Babka lancetowata – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Babka lancetowata, czyli babka z rodziny... babkowatych

Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) znana jest również pod nazwami: babka wąskolistna, babka koniczynowa (lub koniczynowata), języczki polne lub żywiec. Jest gatunkiem wieloletniej byliny należącej do rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.), do której zalicza się m.in. takie gatunki, jak: babka zwyczajna, babka górska, babka piaskowa.

• Babka zwyczajna (babka większa, Plantago major L.) to babka o szerokich (maksymalnie 1,5 raza dłuższych niż szerszych) i skupionych w przyziemnej różyczce liściach. Często w opisach jest błędnie utożsamiana z babką lancetowatą, dlatego niekiedy stosuje się rozróżnienie w postaci nazw potocznych: babka lancetowata określana jest wąskolistną, natomiast babka zwyczajna – babką szerokolistną.
• Babka górska (Plantago atrata Hoppe) występuje w górskich terenach Europy, jak Karpaty, Alpy czy Pireneje.
• Babka piaskowa (babka gałęzista, Plantago indica L.) to powszechna w Polsce jednoroczna roślina rosnąca na piaszczystych terenach Europy oraz zachodniej Azji.

Jak wygląda babka lancetowata?

Babka lancetowata pospolicie występuje w Polsce w stanie dzikim, podobnie zresztą jak w praktycznie całej Europie oraz Afryce Północnej i Azji Zachodniej oraz Środkowej. Można ją spotkać na trawnikach, łąkach oraz pastwiskach. Babka lancetowata jest przy tym częstym chwastem w takich uprawach, jak: lucerna, koniczyna, len oraz zboża jare, choć w ostatnim czasie – ze względu na powszechne stosowanie herbicydów – obserwuje się na niektórych terenach jej zanik.

Łacińska nazwa babki lancetowatej Plantago lanceolata pojawia się już w dziełach starożytnych uczonych. Słowo plantago jest zlepkiem słów łacińskich: planta czyli „podeszwa” i ago, czyli „prowadzę”. Odnosi się tym samym do częstej lokalizacji występowania babki lancetowatej – na poboczach dróg. Natomiast drugi człon nazwy lanceolata pochodzi od słowa lancea oznaczającego dzidę (lancę) i odnosi się do charakterystycznego wyglądu liści babki lancetowatej.

Natomiast – wbrew częstej opinii – nazwa „babka lancetowata” nie odnosi się do lancetu, czyli jednego z narzędzi chirurgicznych.

Babka lancetowata – znana na świecie od wieków

Właściwości lecznicze babki lancetowatej były znane już w starożytności. Przykładowo, Pliniusz traktował babkę lancetowatą jako panaceum leczące aż 24 różne dolegliwości, a soku z babki lancetowatej używano jako leku na ukąszenia węży oraz skorpionów.

XII-wieczna święta i znawczyni ziół Hildegarda z Bingen zalecała sok z babki lancetowatej do likwidowania piegów na twarzy oraz wyleczenia krwawych wymiotów. Stosowano ją powszechnie w leczeniu dróg oddechowych, a Paracelsus zalecał babkę lancetowatą jako środek przeciwkrwotoczny oraz w terapiach chorób układu moczowego.

Babka lancetowata (podobnie jak babka zwyczajna) jest przez wiele osób traktowana jako zioło regionalne, czyli stosowane jedynie w medycynie ludowej Polski. Nic bardziej mylnego. Przykładowo, w Grecji napar z babki lancetowatej podawano przy skurczach żołądka, w Gwatemali leczono babką rany i stłuczenia, a w Turcji świeże liście (lub wykonaną z nich papkę) przykładano na owrzodzenia skórne.

Jak pozyskiwać liście babki lancetowatej?

Surowiec zielarski stanowi liść babki lancetowatej (przy czym Komisja Europejska dopuszcza również stosowanie całego ziela, czyli liści i kwiatów babki lancetowatej), który należy zbierać w okresie kwitnienia, zwracając uwagę, by nie był porażony przez choroby grzybowe.

Bezpośrednio po zbiorze surowiec należy rozłożyć w cienką warstwę (np. na papierowym ręczniku lub firanie) i wysuszyć przewiewowo w temperaturze nieprzekraczającej 40 stopni Celsjusza. Przegrzany liść babki lancetowatej (w tym suszony na słońcu) sczernieje i będzie mniej wartościowy.

Świeży liść babki lancetowatej nadaje się do spożycia. Liście można np. zapiekać w cieście naleśnikowym, a we Francji używa się ich w formie zmielonej do farszu. Jednak do celów spożywczych najlepiej używać młodych liści babki lancetowatej, ponieważ w pełni rozwinięte są gorzkie i nieprzyjemne w smaku.

