Padaczka u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest padaczka?

Padaczka to przewlekła choroba neurologiczna charakteryzująca się występowaniem powtarzających się napadów, które są wynikiem nadmiernie wzmożonej i nieprawidłowej aktywności elektrycznej w mózgu. Fizjologicznie, mózg generuje pewien poziom aktywności elektrycznej, ale w przypadku padaczki, ta aktywność staje się nadmierna i chaotyczna, co objawia się napadami padaczkowymi.

Etiologia padaczki jest zróżnicowana i może obejmować:

• zmiany strukturalne w mózgu,
• urazy,
• infekcje,
• zaburzenia metaboliczne,
• czynniki genetyczne.

Napadowi padaczki towarzyszy wykonywanie mimowolnych ruchów, których widok dla otoczenia osoby chorej jest często przeżyciem traumatycznym. Występowanie objawów choroby zazwyczaj postępuje z czasem.

Wspomnieć należy, że padaczka nie jest jedyną przyczyną napadów wydarzających się w dzieciństwie. Występowanie napadów padaczki u dziecka nie oznacza upośledzenia umysłowego i nie ma jakiegokolwiek związku z inteligencją czy zdolnością do uczenia się dziecka. Padaczka nie jest chorobą zaraźliwą – nie jest wywoływana przez jakiekolwiek patogeny.

Przyczyny padaczki u dzieci

Padaczka dziecięca charakteryzuje się złożonością, wynikającą z wielu potencjalnych przyczyn, które mogą być trudne do jednoznacznej identyfikacji. W rzeczywistości, u większości bo u prawie 70% osób z padaczką, przyczyna pozostaje nieznana. Mimo to, w wielu przypadkach udało się zidentyfikować specyficzne czynniki, które mogą przyczyniać się do rozwoju padaczki.

Najczęstsze przyczyny padaczki u dzieci obejmują:

• wady rozwojowe mózgu;
• choroby zakaźne w czasie ciąży – np. różyczka czy toksoplazmoza;
• urazy głowy: dotyczą zarówno urazów okołoporodowych, jak i tych, które dziecko może doznać później;
• choroby naczyniowe mózgu;
• choroby zwyrodnieniowe i demielinizacyjne: chociaż rzadsze u dzieci, takie choroby jak stwardnienie rozsiane także mogą być przyczyną napadów;
• nowotwory mózgu: zarówno pierwotne guzy, jak i przerzuty do mózgu mogą indukować napady padaczkowe;
• zapalenie opon mózgowych: stanowi około 3% przyczyn padaczki, zazwyczaj będąc wynikiem infekcji.

Podłoże genetyczne napadów padaczkowych

Postępy w genetyce ujawniły, że niektóre przypadki padaczki rozwijają się na podłożu genetycznym. Mutacje w genach odpowiedzialnych za tworzenie białek kanałów jonowych (np. kanały sodowe, potasowe, chlorkowe i wapniowe) mogą prowadzić do zaburzeń w przepływie jonów w neuronach, co z kolei prowadzi do padaczki. Te tzw. kanałopatie są często przyczyną rzadkich, jednogenowych postaci padaczki.

Podłoże idiopatyczne napadów padaczkowych

To grupa chorób, gdzie mimo intensywnych badań nie udaje się ustalić konkretnej przyczyny. Charakteryzują się one różnorodnością objawów i mogą wystąpić w różnym wieku u pacjenta.

Objawy padaczki u dzieci

Napady padaczkowe to złożone i zróżnicowane zaburzenia funkcji bioelektrycznej mózgu, które mogą objawiać się na wiele sposobów, zależnie od miejsca występowania nieprawidłowych wyładowań w mózgu. Istnieje około 40 różnych form napadów padaczkowych, które różnią się częstością występowania i symptomatologią.

W przypadku form łagodniejszych napady powodują splątanie. Dzieci często tracą z rodzicami kontakt logiczno-słowny. Niektóre napady padaczki u dziecka są tak krótkie i słabe, że trudno je dostrzec, zauważalne są jedynie dla rodziców. Dziecko w trakcie bardzo krótkiego napadu, trwającego kilka sekund, potrafi nawet powrócić do czynności, którą wykonywało przed początkiem napadu. Napady dłuższe wiążą się zazwyczaj z tym, że po ich ustąpieniu dziecko czuje się wyraźnie osłabione, odczuwa senność, jest zdezorientowane.

