Czym jest polisomnografia?
Badanie polisomnograficzne jest badaniem organizmu ludzkiego w podczas snu, w trakcie którego występują dwie fazy:
- nREM (stadium nREM 1. i 2. – sen płytki, stadium 3. i 4. – sen głęboki),
- REM.
Faza nREM (ang. non-Rapid Eye Movement – bez szybkich ruchów gałek ocznych) to sen wolnofalowy, w którym zwalniają wszystkie procesy życiowe:
- spada ciśnienie krwi,
- spada temperatura,
- w czynności mózgu przeważają wolne fale elektryczne,
- zwalnia czynność układu krążenia i oddechowego,
- zwalnia metabolizm,
- zwalniają ruchy gałek ocznych, od którego to procesu pochodzi nazwa tej części snu.
Organizm odpoczywa i regeneruje się. Inaczej wygląda faza REM (ang. Rapid Eye Movement – szybkie ruchy gałek ocznych):
- przyspiesza czynność serca i oddech,
- mózg jest bardzo aktywny – pojawiają się marzenia senne,
- napięcie mięśni jest najmniejsze podczas całego snu.
W czasie snu fazy nREM i REM występują po sobie około 8 razy.
Równowaga wszystkich etapów snów jest niezbędna do prawidłowej regeneracji organizmu. Polisomnografia pozwala na wielokierunkową diagnostykę zaburzeń, głównie oddychania, podczas snu, ze względu na pomiar licznych parametrów. W polisomnografii wykorzystuje się:
- elektroencefalografię (EEG),
- elektrokardiografię (EKG),
- elektrookulografię (EOG),
- elektromiografię (EMG),
- pomiar wysycenia tlenem krwi tętniczej,
- ocenę rytmu oddechowego,
- rejestrację przepływu powietrza przez drogi oddechowe i chrapania oraz pozycji ciała i ruchów kończyn.
Na czym polega badanie polisomnograficzne?
EEG
Elektroencefalografia (EEG) służy do badania czynności elektrycznej mózgu, za pomocą elektrod umieszczonych na głowie i odprowadzających do aparatu potencjały czynnościowe. W fazach nREM i REM pojawiają się określone fale, pozwalające na identyfikację tych faz. W fazie nREM przeważają wolne fale – theta i delta. Świadczy to, zwłaszcza obecność fal delta, o głębokim uśpieniu organizmu. W fazie REM zapis EEG podobny jest do stanu czuwania, w mózgu zachodzą intensywne procesy, pojawiają się skomplikowane marzenia senne.
EKG
Kolejnym badaniem w trakcie polisomnografii jest elektrokardiografia (EKG). Rejestruje się w jej trakcie aktywność elektryczną serca. Służy do oceny:
- szybkości czynności serca,
- miarowości i morfologii załamków, czyli obrazu przewodzenia bodźca w sercu.
Dzięki EKG możliwe jest zbadania aktywności serca w czasie snu i analiza, czy jest ona prawidłowa.
EOG
Następnym elementem składającym się na polisomnografię jest elektrookulografia (EOG). Za pomocą elektrod skórnych umieszczonych przy oku możliwe jest rejestrowanie potencjałów czynnościowych powstających w trakcie ruchu gałki ocznej. Gałka oczna jest dipolem elektrycznym, dodatnie ładunki występują na rogówce, a ujemne na siatkówce. Jej ruch powoduje przemieszczanie się ładunków i powstanie prądu, czyli właśnie potencjałów czynnościowych. Na podstawie szybkości ruchów gałek w EOG możliwe jest rozróżnienie faz nREM i REM.
EMG
Elektromiografia (EMG) to zapis potencjałów czynnościowych w mięśniach. Dzięki tej metodzie badawczej w trakcie badania polisomnograficznego mierzy się napięcie mięśni podczas snu. W fazie nREM widoczne jest niewielkie napięcie, natomiast podczas fazy REM napięcie to jest najniższe.
Pomiaru wysycenia tlenem krwi tętniczej dokonuje pulsoksymetr. W aparacie, nałożonym na palec, wytwarzane jest promieniowanie, które pochłanianie jest w różnym stopniu, w zależności od stopnia wysycenia hemoglobiny tlenem. Pulsoksymetr mierzy, ile tego promieniowania zostało pochłonięte i dzięki temu możliwe jest obliczenie utlenowania krwi.
Pozostałe badania polisomnograficzne
Przy zaburzeniach snu, jak np. w obturacyjnym bezdechu sennym, często dochodzi do niedotlenienia na skutek zaburzenia przepływu powietrza. Mikrofon umieszczony w pobliżu twarzy rejestruje chrapanie.
Dodatkowo, na ciele pacjenta umieszcza się czujnik temperatury, przepływu powietrza, ruchów kończyn, klatki piersiowej i brzucha (tzw. pasy oddechowe) oraz czujnik położenia ciała. Kamera zapisuje cały obraz snu pacjenta.
