Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą chorobą jelit, która objawia się między innymi bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień. W znacznym stopniu wpływa na jakość życia chorych. Jednak w większości pacjenci bardzo dobrze reagują na wprowadzane modyfikacje żywieniowe. Co jeść przy zespole jelita drażliwego, a czego unikać? Jaką dietę zastosować przy biegunkach, a jaką przy zaparciach lub wzdęciach?
Dieta w zespole jelita drażliwego – co jeść, a czego unikać przy zaostrzeniu choroby?
Spis treści
Zespół jelita drażliwego – co to jest?
Zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS), określany także, jako syndrom jelita drażliwego to bardzo powszechne schorzenie, w którym dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Przyczyna rozwoju choroby nie została do tej pory do końca poznana. Wyróżnić można jednak kilka czynników etiopatologicznych. Są to czynniki genetyczne, nadwrażliwość trzewna, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, stres psychologiczny, a także zakażenia jelitowe. Przez niejasny mechanizm powstawania choroby nie jest możliwe wdrożenie jednego, określonego sposobu leczenia. Niemożliwe jest również wdrożenie leczenie przyczynowego, które mogłoby zapewnić całkowite wyleczenie choroby.
Biorąc pod uwagę dominujące objawy, zespół jelita drażliwego można podzielić na zaparciowy, biegunkowy, mieszany i niesklasyfikowany. U około 70 proc. pacjentów choroba ma charakter łagodny. Jednak szacuje się, że umiarkowane oraz silne i bardzo dokuczliwe dolegliwości dotyczyć mogą nawet ok. 25 proc. chorych. Zespół jelita drażliwego nie jest chorobą, która zagraża życiu i nie przyczynia się do powstawania ciężkich powikłań. Mimo to występujące dolegliwości charakteryzują się regularną nawrotowością, przez co choroba utrudnia codzienne funkcjonowanie chorych osób, a także w znacznym stopniu obniża jakość ich życia.
Przeczytaj również: Ibesan na zespół jelita drażliwego – jak działa?
Jelito drażliwe – objawy
Zespół jelita drażliwego to jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych dotyczących przewodu pokarmowego. Szacuje się, że w krajach zachodnich dotyczy ok. 15-20 proc. osób dorosłych i młodzieży. Pierwsze objawy chorobowe zazwyczaj pojawiają się pomiędzy okresem dojrzewania, a 30 rokiem życia.
Wśród podstawowych objawów choroby wymienić można przewlekłe i nawracające wzdęcia, bóle w okolicach jamy brzusznej, a także zmianę rytmu wypróżnień bez wyraźnych przyczyn organicznych czy biochemicznych. Co ważne, uczucie wzdęcia występować może także bez widocznego powiększenia się obwodu brzucha. W części przypadków pojawiać się mogą także bóle krzyża, bóle mięśni i stawów, nudności, problemy ginekologiczne, nadmierne oddawanie moczu, a nawet lęk oraz depresja. U kobiet do wzmożenia objawów zespołu jelita drażliwego dochodzić może podczas miesiączki, a także w ciąży. Z kolei w okresie menopauzy symptomy choroby ulegają osłabieniu.
Istnieje wiele czynników, które mogą potęgować objawy choroby, a wśród nich istotną rolę wydają się odgrywać czynniki żywieniowe. Badania dowodzą, że dieta bogata w węglowodany, tłuszcze, kawę, alkohol, a także ostre przyprawy w największym stopniu przyczynia się do powstawania oraz nasilania się dolegliwości zespołu jelita drażliwego.
Zespół jelita drażliwego – dieta
Celem prowadzonego leczenia jest złagodzenie występujących objawów chorobowych obejmujących przewód pokarmowy, które mogą wpływać na komfort życia pacjenta. W terapii wykorzystuje się środki farmakologiczne, niefarmakologiczne, a także inne, nowe metody terapeutyczne. Metody niefarmakologiczne opierają się przede wszystkim na stosowaniu odpowiedniej diety, aktywności fizycznej, a często także terapii behawioralnej. Istotnym elementem terapii jest leczenie objawowe, które opiera się na stosowaniu leków farmakologicznych skierowanych na eliminowanie lub też ograniczanie konkretnych objawów. Warte podkreślenia jest to, że u większości pacjentów obserwuje się pozytywne reakcje organizmu na określone zmiany w stylu życia, w tym modyfikacje sposobu odżywiania.
W około 60 proc. przypadków chorzy widzą różnicę w występujących objawach, w zależności od pokarmów, jakie spożywają. Jednak odpowiednie żywienie w przypadku zespołu jelita drażliwego jest kwestią bardzo skomplikowaną. Konieczne jest indywidualne podejście do każdego chorego. Nie istnieje żadna konkretna dieta na zespół jelita drażliwego. Eliminowanie produktów z diety dla jelita drażliwego powinno być dostosowywane do pacjentów, występujących dolegliwości, a także do poziomu tolerancji produktów żywnościowych. Jednak uznaje się, że sposobem żywienia, który może być stosowany w przypadku zespołu jelita nadwrażliwego jest dieta FODMAP, czyli dieta o niskiej zawartości fermentujących oligo-, di- oraz monosacharydów, a także polioli.
