Polio, inaczej choroba Heinego-Medina lub ostre nagminne porażenie dziecięce, to choroba zakaźna, którą można zarazić się głównie przez kontakt z zanieczyszczoną wodą i żywnością. Objawy zakażenia wirusem polio zwykle nie występują. W postaci poronnej pojawia się jednak biegunka, bóle głowy czy stany gorączkowe. Postać porażenna polio prowadzi do niedowładów mięśni ciała. Wyleczenie choroby nie jest wówczas możliwe. Najskuteczniejszą formą profilaktyki jest szczepionka IPV.
Polio (choroba Heinego-Medina) – czy zagrożenie wirusem polio wzrasta?
Spis treści
- Polio – choroba Heinego-Medina – przyczyny
- Polio – objawy i przebieg poliomyelitis
- Polio – skutki zarażenia i zespół post-polio
- Jak leczy się polio?
- Szczepienie IPV przeciw polio – kiedy?
- Szczepionka przeciw polio – pojedyncza czy skojarzona
- Szczepienie przeciw polio – szczepionka 6w1
- Szczepionka na polio – różnice OPV a IPV
- Wirus polio w Polsce i na świecie – czy zagrożenie wirusem polio wzrasta?
Polio – choroba Heinego-Medina – przyczyny
Wirus polio należy do grupy enterowirusów, których podstawowym sposobem przenoszenia jest droga fekalno-oralna. Do końca lat 60. ubiegłego wieku, czyli tuż przed wprowadzeniem masowych szczepień ochronnych, zakażenia wirusem polio były rozpowszechnione na całym świecie, także w Polsce.
Polio (łac. poliomyelitis ) to inaczej choroba Heinego-Medina lub ostre nagminne porażenie dziecięce. Inne określenia to:
- choroba Heinego i Medina,
- wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego,
- paraliż dziecięcy.
Chorobę polio zwykło się określać mianem choroby „brudnych rąk”. Wrotami infekcji są enterocyty, czyli komórki błony śluzowej wyściełające wnętrze jelit. Chociaż zakażenie w 90–95 proc. przebiega bezobjawowo, to u części chorych ostra choroba enterowirusowa powoduje różnego stopnia zaburzenia neurologiczne, których powikłaniami są m.in. niesymetryczne porażenia mięśni szkieletowych oraz porażenie mięśni oddechowych.
Jakie występują wirusy polio? Dotychczas wyizolowano 3 typy serologiczne wirusa polio (typ 1, 2, 3), nieznacznie różniące się zjadliwością. Typ 1 był odpowiedzialny za epidemię poliomyelitis w latach 50. i 60. XX wieku, która przede wszystkim dotyczyła dzieci do 5. roku życia (stąd alternatywna nazwa: nagminne porażenie dziecięce, paraliż dziecięcy).
Rezerwuarem polio jest człowiek chory, a także zakażony bezobjawowo. Wirus jest wydalany z przewodu pokarmowego z kałem, natomiast zakażenie następuje po spożyciu zanieczyszczonej żywności lub wody. Polio może się także znajdować w wydzielinie z dróg oddechowych i z gardła, możliwe jest zatem jego przeniesienie przez kontakt bezpośredni.
Choroba Heinego i Medina obecnie występuje sporadycznie, z wyjątkiem krajów o niskim poziomie socjoekonomicznym. Ta niemal całkowita eradykacja wirusa polio na świecie była możliwa dzięki wprowadzeniu szczepionki inaktywowanej („zabitej”, inactivated polio vaccine – IPV) opracowanej przez Jonasa Salka w 1955 roku, a następnie „żywej” szczepionki doustnej (oral polio vaccine – OPV) opracowanej przez Alberta Sabina.
Niestety, wirus polio jest obecny w Strefie Gazy. Choroba została zdiagnozowana w sierpniu 2024 r. u 10-miesięcznego, nieszczepionego dziecka. Może to wywołać wybuch epidemii.
Polio – objawy i przebieg poliomyelitis
Główną przyczyną polio jest spożycie skażonej wody pitnej, owoców lub warzyw oraz innych pokarmów w niej umytych. Bezpośredni kontakt z osobami chorymi to kolejna potencjalna droga zakażenia polio.
Patogeneza choroby Heinego-Medina obejmuje trzy etapy: namnażanie się wirusa w komórkach nabłonka jelit, wiremię pierwotną (zakażenie poronne) oraz wiremię wtórną. Po okresie inkubacji, trwającym 3–21 dni, poliovirus przedostaje się do krążenia. W tym stadium wiremii pierwotnej układ odpornościowy chorego może wytwarzać przeciwciała zapobiegające dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusa. Etap ten zwykle przebiega bezobjawowo lub z nieswoistymi objawami grypopodobnymi (tzw. zakażenie poronne). Trwa do 72 godzin.
Objawy choroby Heinego Medina w tym czasie to:
- łagodne stany gorączkowe,
- osłabienie, bóle głowy i gardła,
- dolegliwości ze strony układu pokarmowego (wymioty, biegunka).
