Afrykański pomór świń (ASF) – co to jest, objawy, ASF u ludzi

Co to jest ASF?

Afrykański pomór świń (ASF, ang. African swine fever) to wysokozaraźliwa, wirusowa choroba krwiotoczna, dotykająca zwierzęta z rodziny świniowatych. Po raz pierwszy ASF zaobserwowano na początku XX wieku u dzikich świń afrykańskich, jednakże już pod koniec lat pięćdziesiątych został przywieziony do Europy, powodując załamanie na rynku mięsa wieprzowego z powodu dużej liczby padłych zwierząt. Następnie skupiska choroby wygasły. Kolejna fala pomoru pojawiła się w Europie dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku.

Jak przenosi się wirus ASF?

Choroba jest przenoszona przez żywe zwierzęta, ale także padlinę zarażonych świń, mięso wieprzowe, skażoną paszę czy przedmioty, z którymi miały styczność chore osobniki. Wirus ASF jest bardzo odporny na działanie wysokiej temperatury, ulegając zniszczeniu dopiero po dwudziestu minutach w 60 stopniach Celsjusza. Bardzo długo zachowuje wszystkie swoje funkcje w mrożonym mięsie, ale także w tłuszczu, mięsie suszonym czy wędzonym. W kale zarażonych świń potrafi przetrwać do dwóch tygodni.

Nie istnieje żadna szczepionka na ASF, a rozprzestrzenianie choroby ogranicza się poprzez zabijanie i utylizowanie chorych zwierząt. Istnieje całkowity zakaz przewożenia świń oraz świeżego i mrożonego mięsa wieprzowego z obszarów, gdzie występuje ASF na tereny wolne od tej choroby.

Wznowienie działalności hodowlanej jest możliwe dopiero po upływie 30 dni, pod warunkiem uzyskania pozwolenia od powiatowego lekarza weterynarii.

ASF – gdzie występuje?

Występowanie choroby ogranicza się do kontynentów Starego Świata, tj. Azji, Afryki i Europy.

Pierwotnie ASF spotkać było można prawdopodobnie jedynie na terenie Afryki Środkowowschodniej, przede wszystkim w Kenii, u świń dzikich. Pierwszy przypadek w Europie zaobserwowano w 1960 roku w Lizbonie, choroba rozprzestrzeniła się później na Hiszpanię, Belgię i Francję. ASF pojawiło się też na Kubie, w 1970 roku – próbę zaszczepienia ASF w tym kraju w celu destabilizacji często przypisuje się przeciwnikom rządu Fidela Castro. Do epidemii na Kubie jednak nie doszło, głównie z powodu szybkiej reakcji na zagrożenie i wirus nigdy więcej nie pojawił się na terenie kraju.

W 2007 roku odkryto zarażone świnie w Gruzji, a ASF szybko przeniósł się na sąsiednie państwa – Armenię, Azerbejdżan, Iran, Białoruś i Rosję. Wektorami choroby były zazwyczaj dziki.

W Polsce pomór pojawił się w lutym 2014 roku we wschodniej części kraju, przy granicy z Białorusią. Od tego czasu ASF systematycznie posuwał się na zachód, obejmując praktycznie cały obszar na wchód od Wisły, ale także województwa: wielkopolskie, lubuskie, dolnośląskie, część opolskiego i południowe skraje zachodniopomorskiego.

Przypadki ASF zanotowano także na terenie Azji Wschodniej, w 2018 roku. Choroba najprawdopodobniej przeniosła się z Rosji do Chin. W odpowiedzi na to wydarzenie rząd chiński zablokował eksport wewnętrzny z prowincji, gdzie wystąpiły ogniska pomoru.

ASF osiągnał rozmiary pandemii w Wietnamie, gdzie poddano ubojowi z powodu zakażenia 7 milionów świń. W Afryce Subsaharyjskiej, gdzie afrykański pomór świń występuje endemicznie, od 1937 roku okresowo pojawiają się ogniska choroby u świń hodowlanych, w różnych rejonach kontynentu.

Obecnie ASF rozprzestrzenia się przede wszystkim w Europie, w kierunku zachodnim – tereny położone na wschód od Saksonii-Anhalt uważa się za zajęte pandemią – oraz w Azji Południowej, również na wschód, od strony zachodnich Indii i Bangladeszu.

ASF – rozpoznanie

Choroba przenosi się poprzez kontakt świni z zainfekowanymi wydzielinami czy kałem. Do zakażenia może dojść również poprzez spożycie mięsa pochodzącego z chorego osobnika, które nie zostało poddane odpowiednio długiej obróbce cieplnej (co najmniej 20 minut w temperaturze wyższej niż 60 stopni Celsjusza).

