują również, że osoby z niskim poziomem witaminy D są bardziej narażone na wystąpienie udaru o ciężkim przebiegu, a także na poważniejsze powikłania już po udarze, w porównaniu z osobami bez niedoborów tego składnika. W związku z tym konieczna może być jego suplementacja.

Bibliografia:

Banecka-Majkutewicz Z. i wsp., Analiza czynników ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu (badanie wstępne). Udar mózgu, 2002, 4, 1: 15–22.
Błaszczyk B., Czernecki R., Prędota-Panecka H., Profilaktyka pierwotna i wtórna udarów mózgu. Studia Medyczne, 2008, 9: 71–75.
Cichońska M., Borek M., Krawczyk W., Wybrane czynniki ryzyka, choroby i zespoły objawowe prowadzące do występowania udarów mózgu. Acta Sci. Acad. Ostroviensis, 2012, 1: 27–46.
Członkowska A. i wsp., Żywienie dojelitowe i pozajelitowe w udarze mózgu – stanowisko Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Pol. Przegl. Neurol., 2013, 9, 4: 141–145.
Czynniki ryzyka wystąpienia niedokrwiennego i krwotocznego udaru mózgu – badanie INTERSTROKE. Med. Dypl., Nowości w praktyce, 2010, 19, 10: 32–35.
Marciniak M. i wsp., Opieka pielęgniarska w udarach mózgu, Probl. Pielęg., 2010, 18, 1: 83–88.
https://nutriciamedyczna.pl/uploads/articles/adds/add_31.pdf.
Sicińska P. i wsp., Suplementacja kwasami omega w różnych chorobach. Postępy Hig. Med. Dośw., 2015, 69: 838–852.
Strepikowska A., Buciński A., Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka. Postępy Farmakoter., 2009, 65, 1: 46–50.
https://spartanska.pl/wp-content/uploads/raport_udary-m%C3%B3zgu.pdf, dostęp.
The European Stroke Initiative Executive Committee and the EUSI Writing Committee. Cerebrovasc. Dis., 2003, 16: 311–337.
https://www.szpital-mikolow.com.pl/pliki/diety/d22.pdf.

Opublikowano: 19.01.2018; aktualizacja: 20.01.2018

Oceń:

4.5

Diana Chmielowiec

Dietetyczka

Absolwentka Technologii Żywności i Żywienia Człowieka oraz Bezpieczeństwa Żywności w Łańcuchu Żywnościowym Warszawskiej SGGW. Ukończyła również Poradnictwo dietetyczne w Instytucie Żywności i Żywienia. Przez 3 lata pracowała jako dietetyk specjalizujący się w alergiach pokarmowych. Obecnie zajmuje się jakością i bezpieczeństwem żywności.