Ból podbrzusza – jakie są najczęstsze przyczyny w dole brzucha?

Ból podbrzusza – przyczyny bólu w dole brzucha

Ból brzucha w dolnej części jest nieswoistym objawem wielu chorób. Podbrzuszem określamy obszar znajdujący się poniżej linii poprzecznej biegnącej mniej więcej na wysokości pępka, podbrzusze obejmuje także symetryczne okolice pachwinowe oraz strefę nadłonową.

Bóle podbrzusza mogą być wywołane przez wiele czynników i schorzeń. Najczęstsze z nich to:

• miesiączka u kobiet;
• zapalenie wyrostka robaczkowego i kolka nerkowa;
• rak jajnika,
• zapalenie uchyłków jelit, niedrożność jelit i zespół jelita drażliwego;
• przepuklina i nieswoiste choroby zapalne jelit;
• zapalenie przydatków i narządów miednicy mniejszej;
• zapalenie pęcherza moczowego;
• torbiel lub skręt jajnika, mięśniaki macicy lub endometrioza;
• ciąża pozamaciczna;
• ból promieniujący do nadbrzusza w zapaleniu stawów krzyżowo-biodrowych;
• choroby infekcyjne układu pokarmowego.

Co oznacza ból w podbrzuszu?

U kobiet ból podbrzusza związany jest najczęściej z miesiączką. Bolesne miesiączkowanie spowodowane jest skurczami mięśni macicy, która obkurcza się, aby mogło dojść do złuszczenia błony śluzowej w przypadku, kiedy nie dochodzi do rozwoju ciąży.

Zmiany hormonalne i metaboliczne związane w miesiączką powodują dodatkowo pewną nadwrażliwość tkanek na bodźce bólowe. Zwykle dolegliwości są najsilniejsze w pierwszych 2–3 dniach krwawienia. Ból na dole brzucha staje się silny pod wpływem stresu, towarzyszącej infekcji czy przemęczenia. Brzuch jest bardziej bolesny w czasie menstruacji, jeżeli stosujemy używki, niezdrową dietę. Szkodliwy jest nadmiar kawy i innych napojów z kofeiną.

Czytaj również: Ból brzucha i pleców

Niektóre kobiety odczuwają także tzw. ból owulacyjny występujący około 14 dnia cyklu miesiączkowego. Jest on związany z pęknięciem pęcherzyka Graafa w jajniku i uwolnieniem komórki jajowej. Ból w czasie owulacji ma charakter nagłego i krótkotrwałego kłucia w podbrzuszu po prawej lub lewej jego stronie .

Ból podbrzusza u kobiet może być związany także z innymi schorzeniami ginekologicznymi, takimi jak zapalenie przydatków, torbiel jajnika, czy pękniecie ciąży pozamacicznej. Dla ich rozpoznania bardzo ważne są towarzyszące okoliczności, dzień cyklu, obecność gorączki, plamienia z dróg rodnych czy występowanie upławów. W przypadku takich objawów kobieta powinna koniecznie zgłosić się do ginekologa.

Czy ból podbrzusza z prawej strony to wyrostek?

Kolejna, stosunkowo częsta przyczyna bólu w dole brzucha z prawej strony, to zapalenie wyrostka robaczkowego.

Wyrostek jest uchyłkiem jelita grubego z silnie rozwiniętą tkanką chłonną. Stan zapalny wyrostka robaczkowego jest częstą przyczyną tzw. ostrego brzucha. Szczyt zachorowań przypada na 10. rok życia. Charakterystycznym objawem choroby jest ból brzucha, który początkowo lokalizuje się w okolicach pępka i nad całym brzuchem, a następnie umiejscawia się w prawym podbrzuszu, w tzw. punkcie McBurneya (w 1/3 linii przebiegającej między prawym kolcem biodrowym przednim górnym a pępkiem).

