Co to jest obturacyjny bezdech senny?
Obturacyjny bezdech senny (OBS) jest schorzeniem, które rozwija się w sposób skryty i podstępny. Istotą choroby są powtarzające się wielokrotnie w czasie snu epizody zapadania ścian gardła. Krótkotrwałe przerwy w oddychaniu występują jako bezdechy (apnoë ) i/lub spłycenia oddychania (hypopnoë). Warunkiem rozpoznania choroby jest stwierdzenie co najmniej 5 bezdechów i/lub spłyceń oddychania w ciągu godziny snu (AHI > 5), którym towarzyszą dodatkowe objawy, np. chrapanie, częste wybudzenia w czasie snu, nadmierna senność.
Wyróżnia się trzy stopnie ciężkości choroby:
- łagodny – AHI 5–15,
- umiarkowany – AHI 15–30,
- ciężki – AHI powyżej 30.
Objawy OBS
Objawy obturacyjnego bezdechu sennego możemy podzielić na występujące w nocy i w dzień. Objawy OBS występujące w nocy:
- głośne, nieregularne chrapanie,
- bezdechy w czasie snu, najczęściej obserwowane przez osoby trzecie,
- zwiększona aktywność ruchowa,
- wzmożona potliwość,
- duszność,
- dławienie się podczas snu,
- potrzeba oddawania moczu w nocy,
- kołatanie serca, ból w klatce piersiowej,
- trudności z zaśnięciem po wybudzeniu,
- suchość w jamie ustnej,
- zgaga.
Objawy występujące w ciągu dnia:
- nadmierna senność dzienna,
- apatia w ciągu dnia,
- poranne zmęczenie oraz ból głowy,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- depresja, zaburzenia emocjonalne (agresja, rozdrażnienie),
- osłabienie libido, impotencja.
Czynniki ryzyka wystąpienia OBS
Czynniki wpływające na wystąpienie choroby:
- wiek – mężczyźni powyżej 40 roku życia, kobiety powyżej 50 roku życia (po menopauzie),
- płeć – mężczyźni chorują 2–3 razy częściej niż kobiety,
- otyłość – najważniejszy czynnik ryzyka rozwoju OBS, wśród osób z potwierdzoną chorobą 70–80% stanowią otyli,
- obwód szyi powyżej 43 cm u mężczyzn i powyżej 40 cm u kobiet,
- zmiany anatomiczne górnych dróg oddechowych – wydłużone podniebienie miękkie, długi języczek, przerost migdałków podniebiennych, powiększony migdałek gardłowy (zwłaszcza u dzieci), skrzywienie przegrody nosa,
- spożywanie alkoholu (zwłaszcza przed snem),
- palenie tytoniu,
- stosowanie leków uspokajających, nasennych,
- spanie w pozycji na plecach,
- choroby endokrynologiczne (niedoczynność tarczycy, akromegalia).
Czym grozi bezdech senny?
U nieleczonych z obturacyjnym bezdechem sennym występuje zwiększone ryzyko schorzeń ogólnoustrojowych, głównie chorób sercowo-naczyniowych. Zaburzenia oddychania podczas snu mogą być przyczyną lub nasilać objawy już istniejących schorzeń, takich jak:
- nadciśnienie tętnicze – występuje u ponad 50% chorych,
- choroba niedokrwienna serca i zawał serca – ryzyko zwiększone 2–4-krotnie,
- zaburzenia rytmu serca,
- niewydolność serca,
- udar mózgu,
- nadciśnienie płucne,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- depresja, zaburzenia emocjonalne i koncentracji,
- zespół metaboliczny,
- wypadki komunikacyjne – chorzy na OBS powodują je nawet 7-krotnie częściej niż osoby zdrowe, przede wszystkim na skutek nadmiernej senności w ciągu dnia.
Skuteczne leczenie bezdechu sennego przyczynia się do wydłużenia życia chorego, zmniejsza ryzyko zgonu do poziomu obserwowanego w populacji ogólnej.