Afrykański pomór świń może być także roznoszony przez ukąszenia niektórych kleszczy , wszy oraz muchy, które miały kontakt z krwią, wydzielinami czy kałem chorych zwierząt oraz poprzez zainfekowaną paszę oraz narzędzia. Szacuje się, że wirus może przetrwać do 4 lat w zakażonych kleszczach z rodzaju Ornithodorus.

Najczęstszym sposobem zakażenia zwierząt jest kontakt z innym zakażonym zwierzęciem.

Jak wspomniano wcześniej, ASF jest wysoce zaraźliwy oraz rozprzestrzenia się szybko po całym gospodarstwie i obejmuje znaczny odsetek zwierząt, powodując u świni gorączkę rozpoczynającą się 4-5 dni po zakażeniu i po której następują u zwierzęcia objawy takie jak:

• otępienie,
• trudności w oddychaniu,
• wymioty,
• biegunka,
• wydzielina z nosa i oczu,
• poronienia u prośnych loch,
• sinica kończyn,
• niedowład zadu
• ostatecznie śmierć w ciągu 7 dni.

Charakterystyczne dla tej choroby są zaczerwienienia lub sinica uszu oraz drobne wybroczyny na całym ciele.

Istnieje także chroniczna wersja pomoru świń – dotknięte wirusem zwierzęta tracą na wadze, często zaczynają kuleć z powodu uszkodzeń stawów, pojawia się także owrzodzenie skóry.

Osobniki padłe z powodu choroby często mają sine kończyny. Widoczne są krwawe wybroczyny na całym ciele, zwłaszcza obrzmiałych węzłach chłonnych. W czasie sekcji można zauważyć wybroczyny na powierzchni serca, które krwawiły do płynu osierdziowego, a także krew w jamie opłucnej. Ogólnie wybroczyny są często obecne w płucach, sercu, wątrobie, nerkach i pęcherzu moczowym. Objawy wybroczynowe obejmują skórę poronionych płodów, mogą wystąpić także na łożysku.

Jakie są objawy ASF?

The World Organisation for Animal Health (OIE) wymienia takie objawy ASF:

Postać nagła:

• Nagła śmierć, po rozwinięciu jedynie kilku objawów choroby.

Postać ostra:

• Gorączka (40,5-42°C).
• Wczesna leukopenia i trombocytopenia (trwająca 48–72 godziny).
• Zaczerwienienie skóry (u świń białych) – końcówki uszu, ogon, dystalne kończyny, dolne części tułowia i brzuch.
• Spadek, apatia, sinica i utrata koordynacji ruchowej, występujące w czasie 24-48 godzin przed śmiercią.
• Przyśpieszony puls i częstotliwość oddechu.
• Możliwe wymioty, biegunka (niekiedy krwawa) i wydzielina z oczu.
• Śmierć w przeciągu 6–13 dni.
• Poronienia.
• U świń domowych śmiertelność zbliżona do 100%.

Postać podostra:

• Mniej intensywne objawy; lekka gorączka, niski apetyt i otępienie.
• Czas trwania choroby: 5–30 dni.
• Poronienia.
• Śmierć w przeciągu 15–45 dni.
• Niższa, bardziej zróżnicowana śmiertelność (30-70%).

Postać przewlekła:

• Mocno zróżnicowane objawy: utrata masy ciała, nieregularna gorączka, symptomy ze strony układu oddechowego, martwica niektórych obszarów skóry, przewlekłe owrzodzenia, artretyzm.
• Zapalenie osierdzia, zrosty płuc, obrzęki stawów.
• Choroba rozwija się przez 2–15 miesięcy.
• Niska śmiertelność.
• Niewielka liczba wyzdrowiałych świń może zostać nosicielami wirusa na całe życie.

Afrykański pomór świń a świńska grypa

Afrykański pomór świń i świńska grypa to dwie zupełnie inne choroby, wywoływane przez różne wirusy. Mylenie ich ze sobą może wynikać z podobnych semantycznie nazw w języku angielskim – African swine fever (dosłownie: afrykańska świńska gorączka) oraz swine flu (świńska grypa).

Świńska grypa jest odpowiednikiem podobnej choroby u ludzi. Powodują ją wirusy grypy typu A oraz, rzadziej, typu C. Przebieg świńskiej grypy u zwierząt jest zazwyczaj lekki, z niską śmiertelnością i brakiem poważnych powikłań. Zmutowane wirusy świńskiej grypy mogą jednak wywoływać grypę u ludzi. Wyjątkowo groźna odmiana wirusa świńskiej grypy typu A/H1N1 była odpowiedzialna za pandemię grypy hiszpanki w latach 1918-1919, która mogła pochłonąć nawet 100 milionów ofiar. W połowie 2009 roku ogłoszono kolejną pandemię świńskiej grypy, mającą początek w Meksyku. Na skutek tej pandemii zmarło niemal 300 000 ludzi.

