Objawy zespołu policystycznych jajników
Zespół policystycznych (wielotorbielowatych) jajników, czyli w skrócie PCOS, należy do jednych najczęstszych endokrynopatii dotykających kobiet w wieku reprodukcyjnym. Jego obraz kliniczny jest dość zmienny, część pacjentek prezentuje tylko część objawów dla niego charakterystycznych. Istnieje jednak taka populacja chorych kobiet, u których zespół policystycznych jajników wywołuje poważne oraz obciążające objawy.
Pacjentki dotknięte tą chorobą prezentują szerokie spektrum symptomów. Wśród kobiet, u których zdiagnozowano zespół wielotorbielowatych jajników często występują zaburzenia miesiączkowania (brak lub rzadkie owulacje), niepłodność, biochemiczne i kliniczne cechy androgenizacji (zwiększenia hormonów płciowych typu męskiego w ustroju), insulinooporność związana z cukrzycą typu 2 a także otyłością. Nazwa zespołu pochodzi od zmian, które znajduje się zazwyczaj w jajnikach kobiet chorych.
Badanie ultrasonograficzne często wśród tego typu pacjentek wykazuje powiększone jajniki oraz liczne pęcherzyki (torbielki) położone obwodowo w gonadzie. W badaniu USG mogą pojawić się tak zwane jajniki drobnopęcherzykowe. Warto zaznaczyć, iż obecność takich zmian w jajnikach nie decyduje o rozpoznaniu zespołu policystycznych jajników. Wymagane jest spełnienie przez pacjentkę innych kryteriów diagnostycznych, a nieprawidłowy obraz ultrasonograficzny narządu rodnego powinien raczej skłaniać do dalszej diagnostyki klinicznej i hormonalnej. Rozpoznawanie zespołu wielotorbielowatych jajników jedynie na podstawie obrazu USG wydaje się być niezasadne. Istnieją bowiem ściśle określone kryteria, które muszą być spełnione, aby postawić diagnozę zespołu policystycznych jajników. Mimo tego, zespół ten jest często błędnie nadrozpoznawany u kobiet w wieku reprodukcyjnym.
Diagnostyka
W celu ułatwienia rozpoznania zespołu policystycznych jajników i unifikacji oceny klinicznej u kobiet, u których lekarz podejrzewa zespół policystycznych jajników stworzono określone i ścisłe kryteria diagnostyczne, które powinny być spełnione, aby pewna diagnoza choroby była możliwa
W 1990 pod patronatem NIH (National Institutes of Health) został zawarty konsensus. Stwierdzono wtedy, że pacjentka z policystycznymi jajnikami PCOS musi prezentować poniższe objawy kliniczne i cechy:
- oligoowulacja (czyli w rezultacie rzadkie lub brak miesiączek),
- cechy androgenizacji – nadmierny wpływ na organizm kobiety „męskich hormonów” (kliniczne lub tylko biochemiczne – w badaniach laboratoryjnych),
- inne choroby mogące dawać podobne objawy zostały wykluczone.
Obecnie lekarze stosują tzw. kryteria rotterdamskie z 2003 roku. Mówią one, iż do postawienia diagnozy zespołu policystycznych jajników muszą być spełnione 2 z 3 poniższych punktów:
- oligoowolacja lub brak owulacji,
- zwiększona aktywność androgenna organizmu kobiety,
- stwierdzenie torbielowatych jajników w badaniu ultrasonograficznym (kryterium to jest spełnione, gdy w jajniku stwierdza się 12 – lub więcej – pęcherzyków położonych, obwodowo albo powiększenie jajnika ponad 10 cm3).
Badania w zespole policystycznych jajników
Należy wspomnieć, iż cystyczne zmiany w jajniku nie są tak naprawdę patologicznymi torbielami. U normalnie miesiączkujących zdrowych kobiet następuje wzrost kilku pęcherzyków w pierwszej fazie cyklu. Następnie następuje selekcja jednego, który się rozrasta, a następnie pęka uwalniając komórkę jajową. Natomiast w zespole policystycznych jajników następuje zatrzymanie rozwoju pęcherzyków, osiągają one wielkość około 5-7 mm i dalej się nie powiększają. Nie następuje selekcja jednego z nich i w rezultacie owulacja nie ma miejsca.
