Medycyna ajurwedyjska – czym jest, czego można się nauczyć ze staroindyjskiej ajurwedy?

Czym jest ajurweda?

Ajurweda, najstarszy system medyczny na świecie, swoje źródło ma w świętych księgach hinduizmu, czyli Wedach. Jej nazwa wywodzi się z połączenia dwóch słów: ajur, czyli życie oraz veda, czyli nauka. W wolnym tłumaczeniu można więc powiedzieć, że ajurweda to nauka o życiu lub nauka o długowieczności, co idealnie oddaje istotę tej filozofii. Najważniejszymi filarami ajurwedy są :

• holistyczne podejście do człowieka jako nierozerwalnego związku ciała, umysłu i duszy,
• naturalne sposoby leczenia, w tym medytacja czy ziołolecznictwo, które mają doprowadzić do zachowania równowagi poszczególnych sfer.

Dużą rolę odgrywa więc w ajurwedzie profilaktyka, na którą składa się: aktywność fizyczna, właściwe odżywianie czy prawidłowe relacje międzyludzkie.

Vata, pitta i kapha, czyli dosze ajurwedy

Ajurweda zakłada, że świat zbudowany jest z 5 żywiołów (eter – przestrzeń, powietrze, ziemia, woda, ogień), których odzwierciedleniem jest ludzki organizm. Zaklęte w nim żywioły tworzą systemy energii, które łącząc się ze sobą wzajemnie tworzą dosze. W ajurwedzie wyróżnia się trzy takie całości:

• kapha – czyli połączenie ziemi z wodą, odzwierciedlające aktywność układu odpornościowego i odpowiadające za regenerację;
• vata – wiatr i eter, które odpowiedzialne są za oddychanie, ruch ciała i krwioobieg;
• pitta – połączenie ognia i wody, utożsamiane z prawidłowym metabolizmem i trawieniem.

Dodatkowo każdy z nas wyposażony jest także w siłę witalną, określaną jako prana. Zgodnie z filozofią ajurwedy, zachowanie wszystkich trzech dosz w naturalnych proporcjach wprowadza człowieka w stan równowagi, równoznaczny ze zdrowiem i dobrym samopoczuciem. Jakiekolwiek zaburzenie tego stanu będzie prowadziło do nieprawidłowości, zarówno na tle nadmiernej aktywności, jak i wyczerpania. Zdecydowanie większy niepokój prowadzi do nadmiernie pogarszającego się stanu, którego efektem są różnego rodzaju zaburzenia i choroby.

Medycyna ajurwedyjska – równowaga ciała i umysłu

W ajurwedzie wyróżnia się osiem głównych działów medycyny:

• chirurgia ogólna,
• toksykologia,
• choroby wewnętrzne,
• położnictwo i pediatria
• psychiatria,
• laryngologia (w tym choroby głowy),
• geriatria i długowieczność,
• prokreacja.

Z pewnością dla wielu zaskoczeniem może być fakt, iż uznawana za naturalną i niekonwencjonalną medycynę ajurweda uznaje jako skuteczny sposób leczenia interwencję chirurgiczną. Choć ajurweda faktycznie kładzie nacisk przede wszystkim na stan psychiczny pacjenta i kwestie duchowe, jeden z twórców tego nurtu sam był chirurgiem.

W ajurwedzie wykorzystuje się te metody leczenia przede wszystkim do przywrócenia równowagi pomiędzy poszczególnymi doszami, nic więc dziwnego, że w dużej mierze opierają się na zwiększonej świadomości własnego organizmu i ciała oraz działaniach profilaktycznych, zamiast koncentrowania się na konkretnym narządzie.

Z tego względu podstawę leczenia w ajurwedzie stanowią takie praktyki, jak:

• aktywność fizyczna,
• praca nad umysłem,
• odpowiednio zbilansowana dieta,
• joga i medytacja,
• ziołolecznictwo,
• zabiegi oczyszczające,
• akupunktura i masaże lecznicze.

Możliwości medycyny ajurwedyjskiej najlepiej łączyć z nowoczesną diagnostyką, która stanowi podstawę zdobywania wiedzy o chorobach w początkowych fazach rozwoju.

Ajurweda a dieta

To, co i w jaki sposób jemy, odgrywa istotną rolę w filozofii ajurwedy. Choć dieta ta nie wyklucza spożywania konkretnych pokarmów, zalecane są przede wszystkim lekkie i nieprzetworzone produkty pochodzenia roślinnego. W związku z tym, że filozofia medycyny ajurwedyjskiej opiera się na nierozerwalnym połączeniu człowieka ze wszechświatem, zakłada ona, że to cykle przyrody wyznaczają nam najkorzystniejszy dla nas rytm życia, a także dostarczają o każdej porze roku najbardziej potrzebne składniki odżywcze. W dzisiejszym, pełnym pośpiechu i ciągłej gonitwy życiu, to właśnie nasz własny cykl posiłków często ulega największemu zaburzeniu. Nie tylko jemy nieregularnie, ale często szybko, przy okazji innych czynności, nie skupiając się na spożywanym jedzeniu.

Jednym z głównych zaleceń ajurwedy dla naszego zdrowia jest spokojne spożywanie posiłków i rozłożenie ich w taki sposób, by jeść trzy razy dziennie, przy czym by główny posiłek dnia był spożywany w okolicach południa, a nie wieczorem, gdy nasz układ trawienny jest najsłabszy.