Wirus świńskiej grypy należy do wirusów RNA, cechuje się dużą zmiennością i tendencją do atakowania różnych gatunków zwierząt – świń, ludzi, ale także i ptaków. Przenosi się przede wszystkim drogą kropelkową, ludzie mogą się zarażać nim od świń i odwrotnie.

Afrykański pomór świń powodowany jest przez wirusa DNA. Nie stwarza zagrożenia dla ludzi, nie przenosi się na ludzi, nie jest też podatny na mutacje. Wywołuje chorobę tylko u świń domowych i dzikich. Jest bardzo zaraźliwy i zazwyczaj powoduje śmierć w przeciągu dwóch tygodni od wystąpienia pierwszych objawów. Nie istnieje szczepionka, która chroniłaby przed zarażeniem ASF.

Czytaj również: Ornitoza (papuzica) – objawy, leczenie psitakozy – choroby ptasiej

ASF – leczenie

Zwierząt chorych na afrykański pomór świń nie leczy się.

Ze względu na to, że choroba jest niezwykle zaraźliwa i wysoce śmiertelna, każde zarażone zwierzę, niezależnie od tego, czy choruje na postać ostrą ASF czy przewlekłą, powinno zostać niezwłoczne zabite, a jego zwłoki zutylizowane. To samo dotyczy wszystkich świń w gospodarstwie, w którym stwierdzono ognisko choroby.

Postępowanie w takich sytuacjach jest określone w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 maja 2015 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń.

ASF – zapobieganie

Wokół gospodarstwa, w którym odkryto ognisko ASF, wyznacza się dwa obszary – zagrożony i zapowietrzony. Obszar zapowietrzony, o promieniu co najmniej 3 km, może obejmować sąsiednie gospodarstwa. W takim przypadku obowiązuje bezwzględny zakaz wywożenia świń z terenu przez okres 40 dni. Na terenie zagrożonym, o promieniu co najmniej 7 km, zakaz wywożenia świń obowiązuje przez 30 dni. Zgodę na zakończenie kwarantanny w tych obszarach przyznaje powiatowy lekarz weterynarii.

Gospodarstwo będące ogniskiem choroby jest też zobowiązane do utylizacji wszelkich materiałów, takich jak pasza, ściółki itd., których nie da się poddać dezynsekcji. Nowe świnie mogą zostać wprowadzone do gospodarstwa dopiero po 40 dniach od zakończenia procesu oczyszczania.

W przypadku znalezienia padłego dzika, należy pamiętać, że może być on zarażony wirusem ASF. Padliny nie można dotykać, a o znalezieniu zwłok dzika trzeba powiadomić powiatowego lekarza weterynarii, najbliższą lecznicę weterynaryjną, straż miejską, najbliższe koło łowieckie, starostę, wójta lub burmistrza gminy. Osoba, która znalazła padlinę, nie powinna mieć styczności ze świniami ani narzędziami służącymi do obsługi świń przez 72 godziny.

Mięso z terenów objętych pandemią ASF nie może być eksportowane na obszary wolne od choroby. Za zwierzęta zabite z powodu wystąpienia choroby na terenie gospodarstwa przysługuje odszkodowanie, o ile posiadacz zastosował się do obowiązków związanych z rejestracją zwierząt oraz zgłoszeniem podejrzenia choroby zakaźnej. Odszkodowanie przysługuje także za paszę, produkty pochodzenia zwierzęcego i sprzęt poddany utylizacji.

Szczepionka przeciw ASF

Obowiązuje całkowity zakaz szczepienia przeciwko ASF. Wynika to z faktu, że nie istnieje żadna odpowiednio przebadana i zatwierdzona szczepionka. Na początku 2021 roku w chińskiej prowincji Hubei odkryto nowy szczep, którego powstanie najprawdopodobniej było efektem stosowania nielegalnych szczepionek. Szczep ten, o nazwie HuB20, wywołuje chroniczną postać choroby, o niższej śmiertelności i trudniejszych do zdiagnozowania objawach. Jest to zjawisko niekorzystne, ponieważ kontrolowanie rozprzestrzeniania się szczepu HuB20 wydaje się jeszcze trudniejsze, niż w przypadku szczepu powodującego nagłą postać choroby.

Czytaj również: Mikroplastik – czym jest i jak wpływa na zdrowie?