Niektóre dzieci mogą być nadmiernie pobudzone. Okres po ustąpieniu napadu nazwa się fazą poudarową. Może ona trwać od kilku minut do nawet kilku godzin. W czasie napadu istotnym jest zachowanie spokoju i zapewnienie dziecku bezpieczeństwa.

Rodzaje napadów padaczkowych

1. Napady częściowe (ogniskowe)

   • Proste: Nie powodują utraty przytomności. Mogą objawiać się drgawkami, zmianami sensorycznymi (np. drętwienie, ból, iskry wzrokowe), wegetatywnymi (np. uczucie ucisku w brzuchu, przyspieszone tętno) oraz psychicznymi (np. uczucie oderwania od ciała, zniekształcenie rzeczywistości).

   • Złożone: Rozpoczynają się od objawów prostych z zachowaną świadomością, która później zostaje zaburzona. Często przebiegają z automatyzmami, takimi jak przełykanie, mlaskanie czy składanie rąk.

2. Napady uogólnione

   • Napady nieświadomości: Głównie u dzieci i młodzieży, trwają do 30 sekund i mogą występować kilkakrotnie dziennie. Charakteryzują się krótkotrwałą utratą świadomości.

   • Napady miokloniczne: Krótkie szarpnięcia mięśni, zazwyczaj w rękach czy nogach, bez utraty świadomości.

   • Napady atoniczne: Nagła utrata napięcia mięśniowego prowadząca do upadków.

   • Napady toniczno-kloniczne: Charakteryzują się utratą przytomności, fazą toniczną (sztywnienie ciała) i kloniczną (drgawki). Często występują z dodatkowymi objawami, jak sinica, ślinotok czy oddawanie moczu.

Napad padaczkowy u dziecka – pierwsza pomoc

W czasie napadu padaczki u dziecka istotne jest zachowanie spokoju i zapewnienie dziecku bezpieczeństwa. Często konieczne jest wezwanie pomocy (w przypadku napadów trwających kilka minut).

By zapewnić dziecku bezpieczeństwo, należy:

• ułożyć dziecko w miejscu bezpiecznym (z dala od ruchu ulicznego, ostrych krawędzi);
• podłożyć pod głowę dziecka ubranie lub poduszkę;
• przewrócić dziecko na jego prawą stronę, aby ślina z ust mogła bez przeszkód spływać na zewnątrz;
• nie wkładać przedmiotów do ust dziecka;
• nie ograniczać drżenia dziecka;
• nie krępować jego ruchów.

W przypadku częściej pojawiających się epizodów należy notować każdy napad – czas trwania, datę, porę dnia i charakterystyczne objawy. Te informacje są bezcenne dla lekarza.

Po tym, jak napad się skończy, a dziecko nie jest nadmiernie pobudzone, należy je położyć i obserwować. Dziecko najprawdopodobniej zapadnie w sen. Może być zdezorientowane i splątane. Wolno podać tylko te leki, których przyjmowanie zalecił wcześniej lekarz. Dzieci doświadczające napadu częściowego mogą być przestraszone lub zdezorientowane zarówno podczas, jak i po napadzie.

Diagnostyka padaczki

Proces diagnostyczny powinien być przeprowadzony przez specjalistę neurologa, który wykorzystuje różne metody diagnostyczne, aby precyzyjnie zidentyfikować charakter napadów, lokalizację ogniska padaczkowego w mózgu oraz potencjalną przyczynę (etiologię) choroby.

Podstawowe aspekty diagnozy padaczki obejmują: wywiad medyczny, badanie elektroencefalograficzne (EEG), neuroobrazowanie, pozostałe badania obrazowe i testy diagnostyczne.

• Wywiad medyczny jest niezwykle istotny dla ustalenia charakteru i przyczyn napadów. Lekarz dokładnie analizuje zachowania i doznania pacjenta przed, w trakcie i po napadzie, a także zbiera informacje o historii zdrowotnej i rodzinnej, przebytych urazach głowy oraz innych stanach zdrowotnych.

• Badanie elektroencefalograficzne (EEG) to podstawowe narzędzie rejestrujące aktywność elektryczną mózgu, pomocne w identyfikacji padaczki. Choć samo w sobie nie wystarcza do diagnozy, nieprawidłowości mogą sugerować padaczkę. Video-EEG, które łączy zapis EEG z obrazem wideo, jest szczególnie pomocne w ocenie napadów.

