Kwas alfa-liponowy – co to jest? Właściwości, działanie, zastosowanie, wskazania i przeciwwskazania

Czym jest kwas alfa-liponowy?

Kwas alfa-liponowy (ALA, ang. alpha lipoic acid) ma silne właściwości przeciwutleniające. To ośmiowęglowy nasycony kwas tłuszczowy, który występuje pod postacią żółtego ciała stałego. Początkowo uznawany był za witaminę, którą wraz z pożywieniem trzeba dostarczyć organizmowi z zewnątrz. Kolejne badania dowiodły, że komórki naszego organizmu są w stanie syntetyzować go w małych ilościach w wątrobie z kwasu oktanowego i cysteiny.

Gdzie występuje kwas alfa-liponowy?

Kwas liponowy w niewielkich ilościach produkowany jest przez organizm. W formie lipolizyny występuje w produktach spożywczych. Największe jego ilości znajdziemy w rybach, owocach morza, podrobach wołowych i wieprzowych. Występuje także w brokułach, szpinaku, groszku, pomidorach czy brukselce. Kwas alfa-liponowy dostępny jest również w formie suplementu.

Lipolizyna jest hydrolizowana przez lipoamidazę, w efekcie czego uwalniany jest liponian. Ten ulega przemianom w naszych komórkach, pełniąc ważne biologicznie funkcje. Jego metabolity w większości wydalane są z moczem.

Źródła lipolizyny w żywności (w mg/g suchej masy):

• szpinak – 3,2,
• nerka wołowa – 2,6,
• serce wołowe – 1,5,
• wątroba wołowa – 0,9,
• brokuły – 0,9,
• pomidory – 0,6,
• groszek – 0,4.

Kwas alfa-liponowy – właściwości

Kwas alfa-liponowy nie bez powodu nazywany jest królem antyoksydantów. Wykazuje właściwości przeciwutleniające, a jego obecność jest niezbędna dla procesów metabolicznych oraz przemian, które prowadzą do wytworzenia energii w komórkach.

Bierze udział w regeneracji innych antyoksydantów, jak witamina E czy witamina C. Uczestniczy w chelatacji metali ciężkich, np. manganu, ołowiu, miedzi, cynku i przyczynia się do ich usuwania z organizmu.

Właściwości kwasu alfa-liponowego sprawiają, że bywa wykorzystywany w terapii chorób układu nerwowego i przyczynia się do zmniejszenia uszkodzeń w obrębie neuronów. Kwas ten znalazł również zastosowanie w leczeniu stwardnienia rozsianego, zespołów otępiennych i zaburzeń poznawczych.

Korzystnie wpływa na procesy insulinozależne, zwiększa wrażliwości komórek na insulinę, usprawnia również przemianę glukozy do glikogenu, a tym samym pozytywnie wpływa na regulację poziomu glukozy we krwi.

Kwas alfa-liponowy – przeciwutleniacz

Kwas alfa-liponowy to silny przeciwutleniacz, który posiada zdolność do przenikania do tkanek, komórek i płynów ustrojowych w organizmie. Rozpuszcza się zarówno w wodzie, jak i w tłuszczach, w przeciwieństwie do innych przeciwutleniaczy, które rozpuszczają się tylko w tłuszczach lub tylko w wodzie. Działa antyoksydacyjne i neutralizuje wolne rodniki – zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz komórek.

Czym są wolne rodniki? Wolne rodniki to cząsteczki związków organicznych, które powstają w wyniku przemian metabolicznych, ale również pod wpływem działania czynników zewnętrznych (np. dymu papierosowego, promieni UV, nadmiernej aktywności fizycznej). W pewnych określonych ilościach są one potrzebne naszemu organizmowi, gdyż pełnią rolę tzw. cząsteczek sygnałowych, pozwalających na obronę przez patogenami. Jeśli jednak powstająca w ustroju ich ilość jest zbyt duża, mają bardzo szkodliwy wpływ na organizm człowieka. Przyspieszają procesy starzenia, a także stanowią poważny czynnik powstawania chorób, takich jak: nowotwory, choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca czy nadciśnienie.

Kwas alfa-liponowy chroni jednocześnie błony lipidowe komórek skóry oraz przestrzenie międzykomórkowe. Jego właściwości przeciwutleniające sprawiają, że posiada możliwość chelatowania jonów metali, co ma znaczenie w kontekście bezpiecznego oczyszczania organizmu z metali toksycznych.

Kwas alfa-liponowy – związek chelatujący

Chelatacja to metoda oczyszczania organizmu, stosowana w przypadku wystąpienia różnych chorób, np. miażdżycy, nowotworów, choroby wieńcowej, cukrzycy czy zawału serca. Polega na wiązaniu jonów i cząsteczek z jonami metali.

Kompleksy związków chelatujących to chelatory, czyli „kleszcze”. Kwas alfa-liponowy pozwala na silne wiązanie z metalami, które przenosi i wydala. To chelator, który potrafi przekroczyć barierę krew-mózg i wydobyć metale ciężkie z wewnątrz tkanek. Kwas ALA tworzy związki chelatowe, np. z rtęcią, ołowiem i kadmem. Kwas ten stosowany jest u osób z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi czy wysokim poziomem trójglicerydów.

