Pęcherz neurogenny – objawy i leczenie

Czym jest pęcherz neurogenny?

Pojęcie pęcherza neurogennego oznacza zaburzenie funkcji pęcherza moczowego prowadzące do zaburzenia oddawania moczu spowodowane schorzeniem neurologicznym. Sam w sobie pęcherz neurogenny nie jest samodzielną jednostką chorobową a raczej manifestacją uszkodzenia ośrodków lub dróg nerwowych odpowiedzialnych za kontrolę mikcji. Pęcherza neurogennego nie należy lekceważyć, ponieważ nie tylko jest to dolegliwość kłopotliwa i krępująca, ale również mogąca prowadzić do poważnych konsekwencji. Ważna jest dokładna diagnostyka przyczyn wystąpienia pęcherza neurogennego.

Oddawanie moczu – od czego zależy?

Funkcją pęcherza moczowego jest przetrzymywanie moczu a następnie wypieranie go do cewki moczowej – mikcja. Za funkcje te odpowiedzialne są dwie antagonistyczne do siebie grupy mięśni. Mięśnie wypieracza szyi pęcherza moczowego (zbudowane z mięśniówki gładkiej, nie podlegającej woli) oraz zewnętrzny mięsień zwieracza cewki moczowej (zbudowany z mięśniówki prążkowanej).

Mięsień zwieracza zewnętrznego podlega naszej woli, nie jest jednak w stanie zapobiegać odpływowi moczu w przypadku zaburzeń funkcji mięśnia wypieracza. Gdy pęcherz moczowy napełnia się moczem jest wiotki. Zwieracze cewki moczowej są wtedy zaciśnięte. Gdy opróżniamy pęcherz mięśnie pęcherza kurczą się a zwieracze rozluźniają. Uszkodzenie unerwienia powoduje nieskoordynowane skurcze pęcherza moczowego i zaburzenia w oddawaniu moczu.

Zaburzenia pęcherza moczowego

Wyróżnia się dwa rodzaje zaburzeń funkcji pęcherza moczowego.

1. Pęcherz neurogenny, hiperrefleksyjny pęcherz moczowy. Taki pęcherz moczowy kurczy się nieskoordynowanie. Występuje, gdy uszkodzony jest rdzeń kręgowy powyżej ośrodka mikcji znajdującego się w odcinku krzyżowym. Odruch wypierania moczu jest zachowany jednak staje się niekontrolowany i niezależny od woli.
2. Pęcherz neurogenny, areaktywny pęcherz moczowy. Występuje w przypadku uszkodzenia nerwów lub ośrodka mikcji. Aktywność mięśnia wypieracza staje się automatyczna.

Pęcherz neurogenny – przyczyny

Choroby, które mogą powodować objawy pęcherza neurogennego to:

• urazy rdzenia kręgowego,
• uszkodzenia naczyniowo-mózgowe
• choroba Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• nowotwory układu nerwowego,
• przepukliny kręgowe,
• zapalenie istoty szarej rdzenia kręgowego,
• wiąd rdzenia kręgowego,
• stwardnienie zanikowe boczne,
• choroby otępienne takie jak choroba Alzheimera
• uszkodzenia nerwów w miednicy (urazy, złamania, po operacjach na przykład usunięcia gruczołu krokowego),
• cukrzyca (powikłaniem cukrzycy jest neuropatia).

Pęcherz neurogenny – objawy

Objawy pęcherza neurogennego różnią się w zależności od jego przyczyny. Towarzyszą im oczywiście inne objawy choroby wyjściowej. Zasadniczo są to albo trudności w opróżnianiu pęcherza moczowego albo nietrzymanie moczu. Występują również zaburzenia czucia.

Dolegliwości opisywane przez pacjentów z pęcherzem neurogennym to:

• popuszczanie moczu (niewielkich ilości, co kilkanaście minut),
• stały wyciek moczu,
• opróżnianie pęcherza moczowego bezwiednie,
• osłabienie lub nawet brak uczucia parcia na mocz,
• niemożność całkowitego opróżnienia pęcherza.

Objawy pęcherza neurogennego są różnie nasilone i zależą od miejsca uszkodzenia układu nerwowego i jego rozległości. Niektóre choroby neurologiczne lub urazy mogą powodować nawet całkowite zatrzymanie moczu.

Pęcherz neurogenny – jakie badania?

