Zapalenie trzustki – rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania

Rodzaje zapalenia trzustki

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to nagły stan zapalny trzustki związany z przedwczesną aktywacją enzymów trzustkowych już w komórkach pęcherzykowych trzustki, który rozwija się szybko i może prowadzić do poważnych komplikacji, jeśli nie zostanie odpowiednio leczony.

Ten typ zapalenia trzustki charakteryzuje się gwałtownym początkiem i może być bardzo bolesny. Chociaż większość przypadków jest łagodna i ustępuje w ciągu kilku dni przy odpowiednim leczeniu, przebieg choroby może być także ciężki, prowadząc do poważnych powikłań, takich jak: martwicze zapalenie trzustki, niewydolność narządów przewodu pokarmowego lub układu krążenia czy układu oddechowego.

Przewlekłe zapalenie trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to długotrwały stan zapalny trzustki, który prowadzi do stopniowego uszkodzenia tkanki trzustkowej i utraty jej funkcji. W przeciwieństwie do ostrego zapalenia trzustki, przewlekła postać zapalenia rozwija się powoli i może trwać przez wiele lat. Jest to choroba postępująca, której głównymi objawami są przewlekły ból brzucha oraz zaburzenia trawienia. Do powikłań przewlekłego zapalenia trzustki możemy zaliczyć zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy czy raka trzustki.

Przyczyny zapalenia trzustki

Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki może być spowodowane wieloma czynnikami. Najczęściej spotykane przyczyny to:

1. Kamica pęcherzyka żółciowego

   • Kamienie żółciowe mogą blokować przewód żółciowy wspólny, co prowadzi do zastoju soków trzustkowych i wywołuje stan zapalny. To najczęstsza przyczyna ostrego zapalenia trzustki.

2. Nadmierne spożywanie alkoholu

   • Spożycie dużych ilości alkoholu może powodować podrażnienie trzustki, prowadząc do uszkodzenia narządu i powstania zapalenia. Przewlekłe picie alkoholu zwiększa ryzyko kolejnych epizodów ostrego zapalenia trzustki.

Do innych czynników należą także:

• Leki: niektóre antybiotyki, diuretyki i leki immunosupresyjne.
• Infekcje: wirusy, takie jak wirus świnki czy wirus cytomegalii.
• Urazy: urazy brzucha spowodowane operacją, wypadkiem czy endoskopią.
• Wady anatomiczne: niektóre wrodzone wady przewodów trzustkowych.
• Wysokie stężenie trójglicerydów i wapnia.
• Podłoże autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena).

Przewlekłe zapalenie trzustki

PZT rozwija się stopniowo i jest zwykle wynikiem długotrwałego uszkodzenia trzustki. Najczęstsze przyczyny to:

1. Przewlekłe nadużywanie alkoholu: To najczęstsza przyczyna przewlekłego zapalenia trzustki. Długotrwałe spożywanie alkoholu powoduje ciągłe podrażnienie trzustki, prowadząc do trwałych uszkodzeń.
2. Choroby autoimmunologiczne: w niektórych przypadkach układ odpornościowy atakuje własne tkanki trzustki, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego.

Do innych przyczyn należą także:

• wrodzone zaburzenia (np. mukowiscydoza, dziedziczne zapalenie trzustki spowodowane mutacjami genetycznymi);
• niedrożność przewodów trzustkowych, np. z powodu guza lub kamienia;
• długotrwałe stosowanie niektórych leków (inhibitory konwertazy angiotensyny, statyny, estrogeny, kwas walproinowy);
• palenie tytoniu.

Objawy zapalenia trzustki

Ostre zapalenie trzustki – objawy

Ostre zapalenie trzustki charakteryzuje się nagłym wystąpieniem objawów, które często są bardzo intensywne. Do najczęstszych objawów należą:

1. nagły, silny ból brzucha: Ból zlokalizowany jest zwykle w górnej części brzucha i może promieniować do pleców. Ból często pojawia się nagle, jest bardzo intensywny i niekiedy określany jako ból opasujący. Często nie ustępuje po lekach przeciwbólowych;
2. nudności i wymioty, które jednak nie przynoszą ulgi choremu;
3. zatrzymanie gazów i stolca – brzuch jest wzdęty i napięty;
4. gorączka;
5. krwawe podbiegnięcia w okolicy lędźwiowej lub wokół pępka;
6. tachykardia i niskie ciśnienie krwi;
7. żółtaczka;
8. zaburzenia świadomości.