Chelatacje pomagają udrożnić tętnice i oczyścić naczynia krwionośne. Wspierają leczenie chorób nowotworowych, działają ochronnie na wątrobę, usuwają nadmiar wolnych rodników, wykazują działanie przeciwmiażdżycowe i spowalniają proces starzenia organizmu.

Zastosowanie kwasu liponowego w terapii chorób

Właściwości kwasu liponowego oraz dobra przyswajalność z przewodu pokarmowego sprawiły, że znalazł on zastosowanie w terapii kilku chorób. Badania pokazały, że ilość lipolizyny w pożywieniu jest tak mała, że dieta bogata produkty zawierające ten składnik nie będzie miała działania terapeutycznego. Dlatego też rozpoczęto badania wpływu podania większych dawek syntetycznego kwasu liponowego na pacjentów z różnymi schorzeniami.

W efekcie tego aktualnie stosuje się go w terapii następujących chorób:

• cukrzycy i neuropatii cukrzycowej,
• choroby Alzheimera,
• marskości wątroby.

Właściwości kwasu liponowego są również wykorzystywane w leczeniu zatruć.

Cukrzyca i neuropatia

Kwas liponowy oddziałuje bezpośrednio na komórki trzustki, ułatwiając im wydzielanie insuliny oraz usprawniając ich regenerację. Dodatkowo, podnosi wrażliwość komórek na insulinę. Ogranicza równocześnie uszkodzenia nerwów wywołanych przez wysokie stężenia glukozy. Pozwala poprawić kontrolę glikemii u pacjentów z cukrzycą i ograniczyć jej powikłania w obrębie układu nerwowego.

Zatrucia

Kwas liponowy stosowany może być w zatruciach metalami ciężkimi. Jego ochronne działanie ma wiele aspektów. Substancja ta ogranicza wchłanianie niektórych metali ciężkich z przewodu pokarmowego, zwiększa ich wydalanie z żółcią i moczem. Działa również przez zwiększenie stężenia antyutleniaczy wewnątrzkomórkowych.

Choroba Alzheimera

Korzystne działanie kwasu liponowego w tej chorobie wiąże się z zmniejszeniem procesów zapalnych poprzez zmiatanie wolnych rodników, zwiększenie ilości innych antyoksydantów w tym glutationu oraz chelatowanie jonów metali. Wpływa to na wzrost stężenia acetylocholiny w komórkach nerwowych oraz spadek ilości beta amyloidu. Efektem tego jest poprawa funkcjonowania neuronów.

Kwas ALA a odchudzanie

Otyłość niesie za sobą wiele konsekwencji zdrowotnych, dlatego warto jej przeciwdziałać. Przeprowadzone badania sugerują, że odpowiednia dieta i stosowanie suplementów z kwasem alfa-liponowym mogą pomóc pozbyć się zbędnych kilogramów. Suplementy mogą być wsparciem w procesie odchudzania. Jednak niezbędne są dalsze badania naukowe, które potwierdzą wpływ kwasu ALA na kontrolę wagi.

Kwas alfa-liponowy ogranicza wytwarzanie substancji (chemeryny), która wpływa na zwiększenie predyspozycji do wystąpienia otyłości. Zwiększa wychwyt glukozy w wątrobie i mięśniach, a zmniejsza degradację insuliny. Tym samym kwas ALA pomaga zahamować lub zminimalizować ryzyko rozwoju powikłań cukrzycowych oraz degeneracji w obrębie układu nerwowego.

Czy warto suplementować kwas alfa-liponowy?

Ilość kwasu alfa-liponowego wytwarzanego przez organizm jest niewielka, a jego zawartość w pożywieniu – ograniczona. Tylko za pomocą suplementacji możemy uzyskać stężenie, które przyniesie zauważalne efekty. Suplementacja znajduje zastosowanie głównie u osób z cukrzycą, jednak przed rozpoczęciem przyjmowania produktów z kwasem alfa-liponowym należy zawsze skonsultować się z lekarzem. Suplementy przyjmowane w formie doustnej, w przewodzie pokarmowym wchłaniają się jedynie w około 40 proc. Alternatywą dla doustnej suplementacji są wlewy kroplowe podawane dożylnie.

Suplementacja wskazana jest także w leczeniu innych chorób, np.: miażdżycy, choroby Alzheimera, Parkinsona, zaburzeń neurodegeneracyjnych oraz jaskry. Badania dowodzą, że kwas alfa-liponowy zwiększa produkcję acetylocholiny, czyli wskaźnika odpowiedzialnego za proces zapamiętywania. Ponoć powoduje też śmierć komórek w raku piersi, płuc i okrężnicy.

Kwas alfa-liponowy – przeciwwskazania

Choć kwas alfa-liponowy stosowany w odpowiednich dawkach uznawany jest za bezpieczny, to w niektórych przypadkach może powodować skutki uboczne, np.: biegunkę, nudności i bóle głowy. Rzadziej obserwowane są problemy trawienne, reakcje alergiczne i hipoglikemia. Jak dotąd maksymalna bezpieczna dawka kwasu alfa-liponowego nie została określona.

Kwas alfa-liponowy nie został jeszcze przebadany pod kątem bezpieczeństwa stosowania u kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz u dzieci.

współpraca: dietetyk Marzena Rojek