Świdośliwa – właściwości odżywcze, kiedy sadzić, uprawa, odmiany

Świdośliwa, czyli małe jabłuszko

Świdośliwa (Amelanchier Medik.) – rzadziej nazywana świdośliwką – jest krzewem albo niewielkich rozmiarów drzewem z rodziny różowatych (Rosaceae Juss.), do której zalicza się nie tylko róża, ale również znane w Polsce: głogi, jeżyny i aronie, a nawet... jabłonie i grusze. Sama świdośliwa jako rodzaj obejmuje ok. 25 gatunków – zarówno dzikich, jak i uprawianych, przy czym ustalenie ich dokładnej liczby jest niezwykle trudne. Świdośliwa ma bowiem niezwykłą łatwość tworzenia mieszańców.

Naukowa nazwa świdośliwy amelanchier wywodzi się z języka francuskiego i oznacza „małe jabłka”, przy czym określenie „małe” jest jak najbardziej zasadne. Jej owoce osiągają bowiem wielkość owoców takich krzewów jak czarna porzeczka czy borówka amerykańska.

Świdośliwa – pochodzenie

Świdośliwa pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie – zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Kanadzie – jest dość powszechnie uprawiana na skalę przemysłową od ok. 40 lat. Największą popularnością świdośliwa cieszy się w Kanadzie, a największe plantacje znajdują się w zachodnich regionach tego kraju. To właśnie z kanadyjskiej odmiany świdośliwy olcholistnej (A. alnifolia) wywodzi się obecnie większość odmian uprawnych świdośliwy.

Świdośliwa – występowanie

Do Europy (gdzie również w ostatnich latach pojawiły się uprawy świdośliwy) sprowadzono świdośliwę z Kanady ok. 200 lat temu z uwagi na jej dekoracyjne kwiaty oraz smaczne owoce. Natomiast w stanie naturalnym występują w Europie jedynie dwa gatunki świdośliwy:

• świdośliwa jajowata (A. ovalis Medik.) – coraz rzadsza w rejonie polskich Tatr, ale spotykana na Słowacji i Węgrzech,
• Amelanchier cretica (Willd.) DC.

Gatunki te występują również w Afryce (rejony północno-zachodnie) oraz w południowo-zachodnich rejonach Azji. Ponadto wyróżnia się również dwa gatunki charakterystyczne dla Azji wschodniej: A. asiatica (Siebold & Zucc.) Endl. ex Walp. nazywaną świdośliwą azjatycką i A. sinica (C.K. Schneid.) Chun.

Świdośliwa – popularne odmiany

W polskich szkółkach drzew i krzewów dostępne są gatunki świdośliwy wywodzące się z Ameryki Północnej:

• Świdośliwa olcholistna (Amelanchier alnifolia (Nutt.) Nutt. ex M. Roem) – krzew lub małe drzewo, które osiąga różne rozmiary w zależności od odmiany. Warto o tym pamiętać, planując nasady (szczególnie w ogrodzie), bowiem rozbieżności są dosyć znaczne. Przykładowo świdośliwa olcholistna w odmianach nelson czy regent dorasta do ok. 2 m wysokości, to już odmiana thiessen może dorastać nawet do 7 m. W zależności od odmiany kwiaty są lekko różowawe lub białe zebrane w kwiatostany na końcach pędów, a owoce dojrzewają przeważnie od końca czerwca do połowy lipca.

• Świdośliwa Lamarka (A. lamarckii F.G. Schroed.) – wywodzący się z USA mieszaniec świdośliwy gładkiej i drzewiastej w Polsce stanowi gatunek inwazyjny (w sensie lokalnym) i uznawany jest za ksenofit, czyli zadomowioną roślinę obcego pochodzenia. Jest dużym – dorastającym do kilku metrów – krzewem o atrakcyjnych białych kwiatach tworzących groniaste kwiatostany. Kwitnie on – w zależności od lokalizacji – na przełomie kwietnia i maja. Owoce pojawiają się w lipcu.