Badania pokazują, że nieodpowiednia dieta w sposób istotny wpływa na nasilanie się dolegliwości chorobowych. Modyfikacje żywieniowe wprowadzane w diecie chorego uzależnione są w głównej mierze od dwóch czynników – objawów (czy jest to forma zaparciowa czy biegunkowa), a także od okresu choroby (wzmożenie lub remisja dolegliwości). W okresie bezobjawowym możliwe jest stosowanie standardowej diety. Jednak z eliminowaniem produktów, które mogą zaostrzać przebieg choroby. Duża grupa pacjentów pozytywnie reaguje na przyjmowanie probiotyków.
Warto dodać, że pozytywne efekty w przypadku zespołu jelita drażliwego uzyskać można także dzięki ziołom. W przypadku biegunkowej postaci IBS wskazane będzie stosowanie ziół wykazujących działanie zapierające. Korzystne będą tutaj napary z liści borówki, mięty pieprzowej czy też poziomki. W przypadku problemów z zaparciami wskazane będzie stosowanie korzenia prawoślazu czy też ziela serdecznika. Jaka dokładnie powinna być dieta przy wrażliwych jelitach? Co jeść w zespole jelita drażliwego, a czego unikać?
Jelito drażliwe – co jeść?
Sposób żywienia w przypadku zespołu jelita drażliwego uzależniony jest od dominujących objawów chorobowych. Dieta przy zaparciach w zespole jelita drażliwego, a także u części pacjentów z bólowo-zaparciową formą choroby powinna zawierać spore ilości błonnika pokarmowego, czyli 30-50 g błonnika dziennie. Dzięki zwiększonej ilości tego składnika w diecie dochodzi do pobudzenia perystaltyki jelit, regulacji pracy, a także poprawy pasażu jelitowego. Oznacza to, że do diety na drażliwe jelita należy wprowadzić ciemne pieczywo z ziarnami, zwiększyć ilość spożywanych warzyw (szczególnie surowych), a także owoców – najlepiej pestkowych. Do jadłospisu warto wprowadzić kasze gruboziarniste, przede wszystkim gryczaną, jęczmienną oraz pęczak, a także płatki zbożowe, otręby, brązowy ryż oraz razowe makarony. Na jelito drażliwe, w przypadku postaci zaparciowej wskazane będzie także siemię lniane. Warto pamiętać, że ilość spożywanego błonnika z dietą przy wrażliwych jelitach powinna być zwiększana stopniowo. Zbyt gwałtowne zwiększenie ilości błonnika w diecie wiązać się może z pojawieniem się bólów brzucha oraz wzdęć. Aby tego uniknąć jego ilość należy zwiększać stopniowo oraz rozkładać równomiernie na wszystkie posiłki.
Ważną rolę w tej postaci odgrywają także płyny. Wypijanie odpowiedniej ilości płynów zmniejsza tendencję do powstawania zaparć. Wskazane jest wypijanie przynajmniej 1,5 litra dziennie. Powinny być to przede wszystkim napoje niegazowane, a głównie woda, rozcieńczone soki oraz herbatki ziołowe. Stałym elementem diety przy drażliwym jelicie w przypadku zaparć powinny być także fermentowane produkty mleczne, takie jak kefiry, maślanki czy jogurty. Produkty te z diety przy jelicie drażliwym powinny eliminować jedynie osoby z nietolerancją.
W przypadku uporczywych biegunek, konieczne jest również wprowadzenie do jadłospisu odpowiednich modyfikacji. Istotna wówczas jest dieta lekkostrawna oraz uboga w błonnik. Konieczne jest ograniczenie spożycia produktów o dużej zawartości nierozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie oddziaływania pokarmu na ścianki jelita, co spowalnia pasaż jelitowy. Podczas stosowania tego rodzaju diety przy zespole jelita drażliwego wskazane jest spożywanie produktów zbożowych oczyszczonych, takich jak jasne pieczywo – bułki i chleb bez skórki, biały ryż oraz pszenne makarony (najlepiej rozgotowane). Zaleca się spożywanie produktów gotowanych i rozdrobnionych, z jednoczesnym wyeliminowaniem z menu produktów ciężkostrawnych i wzdymających (suchych nasion roślin strączkowych). Czyli produktów, które działają drażniąco na przewód pokarmowy. W przypadku biegunek bardzo istotne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu. Wskazane jest spożywanie wody mineralnej niegazowanej, słabych naparów gorzkiej herbaty oraz delikatnych herbatek ziołowych. Ilość spożywanych płynów uzależniona jest od stopnia nasilenia biegunki.
Jelito drażliwe – czego nie jeść?
Badania pokazują, że istnieje zależność pomiędzy rodzajem spożywanych produktów, a występowaniem dolegliwości chorobowych. Do produktów tych należą:
- przede wszystkim mleko i przetwory mleczne,
- sery i jaja,
- cebula,
- kapusta,
- kukurydza,
- banany,
- jabłka,
- pomarańcze,
- brzoskwinie.