Tak jak wspomniano wcześniej kluczowa jest diagnostyka przyczyny neurologicznej i rozległości uszkodzenia neurologicznego. W tym celu wykonuje się różne badania: obrazowe i badania neurologiczne.

Aby zdiagnozować, który z mechanizmów został uszkodzony wykonuje się szereg badań. Wśród nich:

• badanie USG układu moczowego – ocenia się pęcherz moczowy oraz nerki, wykonuje się USG przed i po mikcji i ocenia ile moczu pozostaje w pęcherzu po jego opróżnieniu.
• badanie urodynamiczne – pomiar czynności elektrycznej mięśni zwieraczy i wypieraczy oraz ciśnienia w pęcherzu moczowym i przepływu moczu. Pozwala dokładnie określić przyczynę zaburzeń.
• badania krwi – ocenia się czynność nerek sprawdzając poziomy mocznika i kreatyniny, jonów oraz współczynnik przesączania kłębuszkowego (GFR).

Badania na pęcherz neurogenny często powtarza się ponieważ nasilenie dolegliwości może zmieniać się w czasie.

Leczenie pęcherza neurogennego

Celami leczenia pęcherza neurogennego są:

• zapobieganie nietrzymania moczu,
• usprawnienie mechanizmów opróżniania pęcherza moczowego,
• zapobieganie zakażeniom układu moczowego,
• zapobieganie niewydolności nerek.

Leczenie pęcherza neurogennego jest trudne i często jedynie objawowe. Stosuje się różne metody leczenia w zależności od rodzaju zaburzeń. Bardzo ważne jest leczenie przyczyny zaburzeń (co w przypadku niektórych schorzeń neurologicznych jest w chwili obecnej trudne lub wręcz niemożliwe).

W leczeniu farmakologicznym stosuje się między innymi leki zmniejszające napięcie mięśnia wypieracza pęcherza (w nietrzymaniu moczu) i leki rozkurczowe, ograniczające skurcz mięśnia zwieracza (w niemożności opróżnienia pęcherza). Nie wolno podczas opróżniania pęcherza naciskać na brzuch jak często robią pacjenci.

W całkowicie areaktywnym pęcherzu neurogennym często konieczne jest cewnikowanie (uczy się chorego umiejętności sterylnego samo cewnikowania) lub zabiegi chirurgiczne, których celem jest odprowadzanie moczu bezpośrednio z pęcherza na zewnątrz ciała (do worka na brzuchu tzw. stomia). Stały cewnik często powoduje zakażenia układu moczowego. Dlatego właśnie uczy się chorego samocewnikowania, by zakładał sobie cewnik w celu opróżnienia pęcherza i od razu go wyjmował. Uniknąć w ten sposób można zakażeń układu moczowego oraz zwężenia cewki moczowej, co zdarza się często w przypadku długo założonego stałego cewnika. Czasem stosuje się rozcięcie zwieracza cewki moczowej by umożliwić wypływ moczu z pęcherza do cewki moczowej.

Leczenie zakażenia układu moczowego u chorych z pęcherzem neurogennym jest problematyczne. Stosuje się silne antybiotyki przez długi czas. Zawsze niezbędne jest wykonanie posiewów i leczenie antybiotykiem zgodnym z antybiogramem a antybiotyk musi być podawany droga inną niż doustna (najczęściej dożylnie). Zbyt krótkie lub łagodne leczenie prowadzi do oporności bakterii i nawracania zakażenia oraz powikłań zakażenia takich jak kamica moczowa.

Diagnostyką i leczeniem pęcherza neurogennego powinni zajmować się urolodzy i neurolodzy w ścisłej współpracy ze sobą.

Pęcherz neurogenny – powikłania

Pęcherza neurogennego nie należy lekceważyć, ponieważ nie tylko jest to dolegliwość kłopotliwa i krępująca, ale może również prowadzić do poważnych następstw takich jak zakażenia układu moczowego czy niewydolność nerek. Jeśli wystąpi u tych pacjentów schyłkowa niewydolność nerek często wiąże się to z niemożnością przeszczepienia nerki i koniecznością dializoterapii, niosącej ze sobą ryzyko powikłań.

Dlatego ważna jest odpowiednia diagnostyka mająca na celu przede wszystkim stwierdzenie przyczyny tego zaburzenia i rozległości uszkodzenia układu nerwowego oraz obserwacja i leczenie.