Węglan sodu (e500) – zastosowanie, właściwości, szkodliwość

Węglan sodu – czym jest?

Węglan sodu to dodatek do żywności o symbolu E500. W żywności działa jako regulator kwasowości i substancja spulchniająca. Występuje naturalnie, jest obecny w popiele roślin morskich oraz jeziorach zwanych sodowymi. Węglan sodu, czyli sól kwasu węglowego i sody, otrzymuje się w reakcji chlorku sodu, dwutlenku węgla i amoniaku.

Węglan sodu występuje w trzech odmianach:

• E500 (I) – węglan sodu, wzór sumaryczny Na₂CO₃. Nazwa zwyczajowa: soda kalcynowana lub soda;
• E500 (II) – wodorowęglan sodu, wzór sumaryczny NaHCO₃. Nazwa zwyczajowa: soda oczyszczona lub soda do pieczenia. Bywa określana także jako kwaśny węglan sodu;
• E500 (III) – półtorowęglan sodu (seskwikarbonat sodu), wzór sumaryczny Na₃H(CO₃)₂. Nazwa zwyczajowa: soda śnieżna.

Wzór węglanu sodu ma postać Na₂CO₃, jednak w potocznym znaczeniu nazwy tej używa się także w odniesieniu do wodorowęglanu sodu.

Węglan sodu to bezwonne i białe ciało stałe, które dobrze rozpuszcza się w wodzie. Posiada właściwości higroskopijne, co oznacza, że wykazuje zdolność do pochłaniania wilgoci. Z roztworu krystalizuje w postaci dużych bezbarwnych kryształów, które wietrzeją na powietrzu. Węglany w roztworach wodnych ulegają hydrolizie, dając roztwory o pH zasadowym.

Soda kalcynowana to produkt uboczny, powstający podczas produkcji sody oczyszczonej. Sodę kalcynowaną można uzyskać, układając na blasze do pieczenia sodę oczyszczoną i wkładając ją na około godzinę do piekarnika nagrzanego do 200 stopni C.

Węglan sodu – otrzymywanie

Węglan sodu i wodorowęglan sodu to związki nieorganiczne, sole sodowe kwasu węglowego. Węglan sodu jest składnikiem wielu minerałów, a samodzielnie w przyrodzie występuje w tzw. jeziorach sodowych oraz w popiołach roślin morskich.

Otrzymywanie węglanu sodu na skalę przemysłową odbywa się metodą Solvaya w reakcji chlorku sodu z amoniakiem i dwutlenkiem węgla. Powstaje w ten sposób wodorowęglan sodu jako produkt pośredni, który następnie praży się w celu uzyskania węglanu sodu.

Zarówno węglan sodu, jak i wodorowęglan sodu są białymi ciałami stałymi w postaci proszku lub kryształków. Mają charakterystyczny alkaliczny (metaliczny) smak i są bezwonne. Bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie. Wodorowęglan sodu ma odczyn słabo zasadowy (pH 8,3), a pH węglanu sodu jest bardziej alkaliczne i wynosi 11,5. Węglan sodu i wodorowęglan sodu są higroskopijne, co oznacza, że mają zdolność pochłaniania wody z otoczenia.

Węglan sodu – właściwości zdrowotne

Wodorowęglan sodu wykazuje szereg właściwości zdrowotnych. Zmniejsza objawy kwasicy , wykorzystywany jest do alkalizacji moczu i pomaga w rozpuszczaniu kamieni nerkowych.

Wodorowęglan sodu neutralizuje wydzielenie kwasu w żołądku, co jest szczególnie istotne dla osób cierpiących na nadkwasowość żołądka i zgagę. Wykorzystywany jest w leczeniu niestrawności i problemów z układem pokarmowym.

Stosowanie węglanu sodu zalecane jest podczas biegunek, w trakcie których ma miejsce nadmierna utrata jonów wodorowęglanowych. Płyn przygotowany z sody oczyszczonej i wody pomaga przywrócić świeży oddech. Do szklanki wody wsypujemy łyżeczkę sody, dokładnie mieszamy i przygotowaną miksturą płuczemy usta.