ASF – środki ostrożności

Główny Inspektorat Weterynarii zaleca takie środki ostrożności dla hodowców trzody chlewnej i rolników:

• nieskarmianie zwierząt paszą niewiadomego pochodzenia ani produktami (w tym resztkami, zlewkami) pochodzenia zwierzęcego;
• niezakupywanie świń z niewiadomego źródła, czyli nieoznakowanych i bez świadectwa weterynaryjnego;
• zastosowanie mat dezynfekcyjnych na wjazdach i wyjazdach do gospodarstw i przed wejściami do budynków inwentarskich;
• zabezpieczenie przed dostępem zwierząt dzikich do budynków inwentarskich, magazynów pasz oraz miejsc przechowywania ściółki;
• ograniczanie dostępu osób postronnych do zwierząt;
• zachowanie podstawowych zasad higieny – odkażanie rąk i obuwia, stosowanie odzieży ochronnej;
• nieuczestniczenie w polowaniach na 72 godziny przed wejściem do chlewni, niewnoszenie do gospodarstw części dzików itd.;
• niepożyczanie sprzętów, niezatrudnianie do obsługi osób, które hodują świnie, itp.

ASF u ludzi

Afrykański pomór świń nie przenosi się na ludzi. Nie było żadnego przypadku przeniesienia się choroby ze zwierzęcia na człowieka czy zarażenia zwierzęcia innego niż świnia.

Mięso zarażonych świń jest utylizowane ze względu na możliwość przenoszenia się choroby na kolejne świnie poprzez kontakt z człowiekiem, który dotykał zarażone mięso.

Z uwagi na to, że ludzie mogą być wektorami wirusa, konieczne jest przestrzeganie zasad bioasekuracji w gospodarstwach rolnych. Świnie mogą zarazić się ASF od każdego człowieka, który miał kontakt z wirusem, a więc przede wszystkim od myśliwych, hodowców i rolników.

Zasady bioasekuracji ASF

Zasady bioasekuracji zalecane przez Ministerstwo Rolnictwa:

1. Ochrona paszy przed zetknięciem się z wektorem wirusa. Hodowanych świń nie powinno się karmić jakimikolwiek resztkami pożywienia spożywanego przez ludzi. Pasza powinna być przechowywana w szczelnym pomieszczeniu, do którego nie mają dostępu osoby trzecie (np. dzieci), a także zwierzęta domowe czy gryzonie.
2. Zaleca się prowadzenie rejestru osób, które przebywały w gospodarstwie, zwłaszcza jeśli miały dostęp do pomieszczeń, w którym znajdowały się świnie oraz wszystkich pojazdów, w tym maszyn rolniczych. Wirus ASF może przenosić się na narzędziach, w pojazdach przenoszących paszę, na materiałach budowlanych, szambiarkach czy pojazdach używanych do transportu zwłok zwierząt do utylizacji. Prowadzenie szczegółowego rejestru pozwoli ograniczyć zasięg choroby poprzez szybszą lokalizację potencjalnie zakażonych pojazdów czy sprzętu.
3. Obsługę świń powinny prowadzić jedynie osoby, do których należy ten obowiązek w danym gospodarstwie. Przede wszystkim nie powinny się tym zajmować osoby trzecie, a więc np. rolnik z pobliskiego gospodarstwa, sąsiad, dzieci.
4. Osoby, które wchodzą do pomieszczenia, gdzie znajdują się świnie, powinny stosować się do zasad higieny mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się ASF. Dotyczy to przede wszystkim dokładnego mycia rąk i stosowania środka dezynfekcyjnego na bazie etanolu lub propanolu, odkażanie butów, stosowanie ubrania i obuwia roboczego, a także nakrycia zasłaniającego włosy. Nie powinno się wchodzić do pomieszczeń, w których znajdują się świnie, w ubraniu innym niż do tego przeznaczonym.
5. Narzędzia do obsługi świń powinno się regularnie odkażać. Nie powinno się stosować narzędzi używanych w innym gospodarstwie, a jeśli to absolutnie koniecznie, powinny one zostać bardzo dokładnie odkażone. Pojazdy i narzędzia służące do transportu zwierząt należy odkażać po każdym użyciu.
6. Należy stosować maty dezynfekcyjne, na tyle duże, aby ich pominięcie było niemożliwe. Tego rodzaju maty najlepiej rozłożyć przy wejściu do każdego pomieszczenia i budynku.
7. Osoby, które w przeciągu ostatnich 72 godzin brały udział w polowaniu, nie powinny uczestniczyć w żadnych czynnościach związanych z obsługą świń, a najlepiej – nie wchodzić do pomieszczeń, w którym znajdują się zwierzęta. Nie powinno się także wnosić na teren gospodarstwa żadnych produktów uzyskanych z dzików, w tym mięsa, tusz, wędlin, trofeów myśliwskich czy zwłok dzika. Osoba, która napotkała zwłoki dzika, powinna ten fakt zgłosić oraz przez 72 godziny nie wykonywać żadnych czynności związanych z obsługą świń.
8. Zaleca się odpowiednie zabezpieczenie wybiegu dla świń, tak, by nie miały do niego dostępu inne zwierzęta i osoby trzecie.

Zachowanie tych zasad bioasekuracji pozwala na skuteczne ograniczenie rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń pomiędzy gospodarstwami rolnymi.