Ajurweda przykłada równie dużą uwagę do jakości przygotowywanych posiłków jak i do samego rytuału ich spożywania. Główne wskazówki dotyczące jedzenia to:

• jedz w spokojnej atmosferze, spokojnie i dokładnie przeżuwaj każdy kęs;
• by nie zakłócić trawienia, wypij szklankę wody około 20 minut przed posiłkiem, a kolejną dopiero po krótkiej przerwie od zakończenia jedzenia;
• posiłek powinien zmieścić się w dwóch garściach, tak, by wypełnił nie więcej niż 1/3 żołądka;
• pamiętaj o odpowiednim łączeniu świeżych składników;
• jedz co około 4 godziny, nie podjadając pomiędzy głównymi posiłkami;
• nie popijaj posiłków zimnymi napojami;
• pozwól sobie na odpoczynek po posiłku, około 15-20 minut wystarczy, by uniknąć uczucia ociężałości.

Proporcje posiłków zgodnych z tym, co mówi ajurweda, zależne są od doszy, co przekłada się na charakterystykę psychiczną i fizyczną organizmu. W sytuacji niedoboru bądź przewagi którejś z dosz, preferowane menu różnią się między sobą.

Czytaj również: Dieta pięciu przemian – zasady, produkty, wady, zalety diety według pięciu przemian

Dieta z przewagą pitta

Vata, pitta i kapha to trzy główne dosze w medycynie ajurwedyjskiej. Ci, u których przeważa pitta (czyli ogień i woda), są zazwyczaj średniego wzrostu, lecz mocno zbudowani, o silnych, lecz szybko siwiejących włosach. Drażliwi i porywczy, a jednocześnie bardzo inteligentni, z odpowiednimi zdolnościami przywódczymi, wierni własnemu autorytetowi. Energia w ich ciele kumuluje się przede wszystkim w obrębie układu trawiennego, a także mózgu, serca i oczu, dlatego są podatni przede wszystkim na schorzenia, takie jak: zaburzenia widzenia, nadkwasota czy wrzody żołądka.

Dieta zalecana tym osobom, wbrew ich osobistym preferencjom, powinna unikać potraw ostrych i kwaśnych, stawiając raczej na smaki cierpkie, gorzkie lub słodkawe. Najbardziej wskazane produkty spożywcze to:

• fasola, tofu, soja, groch;
• pszenica, ryż, owies i jęczmień;
• dynia, kukurydza, brokuły, kalafior, kapusta, ogórek;
• pomarańcza, jabłko, gruszka, grejpfrut, śliwki;
• miód, cukier trzcinowy i syrop klonowy;
• koper włoski, kolendra i kurkuma.

Zobacz też: Shinrin-yoku – leśna kąpiel. Na czym polega?

Dieta z przewagą vata

Vata, czyli połączenie eteru i wiatru, przeważa przede wszystkim u osób uwielbiających ruch, szczupłych, o niewielkiej muskulaturze. Często mają oni skórę wrażliwą i problemy z termoregulacją. Ten typ człowieka, choć kreatywny, często jest rozchwiany emocjonalnie i pozbawiony pewności siebie i silnej woli do realizacji swoich działań. Ze względu na fakt, iż energia vata zlokalizowana jest głównie w skórze, stawach, kościach, jelicie cienkim i mózgu, osoby te często cierpią na zaburzenia krążenia, bóle głowy i problemy psychiczne. Powinny spożywać przede wszystkim ciepłe, lekko przyprawione posiłki o słodko-kwaśnym i słonym smaku, unikać zimnych napojów i surowej żywności. Dla tego organizmu najlepsze produkty to:

• banany, brzoskwinie, jabłka, pomarańcze, gruszki;
• ryż, owies i pszenica;
• buraki, marchew i dynia;
• migdały, pistacje, orzechy włoskie i ziemne;
• soczewica;
• olej słonecznikowy, sezamowy i migdałowy;
• mięta, pieprz, kurkuma, cynamon, imbir i goździk.

Dieta z przewagą kapha

Kapha, czyli doszę ziemi i wody, znajdziemy w klatce piersiowej, płucach, mięśniach, węzłach chłonnych, mózgu, zatokach, narządach węchu oraz smaku. U osób z przewagą kapha obserwuje się przede wszystkim gładką skórę, grube, szybko przetłuszczające się włosy, szeroką klatkę piersiową oraz skłonność do tycia. Te osoby większość czasu spędzają na jedzeniu i piciu, są powolne w działaniu i nie przepadają za zmianami i aktywnością fizyczną. Choć są uparte i stanowcze, to mają łagodne usposobienie. Dania odpowiednie dla zachowania równowagi w tym przypadku powinny być ostre i cierpkie, niewskazane są natomiast potrawy tłuste i ciężkie. Dla dobra organizmu menu powinno obfitować w tym przypadku w:

• soczewicę, groch i tofu;
• kalafior, brokuł, marchew i kapustę;
• grykę, kuskus i jęczmień;
• imbir, kurkumę, chrzan, kminek, chilli i bazylię;
• w niewielkich ilościach dopuszczane są tłuszcze roślinne;
• miód jako jedyne słodziwo.

Co daje nam ajurweda?

Ajurweda to nauka, która pozwala nam dążyć do odkrycia prawdy o naszym życiu. W związku z tym medycyna ajurwedyjska pozwala nam przede wszystkim odzyskać równowagę fizyczną i emocjonalną, podkreślając, jak istotna w codziennym życiu jest odpowiednia profilaktyka i zrównoważony styl życia. Pozwala nam również uświadomić sobie, że zmiany wynikające z przemijania kolejnych pór roku nie są niczym złym, a wręcz przeciwnie – to proste metody na to, by pozostać w harmonii z naturą, korzystać z naturalnych źródeł energii i cieszyć się pełnią życia.