Co to są garbniki?
Garbniki (inaczej taniny) to organiczne i nieorganiczne związki występujące naturalnie w produktach roślinnych, o skomplikowanej budowie chemicznej, zaliczane m.in. do polifenoli. Wiążą się trwale z białkami i polisacharydami (np. skrobia, pektyna czy celuloza), a także kwasami nukleinowymi, składnikami mineralnymi oraz alkaloidami.
Wiązania te są nierozpuszczalne w wodzie. Dzięki temu garbniki są wykorzystywane m.in. w procesie, jakim jest garbowanie skóry, łącząc się z białkami i blokując wiązanie wody, a tym samym postępowanie procesów gnilnych.
Rodzaje garbników
Ze względu na swoje właściwości garbniki możemy podzielić na:
- tanoidy (garbniki hydrolizujące) – np. kwas elagowy, kwas galusowy, kwas oligogalusowy,
- garbniki katechinowe (niehydrolizujące) – katechina, epikatechina, flawon-3-ol, leukoantocyjanidyny.
Ze względu na pochodzenie podział garbników wygląda następująco:
- garbniki pochodzenia roślinnego,
-
garbniki syntetyczne.
Garbniki roślinne – czym są i gdzie występują?
Garbniki roślinne stanowią w dużej mierze składnik soku komórkowego roślin. Spotkać je można zarówno w korze drzew, ich łodygach, liściach, a nawet korzeniach. Obecne są także w owocach i nasionach, również roślin zielnych.
Zgromadzone w zewnętrznej części roślin garbniki pełnią rolę ochronną, minimalizując ryzyko rozwoju bakterii i grzybów. Stężenie garbników w niedojrzałych owocach zmniejsza się w miarę ich dojrzewania. Ma to na celu ochronę owoców przed zjedzeniem ich przez zwierzęta roślinożerne. Garbniki roślinne biorą także udział w zmianie wybarwienia liści drzew i krzewów w okresie jesiennym.
Niektóre garbniki mogą być wypłukiwane z roślin, przedostając się do wód gruntowych i okolicznych zbiorników wodnych. Wtedy można zauważyć zmianę ich barwy na brązowawą.
Garbniki w diecie
Garbniki pochodzenia roślinnego stanowią nieodłączny element naszej diety. Garbniki roślinne możemy znaleźć m.in. w:
- roślinach strączkowych (czerwona i czarna fasola, soczewica),
- owocach jagodowych (borówki, truskawki, maliny),
- winogronach,
- jabłkach,
- granatach,
- gryce,
- orzechach,
- kakao i gorzkiej czekoladzie,
- kawie,
- herbacie,
-
winie (zwłaszcza czerwonym i różowym).
Garbniki są także obecne w różnego rodzaju ziołach, wśród których wymienia się m.in.:
- korę dębową,
- kłącze pięciornika,
- oczar wirginijski,
- liście borówki brusznicy,
- ziele dziurawca,
Jakie działanie mają garbniki?
Jeżeli chodzi o prozdrowotne właściwości, garbniki wykazują między innymi działanie:
- bakteriostatyczne – hamują rozwój bakterii (zwłaszcza Gram-ujemnych);
- ściągające – stymulują aglutynację krwinek czerwonych, a tym samym przyspieszają tworzenie się skrzepów. Wykorzystywane m.in. przy drobnych krwawieniach, odmrożeniach, owrzodzeniach i oparzeniach;
- ochronne – poprzez koagulację białek tworzą na skórze ochronny filtr;
- odtruwające – wiążą między innymi metale ciężkie, takie jak ołów czy żelazo. Pomocne są także przy zatruciach pokarmowych;
- antyoksydacyjne – blokują działanie wolnych rodników;
- przeciwzapalne – wykorzystywane między innymi w stanach zapalnych skóry i błony śluzowej;
- przeciwnowotworowe;
- stymulujące układ odpornościowy – nie tylko wspierają odporność organizmu, ale również łagodzą odczyny alergiczne.
Garbniki – zastosowanie
Ze względu na swoje właściwości garbniki to substancje często wykorzystywane w lecznictwie, branży kosmetycznej i w szeroko pojętym przemyśle.
Garbniki w lecznictwie
Garbniki występują w wielu stosowanych zewnętrznie maściach, żelach czy kremach, które wykazują właściwości przeciwzapalne, zmniejszają uczucie swędzenia i leczą zmiany skórne oraz błony śluzowe jamy ustnej i gardła. Pomocne są także w leczeniu nadmiernej potliwości dłoni oraz stóp, a także w łagodzeniu skutków ukąszenia owadów.
Przyjmowane doustnie, m.in. w formie herbatek do zaparzania czy suplementów diety, wspierają organizm w codziennym funkcjonowaniu, obniżając ciśnienie krwi czy poziom „złego” cholesterolu. Istnieją również preparaty na bazie garbników łagodzące infekcje jelitowe, krwawienia z przewodu pokarmowego, a nawet wspierające leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy.
Garbniki w kosmetyce
Ze względu na swoje właściwości garbniki wykorzystywane są także jako składnik kosmetyków. Zwężają pory i zapobiegają łojotokowi, dlatego chętnie dodaje się je do toników czy kremów pielęgnacyjnych. Ze względu na ich zdolność do zwalczania bakterii, wykorzystuje się je także w produkcji płynów do płukania jamy ustnej. Garbniki spotkać można również w szamponach, zwłaszcza tych które mają za zadanie normalizować pracę gruczołów łojowych skóry i zapobiegać łupieżowi.
Przemysłowe zastosowanie garbników
Jeżeli chodzi o przemysłowe zastosowanie garbników, jest to przede wszystkim udział w procesie garbowania skór zwierzęcych. Oprócz tego znalazły one zastosowanie w produkcji:
- farb antykorozyjnych,
- barwników,
- środków zapobiegających rozwojowi glonów,
- klejów do drewna,
- piwa i soków owocowych,
-
wina.
Skutki uboczne stosowania garbników
Jak w przypadku wielu surowców roślinnych, także garbniki przyjmowane w zbyt dużej ilości mogą powodować skutki uboczne. Zwłaszcza spożywanie znacznych ilości garbników niehydrolizujących powoduje odkładanie się w organizmie toksycznych związków chemicznych. Wśród niekorzystnych skutków przyjmowania garbników wymienia się: stany zapalne żołądka, wątroby oraz nerek, a także zaburzone wchłanianie składników odżywczych z pożywienia.