Diagnostyka bezdechu sennego
Najczęściej pierwszą osobą, która zauważa głośne i nieregularne chrapanie, występowanie bezdechu sennego i nieprawidłowy przebieg snu, jest członek rodziny chorego lub współlokator. Dodatkowo obecne inne objawy, takie jak np. senność dzienna, zaburzenia koncentracji i pamięci, agresja czy rozdrażnienie, zwłaszcza u osób otyłych, sugerują obturacyjny bezdech senny.
Podstawowym badaniem w diagnostyce OBS jest monitorowanie wysycenia tlenem krwi tętniczej za pomocą tzw. pulsoksymetrii. Badanie wykonuje się przez jedną noc. Osoba diagnozowana otrzymuje urządzenie, które rejestruje poziom utlenowania krwi oraz monitoruje czynność serca. Następnie wyniki są analizowane i oceniane w kierunku wystąpienia zaburzeń oddychania podczas snu. Już na podstawie objawów chorego, wyniku badania nocnej pulsoksymetrii oraz oceny senności dziennej według specjalistycznej skali lekarz może postawić rozpoznanie choroby.
Pewne rozpoznanie bezdechu sennego wymaga wykonania specjalistycznego badania polisomnograficznego. Polega ono na nieinwazyjnym, równoczasowym monitorowaniu wielu parametrów i pozwala ocenić jakość snu, liczbę wybudzeń, zaburzenia oddychania, chrapanie, poziom wysycenia tlenem krwi tętniczej, rytm serca, pozycje ciała. Badanie jest wykonywane podczas snu.
Ze względu na trudną dostępność badania wykonuje się badanie poligraficzne, które jest pozbawione części rejestrującej i analizującej cechy snu. Każdy pacjent podejrzany o występowanie bezdechów obturacyjnych powinien mieć konsultację laryngologiczną. Lekarz zbierze wywiad w kierunku OBS oraz sprawdzi drożność górnych dróg oddechowych (nos, gardło).
Osoba z podejrzeniem obturacyjnego bezdechu sennego powinna od lekarza rodzinnego uzyskać skierowanie do specjalistycznej poradni w celu potwierdzenia choroby i rozpoczęcia leczenia.
Leczenie bezdechu sennego
Istnieją różne możliwości leczenia bezdechu sennego. Wybór zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz innych wskazań, wynikających ze stanu zdrowia pacjenta.
Każdy chory powinien zostać skonsultowany przez laryngologa. Często prosty zabieg operacyjny korygujący zaburzenia drożności dróg oddechowych (spowodowane np. skrzywieniem przegrody nosowej, polipami błony śluzowej nosa, przerośniętymi małżowinami nosowymi, powiększonymi migdałkami) prowadzi do całkowitego wyleczenia.
Łagodny stopień choroby (bez cech nadmiernej senności dziennej) powinien być leczony głównie zaleceniami dotyczącymi zmiany trybu życia. Otyli lub z nadwagą powinni zmniejszyć masę ciała (ćwiczenia, dieta, leczenie farmakologiczne czy nawet operacyjne leczenie otyłości). Chory powinien nauczyć się spać na boku lub na brzuchu (np. wszywanie piłek tenisowych do piżamy w linii środkowej pomiędzy łopatkami). Spanie na wznak sprzyja występowaniu zaburzeń oddychania. Osoby chorujące na OBS powinny unikać picia alkoholu, szczególnie przed snem, unikać leków uspokajających, nasennych. Zaleca się zaniechanie palenia papierosów.
CPAP
U chorych ze zwiększoną sennością w ciągu dnia oraz umiarkowanym stopniem nasilenia objawów stosuje się aparaty utrzymujące stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych (Continuous Positive Airway Pressure – CPAP). CPAP działa jak proteza powietrzna, która zapobiega zapadnięciu się gardła. Urządzenie to podczas snu przez nos lub przez usta i nos wtłacza do płuc powietrze pod zwiększonym ciśnieniem. Dzięki temu dodatnie ciśnienie wewnątrz gardła zapobiega zapadaniu się jego ścian i powstaniu tym samym bezdechów.
Zastosowanie CPAP u pacjentów z obturacyjnym bezdechem sennym powoduje znaczne zmniejszenie lub zniesienie chrapania i bezdechów. Leczenie prowadzi do:
- poprawy jakości snu,
- przywrócenia prawidłowej struktury snu,
- zmniejszenia lub ustąpienia senności w ciągu dnia,
- poprawy pamięci i koncentracji,
- normalizacji stężenia hormonów (m.in. testosteronu odpowiedzialnego za libido).