Wiremia wtórna rozwija się w kolejnych dobach u chorych, którzy nie byli zdolni do opanowania wiremii pierwotnej. Wirusy rozprzestrzeniają się po całym organizmie, przedostając się również do ośrodkowego układu nerwowego. W 1–2 proc. rozwija się postać nieporażenna, czyli aseptyczne (jałowe) zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które zwykle nie pozostawia trwałych powikłań.
Natomiast postacie porażenne poliomyelitis stwierdza się, gdy do typowych objawów oponowych dołączy się adynamia oraz osłabienie mięśni szkieletowych i/lub czaszkowych.
- Postać rdzeniowa (zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego) – cechuje się asymetrycznymi porażeniami wiotkimi mięśni kończyn, głównie ich części proksymalnych (czyli położonych bliżej miednicy/obręczy barkowej).
- Postać opuszkowa i mózgowa – dotyczy ona podstawy mózgu (rdzenia przedłużonego). Zajęcie procesem chorobowym ośrodków oddechowych, krążenia oraz nerwów czaszkowych upośledza najważniejsze funkcje życiowe. Postaci mózgowej polio, częstszej u dorosłych, towarzyszą zaburzenia świadomości aż do jej całkowitej utraty, drgawki, afazja (zanik zdolności mowy) oraz wysoka gorączka niereagująca na leki. Postać opuszkowa poliomyelitis wymusiła zastosowanie w latach 50. tzw. żelaznych płuc, czyli urządzeń umożliwiających ruchy oddechowe pacjentom dotkniętym porażeniem mięśni oddechowych.
- Postać opuszkowo-rdzeniowa, czyli porażenie wszystkich grup mięśni, zwykle kończące się zgonem.
Polio – skutki zarażenia i zespół post-polio
Zapalenie mózgu oraz zespół poporażenny (zespół post-polio) to, oprócz trwałych porażeń mięśni i niepełnosprawności ruchowej, najważniejsze powikłania przebytej choroby polio. Zapalenie mózgu o etiologii poliowirusowej występuje bardzo rzadko, jednak zawsze kończy się śmiercią.
Natomiast u około 20–30 proc. osób, które w młodości przeżyły porażenny epizod polio, po 25–30 latach może pojawić się nawrót choroby nazywany zespołem PPS (post-polio syndrome).
Kryteria rozpoznania zespołu post-polio ustanowione w 2001 roku obejmują:
- epizod porażennej postaci polio w wywiadzie,
- okres powrotu do zdrowia (stabilizacji stanu neurologicznego),
- po 20–30 latach rozwój nowych objawów w postaci postępujących niedowładów, znużenia oraz bólów mięśni i stawów.
Po latach okazało się, że zespół post-polio występuje również u osób, które przebyły postać nieporażenną. Niestety, osoby te przeważnie nie wiedzą, że w dzieciństwie zostały zainfekowane wirusem polio, ponieważ objawy w ich przypadku mogły imitować powszechną infekcję wirusem grypy.
Jak leczy się polio?
Z uwagi na brak leku hamującego namnażanie wirusa, trwałe wyleczenie choroby Heinego-Medina nie jest możliwe. Terapia polega wyłącznie na leczeniu objawowym, czyli na podawaniu środków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych oraz uspokajających. Ogromne znaczenie ma rehabilitacja, która zmniejsza trwałe powikłania porażeń mięśniowych. Ciągła wentylacja mechaniczna (respiratoroterapia) chorego jest natomiast niezbędna w opuszkowej i opuszkowo-rdzeniowej postaci poliomyelitis.
Czy polio jest wyleczalne? Polio można wyleczyć jedynie wówczas, gdy mamy do czynienia z odmianą nieporażenną. Objawy zakażenia wirusem polio cofają się bowiem samoistnie, jedynie sporadycznie zdarza się, że schorzenie ma ciężki przebieg i grozi powikłaniami.
Szczepienie IPV przeciw polio – kiedy?
Program Szczepień Ochronnych wskazuje, że szczepionka IPV, czyli przeciw polio, należy do grupy szczepień obowiązkowych. Zgodnie z aktualnym (2022) kalendarzem szczepień powinna być podana:
- 1. dawka: w 3.-4. miesiącu życia,
- 2. dawka: (w zależności od producenta) szczepionki – po 6 lub 8 tygodniach po podaniu poprzedniej dawki (w 5-6. miesiącu życia),
- 3. dawka (uzupełniająca): między 16. a 18. miesiącem życia,
- szczepienie przypominające w 6. roku życia.
Przyjmuje się, że wspomniane wyżej cztery dawki szczepienia przeciw polio dają człowiekowi odporność na wirusa polio na całe życie. Zaleca się dodatkowe dawki dla osób, które podróżują do krajów, gdzie choroba polio nadal występuje w społeczeństwie.
Szczepionka przeciw polio – pojedyncza czy skojarzona
Szczepionka IPV może być podana w formie monowalentnej lub skojarzonej. Tylka ta pierwsza jest w pełni refundowana, a więc bezpłatna dla pacjentów. Zawiera trzy typy zabitych wirusów polio (szczepionka Salka).