Niewskazane jest również czerwone mięso i orzechy. Do nasilenia objawów prowadzić mogą również różnego rodzaju dodatki wykorzystywane w produkcji oraz przetwórstwie żywności, np. glutaminian sodu, sorbitol, mannitol, ksylitol oraz fruktoza pochodząca z owoców. Niewskazane jest spożycie słodyczy oraz kofeiny znajdującej się w kawie, herbacie czy też w napojach energetyzujących.
W postaci zaparciowej zespołu jelita drażliwego nie powinno się spożywać przede wszystkim wyrobów czekoladowych, a także cukru. Niewskazane są jaja w nadmiernych ilościach, alkohol, gazowane napoje, a także potrawy ciężkostrawne. Nie zaleca się także przygotowywania potraw w panierkach, na głębokim tłuszczu, duszonych ze wcześniejszym obsmażaniem oraz pieczonych z dodatkiem tłuszczu. Potrawy takie bardzo długo zalegają w żołądku, co nie jest korzystne w przypadku zaparć.
W okresach zaostrzonej biegunki konieczne jest wyeliminowanie z diety na jelito drażliwe surowych owoców i warzyw, gruboziarnistych kasz, owsianek czy razowego pieczywa. Wyklucza się także potrawy smażone oraz produkty bogate w niecałkowicie rozpuszczalne węglowodany, takie jak skrobia, laktoza oraz oligosacharydy.
Dieta jelita wrażliwego – przepisy
Poza samą dietą w jelicie drażliwym, istotny wpływ na redukcję objawów zespołu jelita drażliwego ma także obfitość posiłków. Zdecydowanie lepiej na przewód pokarmowy wpływają posiłki spożywane częściej, ale w niewielkich porcjach. Bardzo istotne jest unikanie spożywania bardziej obfitych posiłków szczególnie w godzinach wieczornych. Dzięki temu możliwe jest uniknięcie nadmiernego obciążania przewodu pokarmowego. Istotny jest także sam sposób jedzenia. Powinno się ono odbywać bez pośpiechu, w spokojnej atmosferze, co wpływa korzystnie na funkcjonowanie żołądka oraz jelit. Posiłki powinny być spożywane ciepłe, o w miarę regularnych porach. Zalecanej jest unikanie produktów zimnych i gorących. Po głównych posiłkach wskazany jest odpoczynek. Dania powinny być przygotowywane poprzez gotowane tradycyjnie lub na parze, pieczenie lub też duszenie bez wcześniejszego obsmażania.
Przepisy dla chorych na zespół jelita drażliwego można znaleźć na wielu stronach internetowych. Warto jednak pamiętać, że to co pasuje jednym, nie koniecznie będzie najlepsze dla innych. Warto obserwować swoje objawy, a do ustalenia właściwej diety na drażliwe jelita zgłosić się do dietetyka.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Andrych K.: Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Forum Medycyny Rodzinnej, 2018, 12, 6, 224-233.
- Bartnik W., Chojnacki J., Paradowski L., Skrzydło-Radomańska B., Tomecki R.: Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego, Gastroenterologia Kliniczna, 2009, 1, 1, 9-17.
- Bartnik W.: Zespół jelita drażliwego, mp.pl (dostęp: 02.09.2019).
- Czerwionka-Szaflarska M., Romańczuk B.: Zespół jelita drażliwego u dzieci i młodzieży, Pediatria Polska, 2010, 85, 1, 52-56.
- Gugała-Mirosz S.: Wpływ różnych składników żywności na dolegliwości zespołu jelita drażliwego, Żywienie człowieka i metabolizm, 2013, XL,1, 39-46.
- Gugała-Mirosz S.: Zespół jelita drażliwego – leczenie multidyscyplinarne, Żywienie człowieka i metabolizm, 2013, XL, 1, 47-60.
- Pawlak K., Rudzik R., Lewiński M., Majcher S., Słuczanowska-Głąbowska S.: Dieta L-Foodmap w leczeniu zespołu jelita drażliwego, Bromat. Chem. Toksykol, 2017, 1, 2, 179-183.
- Wasiluk D., Ostrowska L.: Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego, Nowa Medycyna, 2010, 3, 89-95.
- Wnęka D.: Dieta FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego), mp.pl (dostęp: 02.09.2019).
Opublikowano: 20.10.2016;
aktualizacja: 28.03.2017
Oceń:
4.4
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Diana Chmielowiec
Dietetyczka
Absolwentka Technologii Żywności i Żywienia Człowieka oraz Bezpieczeństwa Żywności w Łańcuchu Żywnościowym Warszawskiej SGGW. Ukończyła również Poradnictwo dietetyczne w Instytucie Żywności i Żywienia. Przez 3 lata pracowała jako dietetyk specjalizujący się w alergiach pokarmowych. Obecnie zajmuje się jakością i bezpieczeństwem żywności.
324
Komentarze i opinie (6)
opublikowany 10.06.2019
opublikowany 22.07.2019
opublikowany 18.09.2019
opublikowany 25.09.2019
opublikowany 25.11.2019
opublikowany 27.11.2019