Etiologia zapalenia płuc
Podstawowe różnice między typowym a atypowym zapaleniem płuc dotyczą czynników chorobotwórczych. W przypadku typowych zapaleń płuc, jeśli do choroby dochodzi w warunkach pozaszpitalnych, jest to najczęściej Gram-dodatnia bakteria – dwoinka zapalenia płuc (pneumokokowe zapalenie płuc). Poza tym wystąpienie choroby mogą spowodować bakterie Gram-ujemne, gronkowce, jak również bakterie beztlenowe. Atypowe zapalenia płuc wywoływane są przez drobnoustroje, takie jak:
- Legionella pneumophila,
- Mycoplasma pneumoniae,
- Chlamydia psittaci,
- Chlamydophila pneumoniae,
- Coxiella burnetii.
Typowymi objawami ostrego zapalenia płuc są przede wszystkim:
- wysoka gorączka,
- ból w klatce piersiowej,
- kaszel,
- duszność.
Nie zawsze jednak objawy choroby są tak charakterystyczne. Dzieje się tak zwłaszcza u osób w podeszłym wieku lub w przypadku zapaleń płuc wywołanych przez bakterie atypowe.
Źródła zakażeń zapalenia płuc
Zarówno w przypadku typowych, jak i atypowych zapaleń płuc droga zakażenia może być podobna. Do zakażeń dochodzi przez przedostanie się treści z jamy nosowo-gardłowej do dolnych dróg oddechowych.
Wiele gatunków bakterii kolonizuje błonę śluzową części nosogardła u ludzi zdrowych. Prawidłowe mechanizmy, takie jak odruch kaszlu, ruch rzęsek w drogach oddechowych czy obecność śluzu odgrywają rolę obronną. Możliwe jest również zakażenie drogą kropelkową przez wdychanie rozpylonych w powietrzu kropelek wydzieliny innego kaszlącego lub kichającego chorego. Zachorowaniu sprzyjają:
- podeszły wiek,
- nadużywanie alkoholu,
- choroby serca,
- cukrzyca,
- liczne pobyty w szpitalu,
- niektóre leki.
Pijąc skażoną wodę lub wdychając skażony aerozol można nabawić się legionelowego zapalenia płuc. Z kolei u chorych nieprzytomnych zachłyśnięcie treścią żołądka prowadzi do zapaleń płuc wywołanych przez bakterie beztlenowe lub florę mieszaną. Kontakt z zakażonymi odchodami ptasimi może skończyć się zakażeniem drobnoustrojem Chlamydia psittaci.
Objawy zapalenia płuc
Wysoka gorączka (powyżej 39°C), przebiegająca z dreszczami i potem, ból w klatce piersiowej, duszność i kaszel – są to symptomy ostrego zapalenia płuc. Przebiega tak typowe zapalenie. Lekarz rozpoznaje chorobę również na podstawie przeprowadzanych badań. Możliwe do usłyszenia są charakterystyczne zjawiska osłuchowe nad obszarem płuc, które nie występują u ludzi zdrowych. Zlecenie dodatkowych badań, takich jak zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej, badania krwi oraz plwociny nie tylko potwierdzi diagnozę, ale również może pozwolić na identyfikację chorobotwórczej bakterii i ułatwić dobranie odpowiedniego leczenia.
W tym wypadku mogą ujawnić się różnice między typowym a atypowym zapaleniem płuc. W przypadku atypowego zapalenia potwierdzenie diagnozy nie jest takie proste. Objawy są podobne, mogą jednak być mniej nasilone. Gorączka może nie być aż tak wysoka, jak w przypadku zakażenia np. dwoinką zapalenia płuc. Gdy zapalenie wywołuje Mycoplasma pneumoniae, rzadko dochodzi do charakterystycznego dla choroby wzrostu liczby białych krwinek. Część zapaleń legionelowych i chlamydiowych może przebiegać skąpoobjawowo.
Legionelowe zapalenie płuc przyczynia się poza tym do silnych bólów głowy i objawów spoza układu oddechowego, takich jak wymioty, ból brzucha i biegunka.