Wskazania do polisomnografii
Obturacyjny bezdech senny
Najczęstszym wskazaniem do wykonania polisomnografii jest obturacyjny bezdech senny. W jego przebiegu dochodzi do zablokowania przepływu powietrza przez drogi oddechowe podczas snu, co w konsekwencji prowadzi do spadku utlenowania krwi tętniczej i niedotlenienia organizmu.
Czynność mięśni wdechowych jest zachowana. W obturacyjnym bezdechu sennym wyróżnia się bezdechy i spłycenie oddychania.
Bezdech to zatrzymanie oddechu na co najmniej 10 sekund.
Spłycenie oddychania to zmniejszenie amplitudy głębokości oddechów o przynajmniej 50%, trwające przynajmniej 10 sekund.
Takie czynniki jak otyłość, starszy wiek, spożywanie alkoholu przed snem, palenie tytoniu i stosowanie leków nasennych, a także nieprawidłowości anatomiczne w gardle (długi podniebienie miękkie i języczek, przerost migdałków, skrzywienie przegrody nosa, zbyt mała i cofnięta żuchwa), sprzyjają jego zapadaniu się i zahamowaniu przepływu powietrza.
Najważniejszym z tych czynników jest jednak otyłość i związany z nim znacznie zwiększony obwód szyi. Gdy dochodzi do niedotlenienia, mięśnie oddechowe wykonują wzmożoną pracę, co powoduje wybudzenie. Sytuacja ta w ciągu nocy może powtarzać się wiele razy, a sen przestaje pełnić swą regeneracyjną funkcję. W konsekwencji chory w dzień jest senny, rano boli go głowa, ma problemy z pamięcią i koncentracją, libido znacznie słabnie i pojawia się depresja.
Charakterystyczną cechą pacjenta z obturacyjnym bezdechem sennym jest chrapanie w nocy. Innymi objawami nocnymi jest:
- zwiększona aktywność ruchowa i potliwość,
- duszność,
- kołatanie serca i bóle w klatce piersiowej,
- suchość w jamie ustnej związana z chrapaniem,
- oddawanie moczu w nocy,
- zgaga,
- trudności z ponownym zaśnięciem.
Niedotlenienie pojawiające się w nocy upośledza czynność wielu układów, przyczyniając się do powstawania zawału serca, zaburzeń rytmu serca, nadciśnienia tętniczego.
Pozostałe wskazania do wykonania badania polisomnografii:
- centralny bezdech senny – tej chorobie bezdechy podczas snu spowodowane są zablokowaniem przesyłania impulsów z mózgu do mięśni oddechowych. Przyczyną centralnego bezdechu sennego najczęściej jest niewydolność serca, mogą go wywołać także choroby ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego.
- zespół zwiększonej oporności górnych dróg oddechowych – w drogach oddechowych podczas snu wytwarza się obturacja (zwężenie) i związany z nią zwiększony opór, co wymusza dodatkową pracę mięśni oddechowych. W konsekwencji, tak jak w obturacyjnym bezdechu sennym, dochodzi do częstego wybudzania chorego ze snu.
- Zespół otyłości i hipowentylacji – na zespół ten składa się otyłość olbrzymia, przewlekła niewydolność oddechowa i prawokomorowa niewydolność serca, często także obturacyjny bezdech senny.
Jak wygląda badanie polisomnograficzne?
Badanie polisomnograficzne odbywa się w szpitalu lub innym wyspecjalizowanym ośrodku. Należy zgłosić się do niego po południu, bo przygotowania do badania – badanie ogólnolekarskie, wywiad, wypełnianie różnych ankiet dotyczących snu, może nieco potrwać.
Pacjent na polisomnografię musi wziąć ze sobą piżamę oraz przybory toaletowe. Do ciała przyklejane są elektrody i czujniki. Do EEG elektrody umieszcza się w różnych częściach głowy, do EOG pod kątem zewnętrznym lewego oka i pod kątem zewnętrznym prawego oka, do EMG zwykle na mięśniu bródkowym.
Czujnik temperatury i jednocześnie przepływu powietrza umieszcza się w okolicy ust, tam też przyklejany jest mikrofon. Elektrody do EKG przymocowywane są do klatki piersiowej w odpowiednich miejscach. Na palcu, zazwyczaj ręki, umieszcza się pulsoksymetr. Czujnik ruchu kończyn znajduje się na kostce.
Dodatkowo, na brzuchu i klatce piersiowej znajdują się pasy mierzące ruch. W zależności od rozległości badania i możliwości ośrodka, pomiarów może być mniej lub więcej. Za ścianą pokoju, w którym śpi pacjent, znajduje się personel czuwający nad przebiegiem badania. Kamera umieszczona jest w rogu pokoju. Pacjent powinien położyć się spać w normalnej dla siebie porze. Po przespanej nocy, można udać się do domu, bez żadnych specjalnych zaleceń.
Przeciwwskazania do polisomnografii
Jedynym przeciwwskazaniem do wykonania badania polisomnografii jest brak współpracy pacjenta. Badanie jest całkowicie bezpieczne i nieinwazyjne.