Szczepionka przeciw poliomyelitis można odbyć również korzystając ze szczepionek skojarzonych tzw. 5w1 lub 6w1. Szczepionka 6w1 nazywana jest szczepionką wysokoskojarzoną i zawiera wszystkie szczepienia objęte programem szczepień obowiązkowych.
Szczepienie przeciw polio – szczepionka 6w1
Szczepionka 6w1 jest szczepieniem przeciw: błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu B oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. W skrócie szczepienie to nazywa się: DTPa-IPV-HBV-Hib). Przewagą szczepionki wysokoskojarzonej jest jedno wkłucie. Szczepiąc dziecko w tym samym czasie preparatami refundowanymi będziemy musieli wykonać aż 3 wkłucia (zwykle w dwie rączki i nóżkę, lub dwie nóżki i rączkę.)
Preparatem stosowanym w Polsce jest Infanrix hexa.
Szczepionka na polio – różnice OPV a IPV
Obecnie w Polsce (2022) stosuje się jedynie szczepionkę typu IPV. Doustna szczepionka żywa atenuowana OPV (pozbawiona właściwości chorobotwórczych) w Polsce została wycofana w 2016 roku. Na podstawie badań stwierdzono, że OPV u 2,4–9,7 na 1 milion zaszczepionych osób może prowadzić do wystąpienia objawów porażennej postaci poliomyelitis (vaccine-associated paralytic poliomyelitis – VAPP) zarówno u biorców szczepionki, jak i osób z najbliższego otoczenia.
Kolejnym prawdopodobnym działaniem niepożądanym masowych szczepień doustnych OPV było pojawianie się w środowisku zmutowanych, zakaźnych szczepów wirusa pochodzących ze szczepionki (circulating vaccine-derived polioviruses – cVDPVs).
Doniesienia te spowodowały, że obecnie podawana podskórnie lub domięśniowo szczepionka zawiera wyłącznie inaktywowane (martwe) poliowirusy.
Szczepionka na polio IPV jest całkowicie bezpieczna. Niepożądane odczyny poszczepienne, czyli lekkie zaczerwienienie, ból lub opuchlizna w miejscu wstrzyknięcia utrzymują się maksymalnie do 2 dni i ustępują samoistnie. U niektórych dzieci i dorosłych po podaniu szczepionki na polio mogą wystąpić skutki uboczne pod postacią objawów ogólnych (np. bóle głowy, wymioty, biegunka), jednak one także przemijają, nie pozostawiając żadnych trwałych powikłań.
Czy istnieją przeciwwskazania do podania szczepionki? Przeciwwskazaniem do szczepienia jest uczulenie na którykolwiek składnik szczepionki lub ciężkie reakcje alergiczne po podaniu poprzedniej dawki szczepionki.
Przeczytaj również: Czy wodę z kranu trzeba filtrować?
Wirus polio w Polsce i na świecie – czy zagrożenie wirusem polio wzrasta?
W 1988 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła ogólnoświatowy program eradykacji poliomyelitis. W Polsce ostatni przypadek odnotowany był w 1984 r., natomiast 21 czerwca 2002 r. Europejskie Biuro Regionalne Orzekające o Eradykacji Wirusa stwierdziło, iż Europa jest całkowicie wolna od lokalnego dzikiego wirusa polio.
W 2017 r. zachorowania występowały wyłącznie w Afganistanie i Pakistanie. Informacja, która obiegła świat w czerwcu 2018, o przypadku polio w Wenezueli, nie została potwierdzona przez WHO. W sierpniu 2024 r. odnotowano pierwsze od 25 lat zakażenie w Strefie Gazy – ze względu na ogniska chorobowe w krajach Afryki i Azji wciąż istnieje ryzyko zawleczenia wirusa do Europy. Jedynie zaszczepione osoby są trwale chronione przed zakażeniem i rozwinięciem powikłań porażennych.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- World Health Organization. Progress towards the global eradication of poliomyelitis, 2001. Weekly Epidemiol. Rec. 2002.
- Cianciara J., Juszczyk J., Choroby zakaźne i pasożytnicze. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012.
- Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydanie 1. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 1999.
- www.szczepienia.pzh.gov.pl/poliomyelitis-zachodzie-ukrainy
Opublikowano: 26.11.2018;
aktualizacja: 19.08.2024
Oceń:
4.8
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Katarzyna Plewka
Lekarz
Absolwentka I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a obecnie lekarz w trakcie stażu podyplomowego. W trakcie studiów aktywnie zaangażowana w pracę Koła Naukowego przy Klinice Pediatrii, współautorka publikacji naukowych w tej dziedzinie. Jej głównym zainteresowaniem medycznym, oprócz pediatrii, jest anestezjologia i intensywna terapia oraz fizjologia wysiłku fizycznego. Hobbystycznie zajmuje się matematyką i prowadzeniem warsztatów medycznych dla dzieci.
70
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 29.11.2020