Babka lancetowata – wartościowy surowiec zielarski

Babka lancetowata jest cennym surowcem zawierającym w swoim składzie, m.in.:

• glikozydy irydoidowe (aukubinę, katalpol, asperulozyd), których zawartość jest bardzo mocno zależna od stopnia dojrzałości liści (babka lancetowata w młodych liściach posiada wyższe zawartości katalpolu, starsze liście są bogatsze w aukubinę) oraz temperatury suszenia – przesuszone liście babki lancetowatej posiadają znacznie obniżony poziom glikozydów;
• polisacharydy, w tym związki śluzowe;
• flawonoidy (głównie apigenina i luteonina) oraz garbniki;
• kwasy organiczne, w tym chlorogenowy;
• fitosterole oraz związki mineralne (m.in. kwas krzemowy).

Babka lancetowata – dobra nie tylko dla dróg oddechowych

Babka lancetowata jest surowcem posiadającym liczne właściwości lecznicze (wykorzystywane zarówno w farmacji, jak i medycynie naturalnej), do których zalicza się:

• właściwości przeciwzapalne, przy czym badania wskazują na działanie przeciwzapalne w porównywalnym stopniu z działaniem hydrokortyzonu czy diklofenaku;
• właściwości antyoksydacyjne, co pośrednio wpływa na hamowanie stanów zapalnych;
• właściwości przeciwbakteryjne, m.in. wobec Staphyllococus aureus, E. coli czy Candida albicans;
• właściwości spasmolityczne zaobserwowane po podaniu świnkom morskim wyciągu etanolowego, którego efekt rozkurczający porównano do papaweryny;
• wspomaganie procesów odporności poprzez m.in. stymulację produkcji przeciwciał;
• łagodzenie objawów infekcji dróg oddechowych (babka lancetowata wykazuje w tym przypadku działanie wykrztuśne, łagodzące podrażnienie i ból gardła, przeciwzapalne, likwidujące kaszel palacza);
• działanie powlekające na błony śluzowe przewodu pokarmowego (z tego powodu znajduje zastosowanie w leczeniu wrzodów żołądka oraz nadżerek i objawów nadkwaśności);
• działanie ściągające na błonę śluzową żołądka;
• łagodzenie podrażnień spojówek, dzięki zawartości aukubiny występującej również w świetliku;
• przyspieszenie gojenia ran i otarć naskórka (stosuje się zarówno świeże liście babki i przygotowane z nich paki, jak i odwary z suszonych liści);
• łagodzenie świądu oraz stanów zapalnych skóry, w tym ukąszeń owadów (świeży sok).

Babka lancetowata – przepisy

Na bazie babki lancetowatej można przygotować: odwar, proszek czy miodek ziołowy.

• Odwar – 1 łyżkę stołową suszonego liścia babki lancetowatej zalać 1 szklanką letniej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu pod przykryciem przez 5 minut, odstawić na kwadrans i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po pół szklanki. Odwar można też wykorzystać do okładów na oczy (należy moczyć wacik kosmetycznym w letnim płynie i przykładać kilka razy dziennie na 15 minut) oraz płukania bolącego gardła.
• Proszek – 1 czubatą łyżeczkę (do słodzenia herbaty) zmielonego liścia babki lancetowatej zalać 50 mililitrami wrzącej wody i pozostawić do ostygnięcia. Zamieszać i pić bez przecedzania 2-3 razy dziennie.
• Miodek ziołowy – wymieszać 5 czubatych łyżeczek sproszkowanego liścia babki lancetowatej z 5 czubatymi łyżkami miodu spadziowego ze spadzi iglastej oraz 3 łyżkami gliceryny farmaceutycznej. Przyjmować 2-3 razy dziennie po łyżce stołowej między posiłkami.

Babka lancetowata – przeciwwskazania i działania niepożądane

Babka lancetowata jest surowcem bardzo bezpiecznym (i powszechnie stosowanym), a przy przestrzeganiu zalecanych dawek nie obserwuje się efektów ubocznych. Oczywiście u osób nadwrażliwych, co jednak trafia się niezwykle rzadko, mogą pojawić się niepożądane efekty, takie jak: wysypka, świąd czy dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Ponieważ nie ustalono stopnia bezpieczeństwa babki lancetowatej u kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią, zaleca w tym okresie rezygnację z surowca lub uzgodnienie z lekarzem prowadzącym jego stosowanie.

Ze względu na zwartość śluzów i działanie powlekające, nie należy stosować przetworów z babki lancetowatej bezpośrednio przed lub po przyjęciu leków, ponieważ może to wpłynąć na ich wchłanialność i zaburzyć proces leczenia.