Przewlekłe zapalenie trzustki – objawy

Przewlekłe zapalenie trzustki rozwija się stopniowo, a objawy mogą być mniej intensywne niż w przypadku ostrego zapalenia, ale utrzymują się przez długi czas.

1. Ból brzucha: Nasilenie bólu często występuje 15-30 minut po posiłku, co może prowadzić do ograniczenia spożycia pokarmów i niedożywienia.
2. Objawy zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki: Zmniejszone wydzielanie enzymów i wodorowęglanów prowadzi do wzdęć oraz biegunki tłuszczowej, szczególnie po posiłkach bogatych w tłuszcz. Mogą również wystąpić objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, zwłaszcza witaminy D, co prowadzi do osteoporozy lub osteopenii.
3. Objawy wewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki: W zaawansowanym stadium PZT pojawia się nieprawidłowa tolerancja glukozy lub cukrzyca.
4. Inne objawy: W okresach zaostrzeń pacjenci odczuwają ból przy dotyku w nadbrzuszu. Mogą być wyczuwalne guzki w jamie brzusznej, takie jak torbiele rzekome. Dodatkowo może wystąpić niewielka żółtaczka.

Diagnostyka zapalenia trzustki

Diagnostyka zapalenia trzustki jest kluczowa dla szybkiego rozpoznania i skutecznego leczenia dolegliwości bólowych. Proces diagnostyczny rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego, w którym lekarz zbiera informacje o historii zdrowia pacjenta. Badanie fizykalne koncentruje się na brzuchu, aby wykryć objawy, takie jak: tkliwość, obrona mięśniowa, wzdęcia i bolesność przy palpacji.

Badania laboratoryjne potwierdzają diagnozę i oceniają nasilenie zapalenia trzustki. Podwyższone poziomy enzymów trzustkowych (amylaza i lipaza) są typowe dla ostrego zapalenia trzustki, przy czym lipaza jest bardziej specyficzna. Dodatkowo, pełna morfologia krwi może wykazać leukocytozę, a profil metaboliczny ocenia funkcje nerek i równowagę elektrolitową. Testy czynności wątroby pomagają wykryć współistniejące schorzenia.

Lekarz może także zaproponować różne badania obrazowe w celu oceny stanu trzustki i wykrycia potencjalnych powikłań w obrębie trzustki. USG jamy brzusznej jest pierwszym krokiem w diagnostyce, pomagającym wykryć kamienie żółciowe i zwapnienia narządu. Tomografia komputerowa (CT) z kontrastem dostarcza szczegółowych informacji o stanie zapalnym, martwicy, ropniach i torbielach. Rezonans magnetyczny (MRI) czy cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP) są użyteczne w ocenie przewodów trzustkowych i żółciowych. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ERCP) i endosonografia (EUS) są stosowane do bezpośredniego zobrazowania przewodów i oceny zmian strukturalnych.

Leczenie zapalenia trzustki

Leczenie zapalenia trzustki koncentruje się głównie na łagodzeniu objawów i zależy od nasilenia choroby oraz przyczyny zapalenia.

Ostre zapalenie trzustki – leczenie

• Nawodnienie dożylne: Większość pacjentów wymaga intensywnego nawadniania dożylnego po przyjęciu do szpitala, aby utrzymać odpowiednie nawodnienie i ciśnienie krwi.
• Dieta: W początkowej fazie leczenia zaleca się całkowite wstrzymanie podawania pokarmów doustnie przez około 48 godzin. W przypadku potrzeby dłuższego okresu bez jedzenia, stosuje się odżywianie pozajelitowe.
• Leczenie bólu: Stosowanie dożylnych środków przeciwbólowych, w tym opioidów, jest niezbędne do złagodzenia silnego bólu brzucha.
• Antybiotykoterapia: Antybiotyki są podawane tylko w przypadku podejrzenia zakażonej martwicy trzustki lub sąsiednich narządów, co może być sygnalizowane pogorszeniem stanu pacjenta, gorączką i wzrostem wskaźników zapalnych.
• Interwencje zabiegowe: W ciężkich przypadkach może być konieczne wykonanie ERCP, cholecystektomii lub usunięcia martwiczych tkanek trzustki. Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest przede wszystkim zakażenie martwicy trzustki (usuwa się zakażoną, martwiczą tkankę). Gdy niezakażona martwica obejmuje więcej niż 50% miąższu trzustki i utrzymuje się ciężki stan pacjenta pomimo stosowania leczenia zachowawczego, również można rozważyć operację. W przypadku żółciowego zapalenia trzustki po ustąpieniu ostrego stanu zapalnego wykonuje się cholecystektomię (usunięcie pęcherzyka żółciowego), czasem po wcześniejszym ECPW.

Ostre zapalenie trzustki – powikłania

Powikłania ostrego zapalenia trzustki dzielimy na powikłania systemowe i miejscowe. Systemowe to: niewydolność wielonarządowa, zespół ostrej niewydolności oddechowej, zespół rozsianego wykrzepiania śródnaczyniowego (DIC), które leczy się w warunkach oddziału intensywnej terapii. Do powikłań systemowych należy również cukrzyca, mogąca rozwinąć się przez zapalenie komórek beta trzustki – produkujących insulinę.

Powikłania miejscowe obejmują samą trzustkę i jest możliwe ich leczenie operacyjne. Mogą powstawać zbiorniki płynu wokół trzustki, czasem ulegające zakażeniu oraz pozapalne torbiele rzekome trzustki. Zwykle ustępują one samoistnie, jednak niekiedy konieczny jest ich drenaż:

• przezskórny pod kontrolą USG (nakłucie lub pozostawienie drenażu na 2-3 tygodnie),
• endoskopowy (wprowadzenie stentu do przewodu trzustkowego albo do torbieli przez żołądek lub dwunastnicę),
• operacyjny (drenaż lub, jeśli to możliwe, usunięcie torbieli).

W przypadku zakażenia dodatkowo stosuje się antybiotykoterapię.

Mogą powstać również przetoki przewodu trzustkowego do dwunastnicy czy jelita grubego, które można zaopatrzyć operacyjnie lub endoskopowo z założeniem stentu.

Powikłania naczyniowe, które niekiedy muszą być leczone operacyjnie, obejmują powstawanie tętniaków naczyń wokół trzustki, zakrzepicę żyły lub tętnicy śledzionowej bądź nadciśnienie wrotne.

W przypadku nawracających ostrych zapaleń trzustki może dochodzić do włóknienia jej tkanek, niewydolności narządu i przewlekłego zapalenia trzustki.

Podsumowując, ostre zapalenie trzustki jest chorobą mogącą przebiegać gwałtownie i powodować groźne powikłania.

Przewlekłe zapalenie trzustki – leczenie

• Leczenie bólu: Pacjenci z przewlekłym zapaleniem trzustki często potrzebują długotrwałego stosowania silnych leków przeciwbólowych, w tym opioidów. W niektórych przypadkach może być konieczna interwencja specjalisty od leczenia bólu, który może zastosować blokady nerwowe.
• Suplementacja enzymów trzustkowych: Z powodu upośledzonego wchłaniania składników odżywczych, pacjenci mogą wymagać doustnych preparatów zawierających enzymy trzustkowe, aby wspomóc trawienie i zapobiegać niedożywieniu.
• Żywienie: W przypadku poważnych niedoborów, konieczne może być dostarczanie dodatkowych witamin i minerałów, zwłaszcza tych rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), aby zapobiec niedożywieniu.

Terapia choroby wymaga indywidualnego podejścia, które uwzględnia stan pacjenta i specyficzne potrzeby medyczne. Regularne monitorowanie i odpowiednie interwencje są kluczowe dla skutecznego zarządzania chorobą i poprawy jakości życia pacjentów.

współpraca: lek. Natalia Wrzesińska