Ból w dole brzucha to najważniejszy objaw, ale pojawiają się także: nudności, wymioty, przyspieszona czynność serca, wzrost ciepłoty ciała. Badając pacjenta z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego, lekarz stwierdza następujące objawy:

• objaw Blumberga – silna bolesność brzucha w trakcie palpacji zwiększająca się w momencie gwałtownego zwalniania ucisku brzucha;
• objaw Rovsina – bóle brzucha z prawej strony na dole w trakcie uciskania na lewą część;
• objaw Jaworskiego – nasilenie bólu w podbrzuszu w trakcie zginania prawej kończyny dolnej w stawie biodrowym.

W większości przypadków zapalenie wyrostka robaczkowego wymaga leczenia operacyjnego

Ból podbrzusza a choroby układu pokarmowego

Ból podbrzusza z towarzyszącą gorączką i innymi objawami ogólnymi musi być różnicowany także z zapaleniem uchyłków, perforacją przewodu pokarmowego czy chorobami infekcyjnymi jelit. Jeśli ból dolnej części brzucha związany jest z takimi objawami jak częstomocz, krwiomocz lub inne zaburzenia oddawania moczu, konieczna jest diagnostyka urologiczna w kierunku zapalenia pęcherza lub odmiedniczkowego zapalenia nerek, które wymaga intensywnego leczenia zapobiegającego rozwojowi niewydolności nerek. W chorobach układu moczowego, także kamicy nerkowej, lekarz zwykle stwierdza występowanie tzw. objawu Goldflama – jest to bardzo silny, rwący ból występujący po delikatnym uderzeniu w okolicę lędźwiową.

Spośród wymienionych wyżej przyczyn bólu podbrzusza warto także szerzej omówić zespół jelita drażliwego i choroby infekcyjne prowadzące do ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego, czyli do biegunki. W zespole jelita drażliwego bóle w dole brzucha pojawiają się po zjedzeniu określonych pokarmów, często są indukowane przez stres i stany osłabienia organizmu. Zespół jelita drażliwego występuje z towarzyszącą biegunką, zaparciami lub obydwoma zaburzeniami występującymi naprzemiennie.

Typowy nieżyt żołądkowo-jelitowy wywoływany jest przez infekcje wirusowe, bakteryjne lub rzadziej zatrucia i nietolerancje pokarmowe. Może przebiegać wymiotami i gorączką. Bólom podbrzusza towarzyszy uczucie przelewania w jelitach i wzdęcia.

Bóle brzucha i choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna należy, obok takiej choroby jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, do tzw. nieswoistych zapaleń jelit. Jej cechą charakterystyczną jest obecność odcinkowo zlokalizowanych nacieków zapalnych, które mogą pojawić się w każdym odcinku przewodu pokarmowego. Naciek zapalny może objąć całą grubość jelita, zdarza się także tworzenie przetok i ropni. Szczyt zachorowań obserwuje się u osób w wieku 20–40 lat oraz 60–80 lat, jednak choroba może zostać stwierdzona w każdym wieku, także u dzieci. Najczęściej zajętym odcinkiem w chorobie Leśniowskiego-Crohna jest końcowy odcinek jelita cienkiego i początek jelita grubego.

Pacjenci cierpiący na chorobę Leśniowskiego-Crohna uskarżają się na bóle w dole brzucha – często jest to pierwszy objaw choroby. Ból często lokalizuje się z prawej strony, w dole brzucha. Niejednokrotnie jest to ból ostry, kłucie imitujące ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Pozostałymi objawami choroby Leśniowskiego-Crohna są: biegunka, utrata masy ciała, gorączka, zmiany skórne i powstawanie ropni okołoodbytniczych i przetok.

Ból podbrzusza a choroby zakaźne

Poszukując przyczyn bólu w podbrzuszu, należy również myśleć o chorobach zakaźnych. Taki obraz kliniczny może dawać zapalenie węzłów chłonnych krezki oraz zapalenie końcowego odcinka jelita krętego i kątnicy wywołane przez Yersinię. Jersinioza bywa mylona z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego – podobna jest zmienna lokalizacja bólu (początkowo bóle w podbrzuszu są rozlane, lokalizują się nad całą jamą brzuszną lub w okolicy pępka).

