Szmery w płucach – fizjologiczny, patologiczny oddechowy szmer pęcherzykowy i oskrzelowy

Tomasz Nęcki lekarz 26 lipca 2018

Przyczyna szmerów w płucach może być fizjologiczna lub patologiczna. Podczas osłuchiwania klatki piersiowej dają się słyszeć prawidłowy szmer oskrzelowy i pęcherzykowy (przy wdechu i wydechu). W wyniku chorób płuc szmery nad polami płucnymi mogą stać się jednak nieprawidłowe, co objawia się m.in. rzężeniem (grubo- i drobnobańkowym, np, w zapaleniu płuc), świstami (astma), furczeniem (zapalenie oskrzeli), tarciem opłucnowym (zapalenie opłucnej). Jak leczyć szmery oddechowe?

Szmery w płucach – fizjologiczny, patologiczny oddechowy szmer pęcherzykowy i oskrzelowy — Fotolia

Spis treści

Osłuchiwanie płuc – szmery, świty, rzężenia w badaniu płuc
Szmer nad polami płucnymi – fizjologiczny i patologiczny
Prawidłowe szmery oddechowe – szmer oskrzelowy i pęcherzykowy
Patologiczne szmery oddechowe – nieprawidłowe szmery w płucach
Co oznacza furczenie, a co tarcie opłucnej?
Nieprawidłowe szmery w płucach u dziecka
Szmery płucne – diagnostyka chorób płuc

Osłuchiwanie płuc – szmery, świty, rzężenia w badaniu płuc

Osłuchiwanie jest jedną z części podstawowego, internistycznego czy pediatrycznego badania przedmiotowego pacjenta. Lekarz – z wykorzystaniem stetoskopu – osłuchuje wtedy przede wszystkim serce i płuca.

Osłuchiwanie płuc czy serca jest bardzo ważnym badaniem, ponieważ może ono pozwolić na uzyskanie wielu informacji o stanie zdrowia pacjenta. Umożliwia to wykrycie ewentualnych zjawisk akustycznych w postaci nieprawidłowych szmerów, świstów, trzasków, rzężenia.

W jego trakcie możliwe jest chociażby wysunięcie podejrzenia istnienia u pacjenta choroby serca (np. zwężenia zastawki aorty), oprócz tego również i choroby płuc mogą się manifestować właśnie poprzez różne nieprawidłowości, które można wykryć drogą osłuchiwania klatki piersiowej.

Szmer nad polami płucnymi – fizjologiczny i patologiczny

Osłuchiwanie wbrew pozorom wcale nie jest prostym badaniem płuc. Aby jego wynik był miarodajny, konieczne jest to, aby lekarz osłuchał dokładnie wszystkie wymagane rejony klatki piersiowej. Oprócz tego medykowi potrzebna jest również odpowiednia wiedza i doświadczenie w zakresie stwierdzania szmerów oddechowych – czasami rozróżnienie szmeru prawidłowego od patologicznego (zwłaszcza, gdy pacjent ma delikatne szmery w płucach) wcale nie jest łatwym zadaniem.

Szmery w płucach powstające w trakcie oddychania podzielić można dwojako: wyróżnia się szmery oddechowe fizjologiczne oraz szmery patologiczne. Zasadniczo więc można powiedzieć, że u zdrowej osoby w trakcie osłuchiwania zawsze powinien być słyszalny jakiś szmer nad polami płucnymi. Wyróżnia się dwa prawidłowe dźwięki przy badaniu układu oddechowego.

Prawidłowe szmery oddechowe – szmer oskrzelowy i pęcherzykowy

Do prawidłowych szmerów w płucach zalicza się szmer pęcherzykowy oraz szmer oskrzelowy. Nad polami płucnymi szmer pęcherzykowy jest tym, który słyszalny jest przy osłuchiwaniu przeważającej części klatki piersiowej. Pojawia się on w związku z przepływem powietrza przez oskrzela płatowe oraz segmentowe, najgłośniejszy jest on przy wdechu, słychać go jednak również i przy wydechu (szczególnie na jego początku).

Drugi z wymienionych szmerów, szmer oskrzelowy, jest głośniejszy od szmeru pęcherzykowego i powinien on być słyszalny tylko nad dużymi oskrzelami oraz nad tchawicą.

Zdarza się, że szmer pęcherzykowy czy szmer oskrzelowy są jednak nieprawidłowe. Przykładowo może wystąpić ściszony szmer pęcherzykowy. Taka sytuacja może mieć miejsce np. u osób otyłych, ale i w przypadku obecności płynu w jamie opłucnej (woda w płucach) czy w razie istnienia u badanego rozedmy. Z kolei zaostrzony szmer pęcherzykowy pojawia się na skutek zwężenia światła oskrzeli na skutek opuchnięcia ich błony śluzowej (przyczyną może być nieżyt oskrzeli).

Patologiczny szmer oskrzelowy może być z kolei stwierdzany w lokalizacjach, w których nie powinien być on słyszalny (np. w obwodowych częściach płuc). Do takiej sytuacji doprowadzić może np. zapalenie płuc, ale i ropień płuca (czyli schorzenia, w których przypadku upośledzony może być transport powietrza do najdrobniejszych pęcherzyków płucnych).