• Świdośliwa kanadyjska (A. canadensis (L.) Medik.) – krzew dorastający do 2–3 m wysokości i kwitnący w kwietniu (drobne białe kwiaty dobrze znoszą przymrozki), przy czym owoce nadają się do zbioru na przełomie lipca i sierpnia.

Uprawa świdośliwy

A jak wygląda uprawa świdośliwy? Świdośliwa w tej kwestii nie nastręcza większych trudności – można ją z powodzeniem posadzić praktycznie w każdym ogrodzie. Przede wszystkim świdośliwa jest rośliną wieloletnią (badania wykazują, że może owocować nawet przez 30 lat, jest przy tym cały czas plenna) i doskonale radzącą sobie w polskim klimacie.

Świdośliwa to roślina mrozoodporna, wytrzymuje bowiem temperatury do -30°C. Co ważne, dobrze znosi również przymrozki w fazie kwitnienia. Toleruje w tym okresie temperatury nawet do -8°C (według innych źródeł do -5°C).

Świdośliwa ma niewielkie wymagania glebowe, toleruje nawet gleby V klasy. Warto jednak pamiętać, że – jak wskazują doświadczenia i obserwacje hodowców – najlepsze plony (co ma znaczenie dla plantatorów, niekoniecznie dla działkowców) uzyskuje się na glebach piaszczysto-gliniastych (średnio żyznych) lekko wilgotnych i zasobnych w próchnicę, o odczynie pH 6,0–7,5.

Świdośliwa – efektowna i... ekologiczna

Świdośliwa charakteryzuje się znacznymi przyrostami rocznymi, dlatego należy pamiętać o jej przycinaniu i formowaniu, co nie tylko ukształtuje świdośliwę, ale również pobudzi ją do wzrostu. Należy tylko pamiętać, że świdośliwa najlepiej owocuje na zeszłorocznych pędach.

Świdośliwa jest rośliną odporną na szkodniki i choroby. W związku z tym nie ma potrzeby stosowania środków ochrony roślin, dzięki czemu świdośliwa doskonale sprawdzi się zarówno na plantacjach ekologicznych, jak i w przydomowych ogrodach.

Owoce świdośliwy – trzeba na nie poczekać

Krzewy równych odmian świdośliwy plonują regularnie, jednak należy pamiętać, że owocowanie rozpoczyna się po 4–3 latach od posadzenia, a przez kilka kolejnych lat liczba owoców dodatkowo wzrasta. Odpowiednie nawodnienie oraz przycinanie ma pozytywny wpływ na wielkość zbiorów.

Roślina owocuje obficie, ale warto pamiętać, że owoce świdośliwy są chętnie zjadane przez ptaki (szpaki, gołębie, kosy), które potrafią ogołocić przydomowe krzaki i stanowią duży problem dla właścicieli plantacji świdośliwy.

Zbiór owoców świdośliwy prowadzony jest – analogicznie jak w przypadku borówki amerykańskiej czy aronii – ręcznie w warunkach przydomowych, a na plantacji – maszynowo.

Owoce świdośliwy – bogate w składniki odżywcze

Świdośliwa, choć w okresie kwitnienia wygląda bardzo reprezentacyjnie, to ceniona jest głównie ze względu na swoje kuliste i jadalne owoce. Te swoim wyglądem przypominają owoce borówki amerykańskiej – są zresztą do niej zbliżone wielkością.

Owoce nadają się na przetwory – można z nich przygotować: soki i syropy, dżemy, konfitury oraz nalewki. Można je również suszyć i mrozić. Nadają się oczywiście także do spożycia w stanie surowym. Są słodkie, soczyste i aromatyczne, a w smaku przypominają, a jakże... owoce borówki amerykańskiej.

Owoce świdośliwy charakteryzuje bogactwo składników odżywczych, zawierają bowiem (skład różni się w zależności od odmiany i gatunku świdośliwy):

• białko oraz błonnik;
• witaminy: A, C, z grupy B (w tym kwas foliowy);
• sole mineralne, m.in.: wapń, żelazo, magnez, potas, mangam i fosfor;
• antocyjany: galaktozyd, glukozyd, arabinozyd, ksylozyd cyjanidyny;
• kwasy owocowe: jabłkowy, cytrynowy.