Ból umiejscawia się w dole brzucha, a następnie w prawym podbrzuszu. Zdarza się także obecność objawów otrzewnowych i podwyższone stężenia wykładników stanu zapalnego. Zwykle, ale nie zawsze, choroba objawia się wymiotami i biegunką. Postępowaniem pierwszego rzutu w jersiniozie jest leczenie objawowe, nawadnianie chorego i odpowiednia dieta. Część chorych otrzymuje także leczenie przyczynowe – antybiotykoterapię.

Uporczywe bóle podbrzusza a endometrioza

Endometrioza jest to choroba, w przebiegu której endometrium (warstwa wyściełająca od wewnątrz macicę) patologicznie występuje poza jamą macicy, lokalizując się w takich miejscach, gdzie nie powinno występować w stanie prawidłowym. Gdy ogniska endometrium powierzchownie zajmują otrzewną miednicy mniejszej i nabłonek pokrywający jajniki, dochodzi do miejscowego stanu zapalnego, a następnie prowadzi to do powstania zrostów.

Objawem endometriozy jest powstawanie w jajnikach torbieli czekoladowych. Dolegliwości bólowe w przebiegu endometriozy mogą mieć charakter stały w ciągu całego cyklu lub występować jedynie w okresie okołomiesiączkowym. Warto jednak zwrócić uwagę na to, iż dolegliwości bólowe nie zawsze muszą być obecne w przebiegu endometriozy, a siła bólu nie ma związku i bezpośredniego przełożenia na stopień zaawansowania choroby.

Ból w podbrzuszu a torbiele

Torbiele jajników mogą być różnego pochodzenia. Występują torbiele: endometrialne, luteinowe, zastoinowe, skórzaste (potworniaki) i inne. Oprócz tego należy wspomnieć o nowotworach: łagodnych – torbielakogruczolakach, złośliwych – torbielokogruczolakorakach. Zawartość torbieli może być surowicza, śluzowa, z elementami stałymi (potworniaki) lub krwista.

Gdy torbiel szybko się powiększa, może to wywołać dolegliwości bólowe. Podobnie pękniecie ściany torbieli może wywołać silne bóle i objawy otrzewnowe. W razie skręcenia, podkręcenia torbieli, zamykane są naczynia zaopatrujące tkanki w krew. Wywołuje to miejscowy stan martwicy i dolegliwości bólowe. W razie tego typu stanów ostrych konieczna jest interwencja chirurgiczna i usunięcie torbieli jajnika, często wraz z jajowodem i całym jajnikiem.

Ból w podbrzuszu a ciąża ektopowa

U pacjentki, której zatrzymała się miesiączka, występują dolegliwości bólowe podbrzusza, skąpe krwawienia z dróg rodnych, należy podejrzewać występowanie ciąży ektopowej. W przebiegu tej patologii istnieje ryzyko krwawienia do jamy otrzewnowej i zagrożenie życia. Jest to stan, w którym zygota zagnieżdża się nieprawidłowo w innym miejscu niż jama macicy. Występują ciąże szyjkowe, brzuszne, jajnikowe, lecz są one bardzo rzadkie.

Najczęściej bowiem ciąża ektopowa występuje w jajowodzie. Istnieją dwie możliwości zejścia tej patologii: poronienie trąbkowe oraz pęknięcie jajowodu. Poronienie trąbkowe polega na samoistnej ewakuacji jaja płodowego do jamy otrzewnowej przez ujście brzuszne jajowodu. W takiej sytuacji w jamie Douglasa zbiera się krwiak, który drażni ścianę otrzewnej i wywołuje ból, szczególnie podczas aktu defekacji czy badania ginekologicznego. W razie pęknięcia jajowodu, odczuwa się nagły ból w podbrzuszu. Nagła utrata dużej ilości krwi do brzucha może spowodować wstrząs, a nawet śmierć kobity.

Czytaj również: Pęknięcie macicy – przyczyny, objawy, postępowanie

Ból w podbrzuszu a zapalenie przydatków

Stan zapalny przydatków może rozprzestrzeniać się drogą zstępującą, rzadszą, oraz wstępującą – poprzez pochwę, szyjkę i jamę macicy drobnoustroje docierają do jajowodów. Stan zapalny pojawia się po miesiączce, zabiegach położniczo-ginekologicznych, poronieniu, czasami bez uchwytnej przyczyny.