Zatem torbiele w przebiegu tego zespołu są niczym innym jak patologicznie rozwiniętymi pęcherzykami jajnikowymi. Natomiast powiększenie kilku takich torbielek powoduje znaczne zwiększenie rozmiarów jajnika, który może być nawet 4 razy większy niż w warunkach normalnych. W celu oceny tego typu patologii jajnika ginekolodzy wykorzystują badanie ultrasonografii przezpochwowej. Czasami, w niepewnych przypadkach (oraz u zdeterminowanych pacjentek chcących zajść w ciążę) dokonuje się laparoskopii. Jednak nie jest ona zalecana w samej diagnostyce zespołu, łączy się ją wtedy zazwyczaj z kauteryzacją jajników jako operacyjną metodą leczniczą. Oczom lekarzy ukazują się wtedy powiększone, twarde jajniki, których powierzchnia jest mocno pogrubiała, uniemożliwiając prawidłową owulację.
Nie wolno zapominać, iż to zebranie wywiadu i dokładne badanie lekarskie jest podstawą poprawnej diagnozy każdej choroby, w tym zespołu policystycznych jajników. Diagnoza może okazać się łatwa, gdy kobieta podaje objawy:
- nieregularnych miesiączek,
- problemów z nadmiernym owłosieniem,
- trądziku,
- otyłości,
- cukrzycy w wywiadzie,
- problemów z zajściem w ciążę.
Badania hormonów w zespole policystycznych jajników
Ponadto lekarz powinien zlecić podstawowe badania hormonalne. Dla zespołu policystycznych jajników charakterystyczny szereg nieprawidłowych zmian w stężeniach różnych hormonów. Jedną z charakterystycznych cech jest zwiększenie stosunku dwóch hormonów przysadkowych – LH/FSH (stosunek hormonu luteinizującego do hormonu folikulotropowego) wynosi powyżej 2.
U pacjentek dotkniętych tę chorobą często stwierdza się podwyższone stężenia testosteronu i androstendionu (androgenów, czyli męskich hormonów płciowych). Ponadto spotyka się też podwyższone wartości DHEA-S (siarczanu dehydroepiandrosteronu) oraz obniżone stężenie SHBG (proteiny wiążącej hormony płciowe). Obniżenie wartości tej ostatniej substancji – SHBG – powoduje, że zwiększone jest stężenie wolnego testosteronu.
Ponadto u pacjentek z PCOS stwierdza się często cechy zespołu metabolicznego. Występuje u nich hiperinsulinenia, insulinooporność, często związana z otyłością lub nieprawidłowym profilem lipidowym. Celem oceny tych parametrów można wykonać test obciążenia glukozą, obliczyć wskaźnik HOMA (służący do oceny insulinooporności) czy zbadać wartości lipidów.
Zespół wielotorbielowatych jajników należy do stanów, w których względnie zwiększone jest stężenie estrogenów w organizmie. Wpływa to negatywnie na ustrój, powodując rozrosty endometrium i zwiększone ryzyko zachorowania na raka endometrium w przyszłości.
Ponadto u około 30% pacjentek stwierdza się podwyższone stężenie prolaktyny we krwi. Wywołuje to zaburzenia miesiączkowania, wtórny brak owulacji (zdecydowanie rzadziej pierwotny) oraz złe samopoczucie u pacjentek.
W diagnostyce różnicowej należy brać pod uwagę następujące choroby, których spektrum objawów czasami może być podobne do zespołu policystycznych jajników:
- inne zaburzenia na linii przysadka – nadnercza,
- hiperprolaktynemia,
- niedoczynność tarczycy,
- niedobór 21hydroksylazy w nadnerczach,
- choroba Cushinga.
