Zatrucie rtęcią stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Do zatrucia może dojść na wiele sposobów. W warunkach domowych źródłem rtęci mogą być produkty spożywcze, środki chemiczne, a także rozbite termometry rtęciowe lub świetlówki energooszczędne. Objawy zatrucia rtęcią dotyczą przede wszystkim uszkodzenia nerek oraz wpływu na układ nerwowy. Leczenie polega na neutralizacji rtęci, która dostała się do organizmu. Diagnostyka zatrucia rtęcią polega na oznaczeniu jej stężenia we krwi lub moczu.
Zatrucie rtęcią – objawy, badania, leczenie
Spis treści
Zatrucie rtęcią – jak może dojść do zatrucia?
Szkodliwość rtęci zależy od postaci chemicznej tego pierwiastka, a co za tym idzie – drogi jego wniknięcia do organizmu człowieka. Warto pamiętać, że rtęć metaliczna jest w niewielkim stopniu toksyczna, natomiast dużo bardziej niebezpieczne są pary oraz sole rtęci (jak azotan rtęci czy chlorek rtęci – zwany sublimatem).
Rtęć w organizmie człowieka może pochodzić z różnych źródeł. Należą do nich:
- płynna rtęć metaliczna – ze stłuczonych termometrów rtęciowych czy aparatów do mierzenia ciśnienia tętniczego;
- opary rtęci – przede wszystkim jako narażenie zawodowe w przemyśle;
- nieorganiczne związki rtęci – używane jako odczynniki chemiczne lub obecne w ściekach przemysłowych;
- organiczne związki rtęci – obecne m. in. w środkach do zaprawy ziarna, środkach dezynfekcyjnych, a także kumulujące się w organizmach morskich, w szczególności w rybach.
Czy istnieje możliwość zatrucia rtęcią z plomby? Plomby zawierające rtęć są wykonane z tzw. amalgamatu. Większość ekspertów potwierdza, że wypełnienia amalgamatowe nowej generacji są bezpieczne dla zdrowia pacjenta. Ilość rtęci uwalniana dziennie z takiego wypełnienia stanowi zaledwie 10 proc. przeciętnego dobowego spożycia rtęci z pożywienia, wody oraz powietrza. Dlatego nie niesie ze sobą ryzyka zatrucia. Nie zaleca się jednak wykonywania wypełnień amalgamatowych u kobiet ciężarnych.
Rtęć z termometru i z żarówki – czy jest szkodliwa?
W termometrach rtęciowych obecna jest rtęć metaliczna. W temperaturze pokojowej ma ona postać srebrno połyskującego płynu. Po rozbiciu takiego termometru rozlana rtęć zbiera się w postaci kuleczek. Źródłem zmartwienia rodziców jest możliwość połknięcia rtęci przez małe dzieci. Jednak w takim wypadku nie dochodzi do zatrucia rtęcią u dziecka, ponieważ jest ona w całości wydalana z kałem. Wyjątek stanowi obecność owrzodzeń w przewodzie pokarmowym, wtedy istnieje prawdopodobieństwo jej toksycznego działania.
Spośród energooszczędnych źródeł światła jedynie świetlówki energooszczędne zawierają niewielkie ilości rtęci. Podczas ich użytkowania rtęć nie jest z nich uwalniana, więc jest to całkowicie bezpieczne. Zużyte świetlówki należy natomiast zwrócić do sklepu lub dostarczyć do punktu zbiórki surowców wtórnych w celu ich utylizacji.
Co zrobić w przypadku rozbicia się termometru rtęciowego lub świetlówki energooszczędnej? W takim wypadku należy:
- przewietrzyć pomieszczenie w celu usunięcia oparów lub pyłów zawierających rtęć;
- zamknąć drzwi do pomieszczenia, w którym doszło do stłuczenia, tak żeby uniknąć rozniesienia resztek rtęci po całym mieszkaniu;
- założyć gumowe rękawiczki i usunąć resztki szkła oraz rozlanej rtęci z podłogi, przetrzeć ją jednorazowymi wilgotnymi papierowymi ręcznikami i wszystko to, włącznie z użytymi rękawiczkami, umieścić w szczelnie zamkniętym plastikowym worku;
- umyć dokładnie ręce, a worek oddać do punktu zbierania świetlówek.
Wpływ rtęci na organizm człowieka
Toksyczność rtęci polega w głównej mierze na niszczeniu błon komórkowych oraz zaburzaniu działania enzymów w różnych tkankach. Losy rtęci w organizmie zależą od jej postaci chemicznej – w przypadku oparów odkłada się ona w tkance nerwowej, w tym w mózgu. Natomiast rtęć nieorganiczna kumuluje się przede wszystkim w nerkach.
Usuwanie rtęci z organizmu następuje w sposób naturalny z moczem oraz kałem. Jednak oczyszczanie organizmu z tego pierwiastka jest długotrwałym procesem trwającym nawet kilka miesięcy. A w przypadku nadmiernych ilości rtęci mechanizmy te mogą okazać się niewystarczające.
