Tokoferol jest substancją o aktywności witaminy E. Jako przeciwutleniacz ma korzystny wpływ na stan skóry, układ krążenia, wzrok, koncentrację i wiele innych. Tokoferol znalazł też zastosowanie jako konserwant żywności i kosmetyków, ponieważ zapobiega jełczeniu tłuszczów. Tokoferole jako dodatki do żywności (E306–E309) są bezpieczne dla zdrowia.
Tokoferol – co to jest? Działanie, właściwości, występowanie, zastosowanie, szkodliwość
Spis treści
Tokoferol – co to jest?
Co to jest tokoferol? Określenie to obejmuje całą grupę związków:
- alfa-tokoferol,
- beta-tokoferol,
- gamma-tokoferol,
- delta-tokoferol.
Tokoferole i tokotrienole razem tworzą witaminę E, a dokładniej każdy z tokoferoli i tokotrienoli w mniejszym lub większym stopniu wykazuje aktywność biologiczną przypisywaną witaminie E. Witamina E została po raz pierwszy wyizolowana w 1936 roku z oleju z kiełków pszenicy. Obecnie wiemy, że jest ona mieszaniną tokoferoli i tokotrienoli. Alfa-tokoferol wykazuje najsilniejszą aktywność witaminy E.
Tokoferole są związkami organicznymi. Końcówka „-ol” w nazwie wskazuje, że należą one do grupy alkoholi. Są to jedne z najsilniejszych naturalnych przeciwutleniaczy. Występują w surowcach roślinnych, w częściach oleistych, gdyż same są rozpuszczalne w tłuszczach. Antyoksydacyjne właściwości tokoferolu wynikają z jego budowy – obecności grupy hydroksylowej w pierścieniu chromanolu.
Naturalna postać alfa-tokoferolu to D-alfa-tokoferol, natomiast syntetyczna – DL-alfa-tokoferol. Badania pokazały, że naturalny tokoferol jest dużo łatwiej przyswajalny i skuteczniejszy niż jego syntetyczny odpowiednik.
Tokoferole – w czym występują naturalnie?
Tokoferole są substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Występują w surowcach roślinnych będących olejami, częściach roślin zawierających tłuszcz oraz tłustych produktach zwierzęcych. Tokoferole w olejach występują w największych ilościach. Naturalna witamina E znajduje się w:
- oleju słonecznikowym,
- oleju rzepakowym,
- oleju sojowym,
- oliwie z oliwek,
- kiełkach pszenicy i innych zbóż,
- ziarnach zbóż,
- migdałach,
- orzechach, np. laskowych, włoskich, orzeszkach ziemnych,
- zielonych warzywach liściastych (w niewielkich ilościach),
- awokado,
- maśle,
- rybach,
- żółtkach jaj.
Tokoferol a zdrowie – czy jest szkodliwy?
Tokoferole mają bardzo duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Tokoferol jako przeciwutleniacz chroni przed oksydacją i uszkodzeniem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i fosfolipidów obecnych w błonach komórkowych każdej komórki ciała. Tokoferole biorą także udział w procesach metabolicznych.
Niedobór witaminy E skutkuje:
- pogorszeniem koncentracji,
- uszkodzeniem neuronów,
- przyspieszeniem procesów degeneracyjnych mózgu,
- zwiększeniem podatności na infekcje,
- większym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych i stanów zapalnych,
- niepłodnością u mężczyzn, zaburzeniami miesiączkowania i poronieniami u kobiet,
- pogorszeniem wzroku,
- retinopatią,
- dysfunkcjami nerwowo-mięśniowymi.
Skutki niedoboru tokoferoli są szczególnie dotkliwe u noworodków i dzieci. Mogą prowadzić do niedokrwistości, zaburzeń wzroku, dysplazji oskrzelowo-płucnej, a nawet nagłego zgonu. Tokoferol w ciąży przechodzi przez łożysko w III trymestrze, dlatego niedobory często dotyczą wcześniaków.
Jako przeciwutleniacz tokoferol neutralizuje wolne rodniki, przez co spowalnia procesy starzenia się. Dowiedziono naukowo, że chroni organizm przed powstawaniem miażdżycy i nowotworów. Witaminę E stosuje się w leczeniu chorób serca. Ułatwia ona transport tlenu do komórek, wzmacnia naczynia krwionośne i zmniejsza krzepliwość krwi.