Patologiczne szmery oddechowe – nieprawidłowe szmery w płucach

Szmer oddechowy bywa jednak również i nieprawidłowy. Wyróżnia się takie szmery patologiczne, jak:

rzężenia,
świsty,
furczenia,
tarcie opłucnowe,
skrzeczenia.

Rzężenie w płucach to szmer, który pojawia się, gdy dochodzi do wyrównania ciśnień pomiędzy różnymi rejonami dróg oddechowych. Są to krótkie szmery, pojawiające się w momencie kiedy to wcześniej zamknięte struktury układu oddechowego ulegają otwarciu. Wyróżnia się dwa ich rodzaje: rzężenia grubobańkowe (wywoływane np. przez rozstrzenie oskrzeli) oraz rzężenia drobnobańkowe (określane jako trzeszczenia w płucach, ich przyczyną może być zapalenie płuc, ale i włóknienie płuc).

Świsty w płucach mogą przebiegać jako szmery wdechowe lub szmery wydechowe. Przyczyną ich występowania są stany, gdzie drogi oddechowe ulegają zwężeniu – świst pojawia się, kiedy powietrze gwałtownie przechodzi przez układ oddechowy. Do świstu wdechowego może prowadzić zwężenie dużych struktur dróg oddechowych, spowodowane np. zapaleniem tchawicy lub zapaleniem krtani. Świsty wydechowe pojawiają się z kolei wtedy, kiedy zwężone są mniejsze, położone w głębszych częściach klatki piersiowej, drogi oddechowe. Ich przyczyną może być m.in. astma, ale i przewlekłe zapalenie oskrzeli oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).

Co oznacza furczenie, a co tarcie opłucnej?

Furczenia w płucach to dźwięki o niskiej częstotliwości, które spowodowane są najczęściej obecnością wydzieliny w drogach oddechowych. Pojawiają się one przede wszystkim w przypadku zapalenia płuc czy oskrzeli.

Tarcie opłucnowe występuje wtedy, kiedy dochodzi do stykania się ze sobą obu blaszek opłucnej. Dźwięk ten porównuje się do tego, który słyszalny bywa podczas chodzenia po śniegu. Przyczyną tarcia opłucnowego może być zapalenie opłucnej, ale i wystąpienie nowotworu opłucnej.

Skrzeczeniami w płucach nazywa się z kolei szmery patologiczne, które stanowią niejako połączenie dwóch innych wcześniej opisanych: świstów i trzeszczeń. Najczęstszą przyczyną ich występowania jest alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.

Nieprawidłowe szmery w płucach u dziecka

Patologiczne szmery oddechowe stwierdzone mogą być zarówno u dorosłego, jak i małych pacjentów. Szmery w oskrzelach u dziecka nie zawsze łatwo stwierdzić – trudności dotyczyć mogą szczególnie noworodków czy niemowląt.

U najmłodszych szmer pęcherzykowy nad polami płucnymi typowo jest nieco głośniejszy niż ten, który stwierdzany jest u osób dorosłych. Poza tym szmery w płucach u dziecka – zwłaszcza nieprawidłowe – brzmią analogicznie jak u starszych pacjentów.

Szmery płucne – diagnostyka chorób płuc

Kaszel i szmery w płucach – zwłaszcza takie, które stwierdzone zostały u badanego po raz pierwszy – nierzadko stanowią wskazanie do poszerzenia diagnostyki. Wykonywane mogą być różne badania, wszystko zależy od tego, jakie szmery odedchowe zostaną stwierdzone podczas badania. Przykładowo przy podejrzeniu, że pacjent może mieć zapalenie płuc, zlecone może zostać wykonanie badań laboratoryjnych (np. morfologii krwi, w której może wystąpić leukocytoza, czy oznaczeń wykładników stanu zapalnego).

Przy szmerach w płucach u palaczy, u których pojawił się nagle dręczący kaszel, wskazane może być wykonanie zdjęcia RTG klatki piersiowej. Palenie papierosów stanowi w końcu czynnik ryzyka raka płuc, w związku z czym w opisanej wyżej sytuacji istnieje konieczność wykluczenia takiego właśnie podłoża objawów.

Szmery w dolnej części płuc, wykryte w trakcie osłuchiwania, mogą z kolei być przyczyną skierowania pacjenta do kardiologa. Stwierdzenie trzeszczeń w dolnych partiach płuc może bowiem być związane z wystąpieniem niewydolności serca.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Interna Szczeklika 2016/2017, red. P. Gajewski, wyd. Medycyna Praktyczna
https://www.healthline.com/health/breath-sounds
Pasterkamp H. et al., Respiratory Sounds, Advances Beyond the Stethoscope, Am J Respir Crit Care Med Vol. 156. pp. 974–987, 1997.

Opublikowano: 26.07.2018;

Oceń:

4.4

Tomasz Nęcki

Lekarz

Ukończył kierunek lekarski na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu.