Udar słoneczny – objawy, leczenie. Kto jest najbardziej narażony na udar cieplny i jak się przed nim chronić?

Udar cieplny, udar słoneczny – co to jest?

Udar cieplny to stan chorobowy, który wywołany jest nagłym wzrostem temperatury ciała powyżej 40 C. Do przegrzania organizmu dochodzi zazwyczaj w upalne oraz parne dni i/lub wskutek długotrwałego przebywania w kiepsko wentylowanym czy mocno nagrzanym pomieszczeniu.

Udar cieplny najczęściej występuje w sytuacji, gdy organizm nie może sobie poradzić z odprowadzeniem zgromadzonego w nadmiarze ciepła. Cieplny udar jest więc naturalną reakcją na działanie wysokich temperatur. Do czynników sprzyjających jego wystąpieniu można też zaliczyć dużą wilgotność i brak przepływu powietrza.

Udar słoneczny to odmiana udaru cieplnego, którego przyczyną jest miejscowe działanie promieni słonecznych na kark oraz skórę głowy. Organizm traci zdolność do termoregulacji i wskutek nadmiernego nasłonecznienia zaczyna się przegrzewać. Udar słoneczny przyczynia się do przekrwienia mózgu oraz przekrwienia opon mózgowych. Doprowadza do zaburzeń gospodarki elektrolitowej i układu nerwowego. Porażenie słoneczne może się zdarzyć podczas długiej wędrówki na otwartej przestrzeni lub przy dużym wysiłku fizycznym w czasie upału.

Dwa rodzaje udaru cieplnego

• Klasyczny udar cieplny może rozwijać się nawet kilka dni. Zazwyczaj pojawia się na skutek zbyt długiego przebywania na słońcu lub w nagrzanym pomieszczeniu. Do występowania klasycznego udaru cieplnego może przyczynić się także duża wilgotność powietrza. Czynnikiem ryzyka jest również długotrwałe przebywanie w wysokiej temperaturze w cieniu (powyżej 30 st. C).
• Postać wysiłkowa udaru cieplnego dotyczy osób, które uprawiają sport lub wykonują nadmiernie wyczerpujące prace fizyczne w nieklimatyzowanych warunkach. Organizm wytwarza zbyt duże pokłady ciepła, z którymi nie może sobie samodzielnie poradzić. Wysoka temperatura otoczenia sprzyja przegrzaniu oraz stwarza zagrożenie życia. Wysiłkowy udar cieplny przebiega nagle i prowadzi do wstrząsu, uszkodzeń wielonarządowych, zaburzeń neurologicznych czy psychicznych.

Przyczyny udaru cieplnego

Do czynników sprzyjających dalszemu rozwojowi hipertermii należą:

• wzmożona aktywność fizyczna na świeżym powietrzu podczas upału,
• utrata zdolności do naturalnego ochładzania się organizmu,
• ciasne i nieprzewiewne ubranie,
• praca w wysokiej temperaturze,
• długotrwałe oraz gorące kąpiele.

Objawy udaru cieplnego

O udarze cieplnym mówi się w sytuacji, gdy organizm nie jest w stanie odprowadzić nagromadzonego nadmiaru ciepła. Pierwsze symptomy pojawiają się zwykle po kilu godzinach lub nawet dniach od ekspozycji na ekstremalnie wysoką temperaturę otoczenia.

Na początku pojawia się zmęczenie i obfite pocenie. Na twarzy chorego często pojawia się zaczerwienienie, a w zaawansowanym stadium zauważalna jest bladość skóry. Wysoka temperatura ciała (w zakresie 40-40,6 st. C) może również wskazywać na udar cieplny. Objawy te rozwijają się w ciągu kilku dni, zwłaszcza u osób starszych oraz z przewlekłymi chorobami. U ludzi młodych mogą pojawić się gwałtownie po intensywnym wysiłku fizycznym.

Objawy udaru słonecznego to:

• bóle i zawroty głowy,
• szybkie, dobrze wyczuwalne tętno,
• przyspieszone bicie serca,
• skurcze i zwiotczenie mięśni,
• utrata potliwości w zaawansowanym odwodnieniu,
• nudności, wymioty,
• zaburzenia widzenia,
• możliwa utrata przytomności.