Ilość rtęci, która może wywołać objawy zatrucia, jest zależna od postaci jej wchłaniania i czasu ekspozycji. Połączony Komitet Ekspertów ds. Dodatków do Żywności FAO/WHO w 2004 r. ustalił bezpieczną dawkę rtęci spożywanej przewlekle w pożywieniu na 1,6 µg/kg masy ciała/tydzień. W przypadku narażenia zawodowego istnieją osobne normy podlegające kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.
Objawy zatrucia rtęcią
Po zatruciu rtęcią objawy są odmienne w zależności od drogi wchłonięcia do organizmu oraz czasu narażenia.
Ostre zatrucie rtęcią najczęściej dotyczy nieorganicznych związków rtęci, np. sublimatu, którego śmiertelna dawka przy podaniu doustnym wynosi 0,2-1g. Zatrucie powoduje:
- gwałtowne wymioty i krwawą biegunkę;
- spadek ciśnienia krwi, przyspieszenie rytmu serca;
- krótkotrwały wielomocz (zwiększona ilość oddawanego moczu), a następnie bezmocz w wyniku uszkodzenia nerek.
Ostre zatrucie organicznymi związkami rtęci manifestuje się przede wszystkim objawami ze strony układu nerwowego:
- niepokojem,
- drżeniem,
- drgawkami,
- porażeniami,
- parestezjami (uczucie mrowienia lub przebiegającego „prądu”).
Następnie dochodzi do zapalenia płuc, występuje kaszel oraz objawy żołądkowo-jelitowe.
Przewlekłe zatrucie rtęcią
Długotrwały kontakt z rtęcią może powodować:
- uszkodzenie nerek, co wiąże się z wystąpieniem obrzęków;
- zapalenie jamy ustnej z rozchwianiem zębów, owrzodzeniami i niebiesko-fioletowym rąbkiem rtęciowym na dziąsłach;
- objawy ze strony układu nerwowego – bóle głowy, drżenia, bezsenność, zaburzenia mowy, uczucie podniecenia i rozdrażnienia, zamknięcie w sobie, nastrój depresyjny;
- powstanie złogów siarczku rtęci w soczewce oka, objawiających się jako rąbek o brązowym odcieniu.
Zatrucie rtęcią – leczenie. Jak zneutralizować rtęć?
W ustaleniu sprawdzenia, czy to zatrucie rtęcią, kluczowy jest wywiad z pacjentem oraz występujące objawy. Diagnostyka laboratoryjna zatrucia rtęcią polega na oznaczeniu stężenia tego pierwiastka we krwi lub moczu pacjenta.
Leczenie ostrego zatrucia nieorganicznymi związkami rtęci polega na podaniu 40-60g węgla aktywowanego. Jako odtrutkę dla rtęci w postaci związków nieorganicznych stosuje się DMPS (sól sodowa kwasu sulfonowego) lub penicylaminę w celu neutralizacji wchłoniętej rtęci. Natomiast w zatruciach organicznymi związkami rtęci lepsze efekty wykazuje stosowanie cysteiny, N-acetylohomocysteiny lub kwasu dimerkaptobursztynowego.
W leczeniu zatrucia rtęcią ważne jest również odpowiednie nawodnienie pacjenta, uzupełnianie elektrolitów, podawanie leków przeciwbólowych i rozkurczających.
W ciężkich zatruciach rtęcią oraz przypadkach silnego uszkodzenia nerek wskazane jest wykonanie hemodializy (polega na filtracji krwi i usunięciu z niej toksycznych substancji).
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Jańczuk Z. Stomatologia zachowawcza Zarys kliniczny. Podręcznik dla studentów stomatologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007: 83-88;
- Manahan S. E.Toksykologia środowiska - aspekty chemiczne i biochemiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006: 277-279;
- Mutschler E., Geisslinger G., Kroemer H. K., Mutschler, Farmakologia i toksykologia, MedPharm Polska, Wyd. IV, Wrocław 2016, 979-980;
- Seńczuk W. Toksykologia współczesna. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 2012: 427-435.u.
Opublikowano: 14.08.2018;
aktualizacja: 12.08.2022
Oceń:
4.2
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Małgorzata Golec
Lekarz
Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Obecnie lekarz stażysta w Szpitalu Miejskim im. F. Raszei w Poznaniu. W czasie studiów studiów aktywna działaczka Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Medycyny IFMSA-Poland oraz Studenckiego Towarzystwa Naukowego. Pełniła stanowisko przewodniczącej Psychiatrycznego Studenckiego Koła Naukowego oraz Studenckiego Koła Naukowego Psychiatrii Dzieci i Młodzieży. Autorka publikacji i wystąpień na zjazdach krajowych i zagranicznych.
186
Komentarze i opinie (0)