CPAP korzystnie wpływa na profil ciśnienia tętniczego (obniża je). Następuje zmniejszenie ryzyka powikłań układu krążenia oraz przedwczesnego zgonu. CPAP jest dobrze tolerowany przez około 80% chorych.
U około jednej trzeciej występują objawy uboczne. Niedogodności leczenia są zazwyczaj łagodne i nie powodują jego przerwania. Należą do nich:
- nasilony katar,
- wysychanie śluzówek gardła i nosa,
- niespokojny sen,
- budzenie się w nocy,
- niewygodna albo nieszczelna maska.
Przed zastosowaniem CPAP chory powinien mieć konsultację u laryngologa w celu oceny wskazań zabiegów ułatwiających stosowanie aparatu. Należy wykonać zabiegi korekcyjne u chorych ze skrzywieniem przegrody nosa lub przerośniętymi migdałkami podniebiennymi.
Odmianą protezy powietrznej CPAP jest Auto CPAP. Proteza ta rozpoznaje, jakie ciśnienie potrzebne jest w danej chwili i dostosowując się do sytuacji, zmienia je.
BiPAP
U chorych z bezdechem sennym, którzy nie odczuwają poprawy przy stosowaniu CPAP, można zastosować terapię z dwufazowym ciśnieniem dodatnim – BiPAP (Bilevel Positive Airway Pressure). Proteza powietrzna BiPAP działa na podobnej zasadzie jak CPAP, ale jest dużo bardziej komfortowa. Potrafi rozróżnić wdech od wydechu (podczas wydechu ciśnienie jest niższe). W związku z tym wypuszczanie powietrza jest łatwiejsze, w przeciwieństwie do CPAP, gdzie wydech może być utrudniony i nieprzyjemny. Tolerancja tych terapii jest znacznie lepsza u chorych z cięższą postacią choroby i dużą sennością w ciągu dnia.
Inną możliwością terapii łagodnych postaci OBS jest zastosowanie mechanicznych aparatów doustnych (protezy nazębne). Protezy nazębne to specjalne protezy dentystyczne, wkładane do ust na noc. Zasada ich działania polega przede wszystkim na wysunięciu żuchwy do przodu, co prowadzi do odsunięcia języka od tylnej ściany gardła i poprawieniu drożności dróg oddechowych.
Aparaty doustne w dużej części są skuteczne w terapii chrapania, natomiast w leczeniu OBS okazują się mniej efektywne niż zastosowanie CPAP czy BiPAP. Dość często pojawiają się objawy uboczne, ale o niewielkim nasileniu, szczególnie w początkowej fazie leczenia. Może wystąpić ból zębów i dziąseł, wielogodzinne stosowanie może prowadzić do bólu w okolicy stawów skroniowo-żuchwowych.
Operacyjne leczenie OBS stosuje się jako uzupełnienie terapii CPAP. Wykonuje się zabiegi korekcyjne skrzywienia przegrody nosa lub przerostu migdałków przed zastosowaniem aparatu. W przypadku niepowodzenia leczenia CPAP lub jego nietolerancji stosuje się zabiegi operacyjne w znieczuleniu ogólnym lub obejmującym nos i/lub gardło (zależy od miejsca zwężającego drogi oddechowe). Według niektórych źródeł ta metoda pozwala na wyleczenie około 50% operowanych, u niektórych likwiduje tylko chrapanie, nie lecząc choroby.
Jak sprawdzić, czy chorujemy na bezdech senny?
Odpowiedz na poniższe pytania:
- Czy często i głośno chrapiesz?
- Czy masz nadwagę? Jesteś otyły?
- Często jesteś senny w ciągu dnia? Zmęczony od rana?
- Twoi bliscy obserwują twój nieregularny sen, częste wybudzenia?
- Cierpisz na nadciśnienie tętnicze?
Jeśli odpowiedziałeś pozytywnie na którekolwiek z powyższych pytań, powinieneś zgłosić się do lekarza rodzinnego w celu skierowania do poradni specjalistycznej, zajmującej się zaburzeniami oddychania podczas snu.