Tokoferol – dawkowanie
Ilość witaminy E we krwi wynosi od 0,8 mg do 2,0 mg/dl. O szkodliwości tokoferolu można mówić tylko w kontekście jego niedoboru, gdy stężenie we krwi spada poniżej 0,5 mg/dl. Przy podawaniu D-alfa-tokoferolu nawet w bardzo wysokich dawkach (1000 IU) nie zaobserwowano żadnych negatywnych skutków zdrowotnych. Mogą one jednak występować przy przedawkowaniu syntetycznego tokoferolu.
Zapotrzebowanie na witaminę E wyraża się w miligramach lub jednostkach międzynarodowych (IU). Jedna IU jest równa 1 mg octanu DL-alfa-tokoferolu lub 2 mg beta-tokoferolu lub 10 mg gamma-tokoferolu. Dzienne normy spożycia alfa-tokoferolu są następujące:
- niemowlęta – 5 mg,
- dzieci młodsze (1–8 lat) – 6 mg,
- dzieci starsze (9–13 lat) – 8 mg,
- młodzież (14–18 lat) – 8–10 mg,
- mężczyźni – 10 mg,
- kobiety – 8 mg,
- kobiety w ciąży – 10 mg,
- kobiety karmiące piersią – 11 mg.
Tokoferol jako konserwant w żywności
Tokoferole mają właściwości przeciwutleniające, co wykorzystuje się w przemyśle spożywczym oraz kosmetycznym. Właściwości tokoferolu sprawiają, że zapobiegają one jełczeniu tłuszczu w produktach, zatem są konserwantami przedłużającymi trwałość wyrobów. Tokoferole w produktach spożywczych można spotkać jako:
- E306 – mieszanina tokoferoli,
- E307 – alfa-tokoferol,
- E308 – gamma-tokoferol,
- E309 – delta-tokoferol.
Tokoferole w jedzeniu jako dodatki do żywności znajdują się głównie w: fermentowanych produktach mlecznych (naturalnych i smakowych), olejach, margarynach, przetworach mięsnych (kiełbasach, parówkach), gotowych zupach i sosach, wyrobach z kakao. Według opinii EFSA spożywanie tokoferolu jako dodatku do żywności nie jest szkodliwe. Rekomendowana dzienna dawka tokoferolu dodawanego do jedzenia to maksymalnie 1,5–2 mg na kilogram masy ciała.
Tokoferol w kosmetyce
Tokoferole w kosmetykach znajdują dwojakie zastosowanie – jako konserwanty przedłużające trwałość produktów oraz substancje poprawiające kondycję skóry, gdyż witamina E to jedna z tzw. witamin młodości. Tokoferol znajduje się najczęściej w kremach do twarzy, balsamach, masłach i olejkach do ciała.
Jak rozpoznać, czy witamina E w wyrobie jest konserwantem czy substancją czynną? Wyznacznikiem jest stężenie. Odżywczy, nawilżający i rewitalizujący wpływ na skórę witamina E wykazuje w stężeniu od 0,1 proc. do 1 proc. w produkcie. W mniejszych ilościach pełni jedynie rolę konserwantu i nie ma działania fizjologicznego.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Zielińska A. i wsp., Tokoferole i tokotrienole jako witamina E. Chemik, 2014, 68, 7: 585–591;
- Milanovic B., Witamina E – co kryje świat tokoferoli? Świat Przemysłu Farmaceutycznego, 2016, 3: 112–116;
- Scientific opinion on the re-evaluation of tocopherol-rich extract (E 306), α-tocopherol (E 307), γ-tocopherol (E 308) and δ-tocopherol (E 309) as food additives, EFSA J., 2015, 13, 9: 4247;
- https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/images/Files/Witamina_E.pdf.
Opublikowano: 20.05.2022;
Oceń:
5.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Aleksandra Żyłowska
Dietetyczka
Ukończyłam studia o specjalności Technologia, biotechnologia i analiza żywności oraz Usługi żywieniowe i dietetyka. Jestem zwolenniczką prostej, zdrowej kuchni i świadomych wyborów w codziennym odżywianiu. Do moich głównych zainteresowań należy wspomaganie leczenia chorób poprzez właściwe jedzenie, a także psychologiczne aspekty odżywiania i budowanie trwałych zmian nawyków żywieniowych. W życiu zawodowym łączę dwie pasje – zdrowe odżywanie i pisanie. Uważam, że edukacja żywieniowa jest bardzo istotna, zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Chętnie podejmuję się prowadzenia edukacyjnych zajęć warsztatowych.
3
Komentarze i opinie (0)