W przebiegu ostrego zapalenia przydatków pojawiają się nagłe dolegliwości bólowe o charakterze skurczów w obrębie podbrzusza (jedno- lub obustronnie). Towarzyszy temu wyjątkowo złe samopoczucie i gorączka. Mniejsze dolegliwości bólowe występują, gdy stan przebiega w sposób podostry lub przewlekły. Natężenie objawów jest wtedy słabsze, a gorączka nie występuje (ewentualnie stany podgorączkowe). Leczenie polega na antybiotykoterapii.

Zapalenie przydatków potrafi nawracać. Powikłaniem tego stanu może być rozprzestrzenienie się stanu zapalnego w jamie otrzewnowej, co grozi nawet utratą życia wskutek zapalenia otrzewnej. Po przebytym zapaleniu przydatków w obrębie miednicy mniejszej często tworzą się zrosty.

Inne przyczyny bólu w podbrzuszu

W przebiegu jelita drażliwego pacjentka może odczuwać dolegliwości bólowe w obrębie podbrzusza. Podobnie przewlekłe zaparcia mogą również się do tego przyczyniać. Stan ostry, jakim jest zapalenie wyrostka robaczkowego, należy zawsze różnicować z zapaleniem przydatków. Jest to bardzo częsta przyczyna dolegliwości bólowych w obrębie podbrzusza. Również choroby urologiczne mogą przyczyniać się do występowania dolegliwości bólowych tej okolicy.

Wato zwrócić uwagę zwłaszcza na możliwość wystąpienia zakażenia układu moczowego. Zapalenie pęcherza czy schodzenie złogu przez moczowód w przebiegu kolki nerkowej mogą dawać objawy bólowe podbrzusza.

Czytaj również: Przepuklina pachwinowa – przyczyny, objawy, leczenie

Jak leczyć bóle podbrzusza? Jakie są sposoby?

W sytuacji, kiedy bólom podbrzusza nie towarzyszą inne dolegliwości, można podejrzewać, że ich przyczyną są łagodne zaburzenia perystaltyki lub łagodny napad kolki nerkowej. W takich przypadkach można samodzielnie sięgnąć po leki rozkurczowe i przeciwbólowe np. pyralginę lub papawerynę. Rozluźniająco działa także ciepło i odpoczynek w pozycji z przykurczonymi nogami. W razie bólu brzucha wskazane jest ograniczenie spożywanych pokarmów do produktów lekkostrawnych.

Jeżeli ból brzucha nie ma związku z menstruacją, a w dodatku towarzyszą mu inne, niepokojące objawy, wymaga konsultacji z lekarzem, który oceni, czy dolegliwości mogą być spowodowane groźnymi dla zdrowia i życia chorobami. Konieczne jest zebranie dokładnego wywiadu, badanie fizykalne, czasem także wykonanie badań laboratoryjnych i obrazowych – USG jamy brzusznej, zdjęcia przeglądowego jamy brzusznej czy kolonoskopii.

Ból w podbrzuszu – kiedy do lekarza?

Istnieją pewne objawy alarmujące, które, współistniejąc z bólem podbrzusza, powinny skłonić do wizyty u lekarza. Należą do nich:

• wymioty oraz zatrzymanie stolca;
• wyczuwalny przez skórę guz w dole brzucha;
• obecność krwi w stolcu niezwiązana z ostrą biegunką;
• nocny ból brzucha budzący ze snu;
• krwawienie z odbytu;
• omdlenie;
• znaczny, niecelowy ubytek masy ciała;
• gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza;

Bardzo silny ból podbrzusza, szczególnie połączony z objawem tzw. deskowatego brzucha (przy dotyku brzuch nie jest miękki, ale napięty i twardy niemal jak deska) także powinien skłonić nas do jak najszybszego kontaktu ze specjalistą.

współpraca: lek. Agnieszka Zaremba-Wilk