• Neuroobrazowanie, czyli tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (MRI) są kluczowe w identyfikacji strukturalnych przyczyn padaczki, jak guzy czy zmiany naczyniowe. MRI jest szczególnie wartościowe w wykrywaniu subtelnych zmian odpowiedzialnych za napady.

• Pozostałe badania obrazowe, czyli techniki takie jak tomografia emisyjna pojedynczych fotonów (SPECT) i pozytonowa tomografia emisyjna (PET), są używane do oceny przepływu krwi i metabolizmu mózgu, co jest kluczowe w lokalizacji ognisk padaczkowych.

• Inne testy diagnostyczne, czyli np. zapis EKG może być stosowany do różnicowania przyczyn zaburzeń świadomości, szczególnie przy chorobach serca.

Leczenie padaczki u dzieci

W leczeniu padaczki dziecięcej istotne jest odpowiednie dobranie terapii do typu napadów i indywidualnych potrzeb pacjenta. Podstawową metodą terapii jest leczenie farmakologiczne, które obejmuje stosowanie leków przeciwpadaczkowych.

Leki nie eliminują przyczyn choroby, ale są skuteczne w zapobieganiu napadom. Około dwie trzecie pacjentów doświadcza całkowitego ustąpienia napadów padaczkowych dzięki odpowiednio dobranym lekom, a dodatkowe 20% pacjentów zauważa znaczną redukcję ich liczby.

W przypadkach gdy leki okazują się nieskuteczne, możliwe jest zastosowanie leczenia chirurgicznego, które polega na usunięciu fragmentu mózgu odpowiedzialnego za generowanie napadów. Alternatywną metodą jest stymulacja nerwu błędnego, która polega na wszczepieniu urządzenia regulującego czynność napadową w mózgu.

Dodatkowo, w szczególnych przypadkach, głównie u dzieci z lekooporną padaczką, stosuje się dietę ketogeniczną. Jest to dieta wysokotłuszczowa i niskowęglowodanowa, której przestrzeganie musi odbywać się pod ścisłą kontrolą medyczną.

Po kilkuletnim okresie bez napadów, lekarz może rozważyć stopniowe odstawienie leków, co zawsze jest decyzją opartą na dokładnej ocenie stanu pacjenta oraz wynikach badań diagnostycznych.

Padaczka u dzieci – jak sobie radzić?

Aby nie dopuszczać do napadów, należy kontrolować, czy dziecko przyjmuje przepisane przez lekarza leki. Ważne jest, by unikało czynników, które uznawane są za potencjalnie wywołujące napad padaczkowy (np. wysoka gorączka). Należy zgodnie z zaleceniami zgłaszać się na wizyty kontrolne (kilka razy do roku).

Dziecko chore na padaczkę nie powinno pozostawać samo bez opieki. Nie można pozostawiać go bez dozoru w wannie, w czasie uprawiania dyscyplin sportowych, w trakcie korzystania z urządzeń elektrycznych, itd. Dzięki prostym środkom ostrożności dziecko będzie mogło bawić się, uprawiać sport i prowadzić normalny tryb życia. Istotne jest, aby osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem – członkowie rodziny i nauczyciele – wiedzieli o tym, że dziecko cierpi na padaczkę, rozumieli z jakimi środkami ostrożności i ograniczeniami wiąże się jego wychowanie oraz co muszą zrobić w razie wystąpienia napadu u dziecka.

Dziecko należy wspierać, motywować, otwarcie i szczerze rozmawiać z nim o chorobie i możliwych zagrożeniach. Wiele dzieci cierpiących na padaczkę ma także inne problemy neurologiczne. Szczególnie częste są problemy z uczeniem się i zachowaniem – i to one mogą stanowić dla dziecka znacznie poważniejszy problem niż sama padaczka.

W pewnych przypadkach leki przeciwpadaczkowe mogą nasilać tego typu problemy. Mogą one wymagać konsultacji z lekarzem, a także nauczycielem. W niektórych przypadkach warto zasięgnąć porady i pomocy psychologa, na pierwszą wizytę udać się samodzielnie, a na kolejną już z dzieckiem. W przypadku dziecka z częstymi napadami padaczkowymi taka pomoc może mieć zasadnicze znaczenie.

współpraca: Agnieszka Żak