Soda oczyszczona w medycynie naturalnej wykorzystywana jest do złagodzenia bólu gardła i kaszlu. Inhalacje przygotowane z wody i sody oczyszczonej wspierają walkę z przeziębieniem.

Wodorowęglan sodu wykorzystywany jest podczas zatruć salicylanami czy barbituranami.

Węglan sodu – zastosowanie

W przemyśle spożywczym

Soda kalcynowana to substancja, która znalazła zastosowanie w przemyśle spożywczym, gdzie pełni rolę spulchniacza, regulatora kwasowości oraz stabilizatora.

Wodorowęglan sodu to główny składnik proszku do pieczenia. Pod wpływem wysokiej temperatury ulega rozkładowi do dwutlenku węgla, dzięki któremu wypieki przyjmują puszystą strukturę.

Stosowany jest jako substancja spulchniająca i wypełniająca, która zwiększa objętość produktów, a nie podnosi nadmiernie ich kaloryczności.

Dodatek do żywności E500 można znaleźć w następujących produktach:

• wyroby cukiernicze, ciastka,
• paluszki, krakersy,
• budynie,
• lody,
• dżemy,
• wyroby czekoladowe i kakaowe,
• mleko w proszku i zagęszczone,
• sery z mleka kwaśnego,
• słodziki w tabletkach,
• żywność na bazie zbóż oraz dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia dla niemowląt.

W gospodarstwie domowym

Węglan sodu to bardzo popularna substancja wykorzystywana w gospodarstwie domowym. Soda kalcynowa neutralizuje zapachy, pochłania wilgoć, a także zmiękcza wodę, co poprawia jakość prania i sprawia, że ubrania są mniej sztywne i łatwiejsze do prasowania.

Soda kalcynowana wykorzystywana jest do usuwania uporczywych plam, może służyć jako proszek do prania. Nie jest polecana do prania kolorowych ubrań, bowiem może doprowadzić do ich wyblaknięcia. Znajdziemy ją w różnego rodzaju środkach czystości.

Soda to dokonały środek czyszczący, będący składnikiem domowych detergentów. To także naturalny składnik past do zębów, który pomaga w usuwaniu osadów i przebarwień.

Soda kalcynowana świetnie sprawdzi się do czyszczenia przypalonych garnków czy patelni.

W przemyśle kosmetycznym

Soda oczyszczona wykorzystywana jest w przemyśle kosmetycznym, gdzie znalazła szerokie zastosowanie. Jest składnikiem dezodorantów, maseczek, kremów do twarzy, toników i płynów mineralnych, a także past do zębów, szamponów i odżywek do włosów.

Pozostałe zastosowania

Węglan sodu znalazł również zastosowanie w innych gałęziach przemysłu. Wykorzystywany jest do produkcji mydła, środków piorących, szkła, papieru. Węglan sodu to substancja wykorzystywana jako odczynnik chemiczny w laboratoriach. 5% roztwór sody służy do odżywiczania powierzchni drewna.

Węglan sodu – szkodliwość

Węglan sodu uznany jest za składnik bezpieczny. Metabolizowany w nerkach do dwutlenku sody, na drodze dyfuzji transportowany jest do krwi, a następnie usuwany zostaje z organizmu. Warto jednak mieć na uwadze, że nadmiar węglanu sodu w organizmie może przyczynić się do wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych, np. wymiotów czy biegunki.

Zbyt częste spożywanie produktów zawierających węglan sodu może doprowadzić do nadmiernej produkcji soków żołądkowych, a nawet uszkodzenia nerek. Dopuszczalne spożycie węglanu sodu nie jest limitowane.

Przez amerykańską agencję do spraw leków i żywności węglan sodu został uznany za bezpieczną substancję. Może być stosowany przez kobiety będące w ciąży i te karmiące piersią. Soda kalcynowana wykorzystywana jest także podczas produkcji żywności dla niemowląt.

współpraca: dietetyk Aleksandra Żyłowska