Hipertermia – przyczyny, objawy, leczenie, pierwsza pomoc

Hipertermia – co to jest i jakie ma przyczyny?

Hipertermia to termin opisujący podniesienie temperatury ciała wskutek zwiększonego wytwarzania ciepła lub upośledzenia jego utraty. Do hipertermii może dochodzić wskutek wielu mechanizmów, w tym toksycznego działania leków. Najczęściej jednak hipertermia pojawia się w czasie upałów oraz towarzyszy odwodnieniu organizmu.

Najczęściej dochodzi do hipertermii u dzieci i osób starszych, których mechanizmy termoregulacji nie działają właściwie.

Przyczyną hipertermii bywa:

• przebywanie w środowisku wilgotnym i gorącym (utrudnione parowanie potu),
• nadmierny wysiłek fizyczny (wzmożenie termogenezy w mięśniach szkieletowych),
• niedostateczne dostarczanie płynów (odwodnienie).

Szczególnie narażoną na udary cieplne grupą są osoby w podeszłym wieku oraz dzieci, osoby wyczerpane, cierpiące na cukrzycę, choroby układu sercowo-naczyniowego, otyłość, a także pacjenci przyjmujący leki mogące zaburzyć proces termoregulacji.

Jednym z rodzajów hipertermii jest też hipertermia wysiłkowa. Dochodzi do niej w następstwie ciężkiej i/lub długotrwałej pracy fizycznej w wysokiej temperaturze otoczenia. Ta postać choroby dotyczy głównie ludzi młodych, w wieku produkcyjnym i intensywnie trenujących sportowców oraz żołnierzy podczas ćwiczeń lub akcji bojowej.

Hipertermia u noworodka może wystąpić w przypadku zbyt ciepłego ubierania dziecka połączonego z wysoką temperaturą w mieszkaniu. Optymalna temperatura otoczenia dla dziecka to 21–23^oC w ciągu dnia i 18–19^oC w nocy. Kark dziecka nie powinien być ani gorący, ani chłodny – kark to najbardziej wiarygodne miejsce na ciele dziecka, by sprawdzić, czy jest ono prawidłowo ubrane.

Hipertermia – objawy

Objawy hipertermii to głównie:

• uczucie gorąca (lub uczucie zimna w przypadku gorączki),
• ból i zawroty głowy,
• uczucie osłabienia,
• problemy z widzeniem (mroczki przed oczami),
• nudności,
• przyspieszone bicie serca.

Objawy hipertermii u dziecka to przede wszystkim: senność, pogorszenie kontaktu, apatia. Hipertermia może powodować ponadto problemy z oddychaniem, zaburzenia świadomości, a nawet utratę przytomności. Konieczne jest szybkie udzielenie pierwszej pomocy.

Hipertermia a gorączka

Choć zarówno hipertermia, jak i gorączka objawiają się podwyższoną temperaturą ciała, dochodzi do nich w odmiennym mechanizmie i wiążą się z nimi inne skutki kliniczne.

Hipertermia to podniesienie temperatury ciała wskutek zwiększonego wytwarzania ciepła lub upośledzenia jego utraty bez przestawienia ośrodka termoregulacji na wyższy poziom.

Gorączka to podwyższenie temperatury ciała uwarunkowane przestawieniem ośrodka termoregulacji na wyższy poziom, z zachowaniem fizjologicznych mechanizmów regulacji temperatury (wytwarzania i utraty ciepła). Ośrodek termoregulacji mieści się w podzwgórzu i składa się z neuronów zbierających informacje z receptorów temperatury zlokalizowanych na skórze.

Przegrzanie organizmu a udar cieplny

Hipertermia może się manifestować w szeregu coraz poważniejszych stanów klinicznych, od objawów przegrzania organizmu, poprzez wyczerpanie cieplne i udar cieplny, aż do zespołu niewydolności wielonarządowej, a niekiedy nawet zatrzymania krążenia.

Objawy hipertermii różnią się w zależności od stopnia nasilenia choroby oraz rosnącej temperatury głębokiej ciała. Przegrzanie organizmu skutkuje zwykle poczuciem osłabienia, obrzękami podudzi, skurczami mięśniowymi. Następnie mogą pojawić się bóle głowy, zaburzenia świadomości oraz omdlenie. W rozwiniętym udarze cieplnym temperatura głęboka przekracza 40^oC, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Udar cieplny jest ostatnim ogniwem reakcji na przegrzanie, które występuje, jeśli organizm nie jest w stanie odprowadzić nagromadzonego nadmiaru ciepła.

Hipertermia w Polsce to problem, który pojawia się co roku w okresie fali upałów. Według danych epidemiologicznych, sytuacja pod względem zapadalności na udar cieplny w Polsce jest stabilna. Należy jednak podkreślić narastającą wagę problemu – obserwowane stopniowe ocieplanie się klimatu oraz starzenie się populacji i wydłużenie życia powodują wzrost liczby chorych.

Skutki przegrzania organizmu u osób starszych mogą być zauważane później z uwagi na powszechne występowanie w tej grupie wiekowej obrzęków stóp czy skurczów mięśniowych. W wieku podeszłym zmniejsza się również pragnienie – seniorzy piją mało, często stosują leki moczopędne, co znacznie zwiększa ryzyko odwodnienia i przegrzania organizmu.

Zaburzenia termoregulacji występujące w następstwie innych chorób towarzyszących również mogą mieć wpływ na wystąpienie hipertermii.

Hipertermia – leczenie

Niezależnie od przyczyny hipertermii, przegrzany organizm należy poddawać stopniowemu schładzaniu. Pierwsza pomoc przy hipertermii to przede wszystkim usunięcie pacjenta z miejsca bezpośredniego nasłonecznienia i umieszczenie go w chłodnym, przewiewnym i zacienionym pomieszczeniu. Nie jest wskazane polewanie zimną wodą – nagła zmiana temperatury może spowodować dreszcze, co z kolei zwiększa produkcję ciepła. Można za to stosować okłady lub skrapianie chorego letnią wodą lub można wachlować pacjenta, co sprzyja parowaniu i utracie ciepła przez skórę.

W przypadku przegrzania organizmu u dziecka lub osoby starszej niezbędna jest pomoc lekarska i ocena stanu nawodnienia. Stan chorobowy spowodowany przegrzaniem organizmu może wymagać czasowej hospitalizacji lub pobytu na oddziale obserwacyjnym.

Hipertermia może być jednak również korzystnym zjawiskiem – w onkologii jest ona wykorzystywana jako metoda walki z nowotworami. Jest to wówczas planowa, kontrolowana technika nagrzewania zmian nowotworowych w celu zniszczenia ich komórek bądź zahamowania ich wzrostu. Hipertermia onkologiczna była znana już od starożytności, ale jej renesans przypada dopiero na wiek XX i połączenie jej z innymi formami leczenia – immunoterapią czy terapią genową.

Hipertermia złośliwa

Szczególną odmianą hipertermii jest jej postać złośliwa. Jest to uwarunkowane genetycznie schorzenie, w którym na skutek podania leków anestezjologicznych dochodzi do uszkodzenia komórek mięśniowych oraz gwałtownego wzrostu temperatury ciała, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Leczenie hipertermii złośliwej musi być prowadzone w oddziale intensywnej terapii pod kontrolą wykwalifikowanego personelu medycznego.