Symptomy towarzyszące hipertermii zależą od stopnia przegrzania organizmu. Oprócz wyżej wymienionych objawów, udarowi cieplnemu mogą towarzyszyć dolegliwości ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Są to, m.in.: problemy z koncentracją, napady padaczkowe (drgawki), zawroty głowy, zaburzenia świadomości czy irracjonalne zachowanie.

Udar cieplny – pierwsza pomoc

Jeśli zauważamy u kogoś powyższe objawy, należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe. Do czasu przyjazdu karetki, przyda się znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy.

• Poszkodowanego z udarem cieplnym należy przenieść do zacienionego i przewiewnego miejsca, tak by zabezpieczyć go przed dalszą ekspozycją na słońce. Temperaturę ciała można obniżyć poprzez stosowanie zimnych okładów na twarz oraz szyję. Nie należy zanurzać poszkodowanego w zimnej wodzie.
• Najlepiej położyć chorego na plecach, z nogami uniesionymi lekko do góry. W łagodnym stadium udaru cieplnego, o którym świadczy zaczerwienienie skóry, poszkodowany może przebywać w pozycji półsiedzącej.
• Niezbędne jest usunięcie nadmiaru ciasnej odzieży i zapewnienie choremu dostępu do świeżego powietrza.
• Głowę i klatkę piersiową należy schłodzić mokrymi ręcznikami, a na czoło oraz twarz położyć chłodne kompresy. Warto też obficie skrapiać tułów i kończyny chorego letnią wodą. Nie wolno okładać poszkodowanego lodem, ponieważ może to doprowadzić do szoku termicznego.
• Osobie z udarem cieplnym można podawać małymi porcjami schłodzone płyny. Najlepsza jest woda z odrobiną soli lub chłodna herbata.
• Jeśli poszkodowany straci przytomność, trzeba ułożyć go w pozycji bocznej i stale kontrolować oddech.

Leczenie udaru słonecznego (udaru cieplnego)

Pierwsza pomoc powinna skupiać się na pomiarze temperatury co 10 minut. Należy ochładzać poszkodowanego do czasu, aż głęboka ciepłota ciała spadnie do 38 st. C. Leczenie w warunkach ambulatoryjnych polega na nawodnieniu chorego za pomocą schłodzonych płynów dożylnych. Jeśli nadal utrzymuje się wstrząs, lekarz podaje poszkodowanemu leki wazopresyjne. Poza tym monitoruje stan pacjenta w kierunku niedokrwistości czy małopłytkowości oraz pod kątem zaburzeń neurologicznych.

W przypadku udaru słonecznego czy udaru cieplnego niewskazane jest podawanie leków, takich jak salicylany, ibuprofen czy paracetamol. W łagodnym stadium choroby warto sięgnąć po maści lub żele chłodzące. Na poparzenia skórne sprawdzają się specjalne preparaty łagodzące, które zawierają w składzie panthenol lub alantan.

Kto jest najbardziej narażony na udar cieplny?

Przegrzanie czy porażenie słoneczne najczęściej dotyka osoby starsze, niemowlęta i dzieci poniżej 4. r.ż. Szczególnie narażeni na działanie wysokich temperatur są także chorzy na cukrzycę i sportowcy (np. biegacze długodystansowi). Na udar słoneczny czy cieplny najbardziej narażeni są seniorzy, którzy prowadzą siedzący lub leżący tryb życia.

W grupie ryzyka znajdują się też osoby z chorobami układu krążenia, z wyraźną nadwagą oraz nadużywające alkoholu. Problemy z termoregulacją mogą mieć osoby przyjmujące leki moczopędne, przeciwalergiczne czy antydepresyjne.

Jak uchronić się przed udarem cieplnym?

Należy pamiętać o dostarczaniu organizmowi dużej ilości płynów. Najlepiej wypijać co najmniej 2 litry wody dziennie, uzupełniać elektrolity po treningu i zrezygnować z gorących posiłków. Warto ograniczać do minimum wszelką aktywność fizyczną między 11.00 a 16.00, czyli w godzinach najsilniejszego nasłonecznienia (wtedy ryzyko udaru słonecznego jest najwyższe). W najbardziej upalne dni należy spędzać jak najwięcej czasu w cieniu. Przed udarem słonecznym może uchronić nakrycie głowy oraz przewiewne i lekkie ubranie wykonane z naturalnych materiałów.