Symptomy są również mniej swoiste u osób starszych. Szczególnych trudności diagnostycznych nastręcza badanie mikrobiologiczne. Hodowla drobnoustroju atypowego z plwociny ma ograniczone znaczenie, często jest wręcz niemożliwa ze względu na specjalne wymagania bakterii. Częściej więc stosuje się badania krwi, wykrywające określone przeciwciała, natomiast w zakażeniach legionelowych również wykrywanie antygenów bakterii w moczu. Obraz radiologiczny nie pozwala na ustalenie przyczyny zakażenia, natomiast może być pomocny w rozpoznaniu groźnego pneumokokowego zapalenia płuc.
W kontekście różnic między typowym a atypowym zapaleniem płuc można stwierdzić, że wyżej wymienione uwarunkowania utrudniają identyfikację czynnika chorobotwórczego i mogą opóźnić proces prawidłowego leczenia. Tym bardziej, że zjawiska osłuchowe występujące w typowych zapaleniach płuc mogą nie być tak charakterystyczne w chorobie spowodowanej przez bakterie atypowe. Nakładające się na to mniej zaostrzone objawy mogą spowodować, że pacjenci odłożą wizytę u lekarza, co może być groźne w skutkach, a nawet niebezpieczne dla życia.
Leczenie zapalenia płuc
W ciężkich przypadkach niezbędna jest hospitalizacja. Konieczne jest zastosowanie antybiotyku. W zależności od rodzaju bakterii wywołującej zakażenie lekarz dobiera odpowiedni lek. Jeśli jest to możliwe, w warunkach laboratoryjnych oznacza się wrażliwość bakterii na konkretny antybiotyk. Najczęściej jednak konieczne jest już wcześniejsze wdrożenie leczenia.
W przypadku typowych zapaleń wywołanych dwoinką zapalenia płuc lekiem pierwszego wyboru jest penicylina, amoksycylina lub amoksycylina z kwasem klawulanowym. Stosuje się również inne antybiotyki beta-laktamowe, m.in. cefalosporyny II i III generacji. W najcięższych zakażeniach o etiologii gronkowcowej może okazać się konieczne podanie wankomycyny lub teikoplaniny.
Odmiennie ma się rzecz w atypowych zapaleniach płuc. Ponieważ bakterie atypowe posiadają inną budowę lub nie posiadają w ogóle ściany komórkowej, bezzasadne jest podawanie pacjentowi leków stosowanych w typowych zapaleniach płuc. Antybiotykami używanymi w terapii zakażeń atypowych są makrolidy, tetracykliny lub fluorochinolony. Leczenie trwa od 7 do 14 dni, w zależności od ciężkości choroby. Antybiotyki należy przyjmować regularnie o stałych porach, zgodnie ze wskazaniami lekarza. Nie należy samemu skracać czasu leczenia. Pozwoli to uniknąć powikłań, nawrotu choroby, jak również zapobiegnie narastaniu oporności bakterii na stosowane leki. W trakcie terapii wskazany jest oszczędzający tryb życia i spożywanie dużej ilości płynów.
Choroby nie należy lekceważyć. Już po wystąpieniu pierwszych niepokojących objawów powinno się zgłosić do lekarza. Bez względu na różnice między typowym a atypowym zapaleniem płuc, nieleczone zapalenie płuc może być niebezpieczne dla życia. Potencjalnymi powikłaniami są:
- wysięk w jamie opłucnej,
- ropniak opłucnej,
- ropień płuca.
Ropień płuca jest groźnym, trudnym do leczenia powikłaniem. Terapia polega na wielotygodniowym stosowaniu antybiotyku, jednak w niektórych przypadkach konieczne jest nawet leczenie chirurgiczne.
Podsumowując, istnienie różnic między typowym a atypowym zapaleniem płuc może nastręczać trudności diagnostycznych i terapeutycznych. Ważne jest, by pacjenci zgłaszali się do lekarza w miarę szybko, co pozwoli przyspieszyć rozpoznanie i szybciej wdrożyć proces leczenia.
